Gervigreind sem jafnréttistæki: Skóli án aðgreiningar Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar 16. júní 2025 19:00 Í fyrri greinum hefur ég fjallað um hvernig gervigreind getur létt álagi af kennurum (Sjá hér) og hvernig hún getur umbylt skólakerfinu með nýstárlegum hugmyndum (Sjá hér). En stærsta spurningin er sú mikilvægasta: hvaða þýðingu hefur þetta fyrir nemandann sjálfan? Sérstaklega þá sem þurfa mest á stuðningi að halda? Svarið er að gervigreind hefur burði til að verða öflugasta jafnréttistæki sem íslenskt skólakerfi hefur kynnst. Hún getur tryggt að allir nemendur, óháð búsetu, móðurmáli eða námsgetu, fái þann stuðning sem þeir þurfa til að blómstra. Brú fyrir nemendur með annað móðurmál Eitt heitasta umræðuefnið í íslensku skólastarfi er hvernig best er að styðja við þann stóra og vaxandi hóp nemenda sem hefur annað móðurmál en íslensku. Í sumum sveitarfélögum er þetta hlutfall orðið verulegt. Hér getur gervigreind orðið sannkallaður leikbreytir. Ímyndið ykkur nemanda sem er nýfluttur til landsins. Gervigreind getur boðið upp á rauntímaþýðingu á því sem kennarinn segir, sem birtist sem texti á spjaldtölvu nemandans. Þetta gerir barninu kleift að fylgjast með í tímum frá fyrsta degi. Samhliða þessu geta sérhæfðir gervigreindarkennarar veitt einstaklingsmiðaða íslenskukennslu, lagaða að hraða og þörfum hvers og eins, sem flýtir fyrir málanámi og félagslegri aðlögun. Snemmtæk íhlutun og stuðningur við sérþarfir Eitt mest spennandi svið gervigreindar í menntun er snemmtæk greining á námsörðugleikum. Ímyndið ykkur kerfi sem getur, með því að greina lesmynstur barns í 2. bekk, bent kennara á að það sýni fyrstu merki um lesblindu (dyslexíu), mánuðum áður en það kæmi fram á hefðbundnum skimunarprófum. Tækni á borð við þessa getur gjörbreytt lífi barna með því að tryggja skjóta og markvissa íhlutun. Íslenska fyrir 21. öldina Hvernig fáum við stafræna kynslóð til að æfa sig í íslenskri málfræði og lestri? Með því að gera æfinguna gagnvirka og persónulega. Lestrarþjálfun: Gervigreindarforrit eins og Amira Learning geta hlustað á barn lesa og gefið strax endurgjöf. Þau geta mælt leshraða og bent á orð sem barnið á í erfiðleikum með. Þetta er eins og að hafa einkakennara við hlið sér í hvert skipti sem lesið er. Málfræðiaðstoð: Forrit eins og Grammarly (sem verður vonandi betra í íslensku) geta hjálpað nemendum að laga málfar og setningaskipan í ritunarverkefnum. Þau læra af mistökum sínum jafnóðum, í stað þess að bíða eftir yfirferð kennara dögum síðar. Rannsóknir sýna að slík tæki geta flýtt fyrir framförum í ritun um 20%. Stærðfræði sem allir skilja Það þekkja margir tilfinninguna úr stærðfræðitímum: annaðhvort leiddist manni því maður var langt á undan, eða maður var týndur því kennarinn fór of hratt yfir. Aðlögunarhæf gervigreindarforrit (e. adaptive learning) leysa þetta vandamál. Forrit eins og DreamBox eða Khan Academy gefa hverjum nemanda verkefni sem passa nákvæmlega við hans getu. Ef nemandi leysir dæmin auðveldlega fær hann strax erfiðari verkefni. Ef hann festist í deilingu fær hann einfaldari æfingar til að byggja upp grunninn. Niðurstaðan? Enginn er skilinn eftir og engum leiðist. Slík kerfi hafa sýnt sig geta aukið árangur um allt að 30%. Vísindi sem hægt er að snerta og upplifa Með sýndartilraunastofum getur nemandi á Húsavík framkvæmt sömu tilraunir og nemandi í Reykjavík. Þeir gætu rannsakað áhrif loftslagsbreytinga á íslenska jökla í sýndarveruleika eða unnið með raungögn frá Veðurstofunni. Framtíðin er persónuleg Stafrænn leiðbeinandi: Í framtíðinni gætu nemendur haft sinn eigin stafræna leiðbeinanda sem leiðir þá í gegnum námsefnið, hjálpar við verkefni og gerir námið meira spennandi og persónulegra. Einstaklingsmiðaður námsferill: Nám gæti farið fram á hraða sem hentar hverjum og einum. Nemendur fylgja ekki lengur hefðbundinni bekkjarskipan eftir aldri, heldur læra þeir á sínum hraða í hverri grein. Tímamót í íslenskri menntun: Áskorun til okkar allra Gervigreind er ekki töfralausn, en hún er verkfæri sem getur fært okkur nær hugsjóninni um skóla án aðgreiningar. En tæknin ein og sér gerir ekkert. Hún kallar á forystu og framtíðarsýn frá skólayfirvöldum, sveitarfélögum og stjórnvöldum. Spurningin er ekki lengur hvort við eigum að nota gervigreind, heldur hvernig við ætlum að nýta hana til að styrkja okkar bestu gildi: jöfnuð, mannúð og námsgleði fyrir öll börn. Áskorunin liggur hjá okkur. Hver verður fyrstur til að svara kallinu? Í næstu grein mun ég skrifa um ógnir og tækifæri við innleiðingu gervigreindar í skólum. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björgmundur Örn Guðmundsson Gervigreind Skóla- og menntamál Mest lesið Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Skoðun Jöfn skipting skulda og eigna í sambúð Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ólögleg veðmálastarfsemi á Íslandi Hákon Skúlason skrifar Skoðun Bætum fleiri stólum við borðið Ingibjörg Lilja Þórmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar Skoðun Pyrrosar sigur Helgi Tómasson skrifar Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar Skoðun Mér var sagt að þegja á meðan fréttatíminn var Haukur Brynjarsson skrifar Skoðun Allt fyrir Brussel og Nató, hitt reddast einhvern veginn Davíð Bergmann skrifar Skoðun Forljót grá hús Hjalti Andrason skrifar Skoðun Líf eftir afplánun Eva Sóley Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fáni okkar allra Hörður Lárusson skrifar Skoðun Séríslensk hávaxtastefna Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar Skoðun Ég hef… Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Sjá meira
Í fyrri greinum hefur ég fjallað um hvernig gervigreind getur létt álagi af kennurum (Sjá hér) og hvernig hún getur umbylt skólakerfinu með nýstárlegum hugmyndum (Sjá hér). En stærsta spurningin er sú mikilvægasta: hvaða þýðingu hefur þetta fyrir nemandann sjálfan? Sérstaklega þá sem þurfa mest á stuðningi að halda? Svarið er að gervigreind hefur burði til að verða öflugasta jafnréttistæki sem íslenskt skólakerfi hefur kynnst. Hún getur tryggt að allir nemendur, óháð búsetu, móðurmáli eða námsgetu, fái þann stuðning sem þeir þurfa til að blómstra. Brú fyrir nemendur með annað móðurmál Eitt heitasta umræðuefnið í íslensku skólastarfi er hvernig best er að styðja við þann stóra og vaxandi hóp nemenda sem hefur annað móðurmál en íslensku. Í sumum sveitarfélögum er þetta hlutfall orðið verulegt. Hér getur gervigreind orðið sannkallaður leikbreytir. Ímyndið ykkur nemanda sem er nýfluttur til landsins. Gervigreind getur boðið upp á rauntímaþýðingu á því sem kennarinn segir, sem birtist sem texti á spjaldtölvu nemandans. Þetta gerir barninu kleift að fylgjast með í tímum frá fyrsta degi. Samhliða þessu geta sérhæfðir gervigreindarkennarar veitt einstaklingsmiðaða íslenskukennslu, lagaða að hraða og þörfum hvers og eins, sem flýtir fyrir málanámi og félagslegri aðlögun. Snemmtæk íhlutun og stuðningur við sérþarfir Eitt mest spennandi svið gervigreindar í menntun er snemmtæk greining á námsörðugleikum. Ímyndið ykkur kerfi sem getur, með því að greina lesmynstur barns í 2. bekk, bent kennara á að það sýni fyrstu merki um lesblindu (dyslexíu), mánuðum áður en það kæmi fram á hefðbundnum skimunarprófum. Tækni á borð við þessa getur gjörbreytt lífi barna með því að tryggja skjóta og markvissa íhlutun. Íslenska fyrir 21. öldina Hvernig fáum við stafræna kynslóð til að æfa sig í íslenskri málfræði og lestri? Með því að gera æfinguna gagnvirka og persónulega. Lestrarþjálfun: Gervigreindarforrit eins og Amira Learning geta hlustað á barn lesa og gefið strax endurgjöf. Þau geta mælt leshraða og bent á orð sem barnið á í erfiðleikum með. Þetta er eins og að hafa einkakennara við hlið sér í hvert skipti sem lesið er. Málfræðiaðstoð: Forrit eins og Grammarly (sem verður vonandi betra í íslensku) geta hjálpað nemendum að laga málfar og setningaskipan í ritunarverkefnum. Þau læra af mistökum sínum jafnóðum, í stað þess að bíða eftir yfirferð kennara dögum síðar. Rannsóknir sýna að slík tæki geta flýtt fyrir framförum í ritun um 20%. Stærðfræði sem allir skilja Það þekkja margir tilfinninguna úr stærðfræðitímum: annaðhvort leiddist manni því maður var langt á undan, eða maður var týndur því kennarinn fór of hratt yfir. Aðlögunarhæf gervigreindarforrit (e. adaptive learning) leysa þetta vandamál. Forrit eins og DreamBox eða Khan Academy gefa hverjum nemanda verkefni sem passa nákvæmlega við hans getu. Ef nemandi leysir dæmin auðveldlega fær hann strax erfiðari verkefni. Ef hann festist í deilingu fær hann einfaldari æfingar til að byggja upp grunninn. Niðurstaðan? Enginn er skilinn eftir og engum leiðist. Slík kerfi hafa sýnt sig geta aukið árangur um allt að 30%. Vísindi sem hægt er að snerta og upplifa Með sýndartilraunastofum getur nemandi á Húsavík framkvæmt sömu tilraunir og nemandi í Reykjavík. Þeir gætu rannsakað áhrif loftslagsbreytinga á íslenska jökla í sýndarveruleika eða unnið með raungögn frá Veðurstofunni. Framtíðin er persónuleg Stafrænn leiðbeinandi: Í framtíðinni gætu nemendur haft sinn eigin stafræna leiðbeinanda sem leiðir þá í gegnum námsefnið, hjálpar við verkefni og gerir námið meira spennandi og persónulegra. Einstaklingsmiðaður námsferill: Nám gæti farið fram á hraða sem hentar hverjum og einum. Nemendur fylgja ekki lengur hefðbundinni bekkjarskipan eftir aldri, heldur læra þeir á sínum hraða í hverri grein. Tímamót í íslenskri menntun: Áskorun til okkar allra Gervigreind er ekki töfralausn, en hún er verkfæri sem getur fært okkur nær hugsjóninni um skóla án aðgreiningar. En tæknin ein og sér gerir ekkert. Hún kallar á forystu og framtíðarsýn frá skólayfirvöldum, sveitarfélögum og stjórnvöldum. Spurningin er ekki lengur hvort við eigum að nota gervigreind, heldur hvernig við ætlum að nýta hana til að styrkja okkar bestu gildi: jöfnuð, mannúð og námsgleði fyrir öll börn. Áskorunin liggur hjá okkur. Hver verður fyrstur til að svara kallinu? Í næstu grein mun ég skrifa um ógnir og tækifæri við innleiðingu gervigreindar í skólum. Höfundur er ráðgjafi í nýsköpun og gervigreind.
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir skrifar
Skoðun Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson skrifar
Skoðun Leikur að lýðræðinu Ása Valdís Árnadóttir,Björn Kristinn Pálmarsson,Smári Bergmann Kolbeinsson skrifar
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Hvers virði er starfsleyfið okkar? Eva Hauksdóttir,Katrín Sigurðardóttir,Laufey Elísabet Gissurardóttir,Steinunn Bergmann,Þóra Leósdóttir Skoðun
Ákall til stjórnvalda - Ekki skattleggja útivist og áhugamál enn frekar Arnar Þór Hafsteinsson Skoðun
Er kominn tími til að loka álverinu á Grundartanga og kísilverinu á Húsavík – fyrir framtíð íslands? Sigvaldi Einarsson Skoðun