Rýna í innyfli deyjandi reikistjörnu Kjartan Kjartansson skrifar 23. apríl 2025 14:27 Teikning listamanns af reikistjörnunni BD+05 4868 Ab. Hún skilur eftir sig margra milljón kílómetra langan hala þegar hún gufar upp í hitanum frá móðurstjörnunni. Talið er að stærð reikistjörnunnar sé einhvers staðar á milli Merkúríusar og tunglsins okkar. Jose-Luis Olivares, MIT Fjarreikistjarna sem er að gufa upp og skilur eftir sig hala utan um móðurstjörnu sína er sögð gefa vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka efnasamsetningu bergreikistjarna. Aðeins örfáar deyjandi reikistjörnur af þessu tagi hafa fundist til þessa. Reikistjarnan BD+05 4868 Ab er smám saman að leysast upp í öreindir á þéttri braut sinni um móðurstjörnuna sem er appelsínugulur dvergur, sólstjarna með um 70 prósent af massa sólarinnar okkar og fimmtung af birtu hennar. Aðeins fjórar fjarreikistjörnur hafa nokkru sinni fundist sem eru að gufa upp á þennan hátt. Talið er að hitinn við yfirborð reikistjörnunnar sé um 1.600°C og að það sé þess vegna fljótandi bergbráð, að því er segir í frétt Reuters. Hún tapi um það bil massa Everest-fjalls á hverju ári sem myndi um það bil níu kílómetra langan hala á braut um stjörnuna. Stjörnufræðingarnir sem fundu reikistjörnuna telja að hún hverfi á næstu milljón árunum, því næst sem augnabliki á stjarnfræðilegan mælikvarða. Reikistjarnan er um 140 ljósár frá jörðinni í stjörnumerkinu Vængfáknum. Umferðartími hennar um stjörnuna er 30,5 klukkutímar en sporbrautin er tuttugu sinnum nær stjörnunni en braut Merkúríusar, innstu reikistjörnunnar í sólkerfinu okkar, um sólina. Óljóst er hvers vegna reikistjarnan gengur svo þétt um móðurstjörnu sína en engin merki hafa fundist um að sporbraut hennar fari hnignandi. Mögulegt er talið að reikistjarnan hafi upphaflega myndast fjær stjörnunni en síðan færst nær fyrir þyngdaráhrif annarrar reikistjörnu eða annars fyrirbæris. Hver sem ástæðan er veitir dauðastríð reikistjörnunnar vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka bergreikistjörnur og innviði þeirra. Erfitt er að rannsaka efnasamsetningu reikistjarna úr fjarlægð, jafnvel í okkar eigin sólkerfi. Það auðveldar leikinn umtalsvert þegar iður reikistjörnunnar streyma út í geiminn. Gera efnagreint reikistjörnuna með beinum hætti Marc Hon, nýdoktor við MIT-háskóla í Bandaríkjunum og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina í vísindaritinu Astrophysical Journal Letters, segir að halinn sem reikistjarnan skilur eftir sig geti innihaldið efni úr skorpu, möttli eða jafnvel kjarna hennar. Stefnt er að því að nota James Webb-geimsjónaukann til þess að reyna að efnagreina halann og þar með samsetningu reikistjörnunnar. „Þetta er sannarlega einstakt tækifæri fyrir fjarreikistjörnujarðfræði og til þess að skilja fjölbreytileika og mögulega lífvænleika bergreikistjarna utan sólkerfisins okkar,“ segir Hon. Við leit að merkjum um líf eða lífvænlegar aðstæður í alheiminum beina stjörnufræðingar fyrst og fremst sjónum sínum að bergreikistjörnum sem eru í svonefndu lífbelti í kringum móðurstjörnur. Lífbelti er skilgreint sem það svæði þar sem vatn getur verið á fljótandi formi á yfirborði reikistjörnu en það er talið grunnforsenda lífs eins og við þekkjum það. Geimurinn Vísindi James Webb-geimsjónaukinn Mest lesið Öll spjót beinast að ÍBR vegna skipulagsleysis og „rugls í ræsingu“ Innlent Brotið á barni með því að loka það inni í einveruherbergi Innlent Kraftaverk að ekki fór verr þegar bíll hafnaði ofan á tveimur Innlent Leitar kofans sem hvarf í heilu lagi Innlent Stórhættulegur framúrakstur við Ingólfsfjall Innlent Von á leifum fellibylsins Erin til landsins Veður „Heilt yfir“ friðsamleg Menningarnótt en nokkrir ofbeldisfullir Innlent Mölbraut rúðu í Þjóðleikhúsinu Innlent Skutu upp flugeldum í minningu Bryndísar Klöru Innlent Þrjár líkamsárásir og yfir tuttugu ungmenni í athvarf Innlent Fleiri fréttir Á sjöunda tug drepin í stórtækum árásum Ríkisstjóri Illinois sakar Trump um valdníðslu Lést við tökur á Emily in Paris „Forsetinn var aldrei óviðeigandi við neinn“ Fjöldi látinn eftir rútuslys í New York Gerðu húsleit á heimili fyrrverandi þjóðaröryggisráðgjafa Trump Staðfesta hungursneyð á Gasa Thunberg og félagar borin út úr norska seðlabankanum Hótar Hamas með helvíti og gjöreyðingu Gasa-borgar Rússar vilja koma að því að tryggja öryggi Úkraínu Erik Menendez fær ekki reynslulausn Fella niður 64 milljarða sekt Trump Samþykktu ný hagstæðari kjördæmi í Texas Vara við hörmungum verði gert áhlaup á Gasaborg Stefna á fjöldaframleiðslu á eigin stýriflaugum Losun Kína dregst saman vegna uppgangs í sólarorku Líkamlegar refsingar hamla þroska og hafa áhættu í för með sér Handtekinn á Ítalíu vegna Nord Stream sprenginganna Rússar halda árásum áfram Ætla að stoppa farandfólk með svartri málningu Mega neita þeim aðgengi sem bera keffiyeh Hefur áhyggjur af gervigreind sem virðist sjálfsmeðvituð Engir hermenn í Úkraínu og enginn fundur með Pútín Kalla tugi þúsunda til herþjónustu Öflugasti sjónaukinn fann áður óþekkt tungl í sólkerfinu „Stríðin“ sex, stundum sjö, sem Trump segist hafa stöðvað Kirkjan í Kiruna komin á áfangastað Frambjóðandi sem ræddi um morð á hundi farinn í hundana Nýtt flaggskip Rússa á sjó eftir tuttugu og fimm ár í slipp Hondúras og Úganda samþykkja að taka við hælisleitendum Sjá meira
Reikistjarnan BD+05 4868 Ab er smám saman að leysast upp í öreindir á þéttri braut sinni um móðurstjörnuna sem er appelsínugulur dvergur, sólstjarna með um 70 prósent af massa sólarinnar okkar og fimmtung af birtu hennar. Aðeins fjórar fjarreikistjörnur hafa nokkru sinni fundist sem eru að gufa upp á þennan hátt. Talið er að hitinn við yfirborð reikistjörnunnar sé um 1.600°C og að það sé þess vegna fljótandi bergbráð, að því er segir í frétt Reuters. Hún tapi um það bil massa Everest-fjalls á hverju ári sem myndi um það bil níu kílómetra langan hala á braut um stjörnuna. Stjörnufræðingarnir sem fundu reikistjörnuna telja að hún hverfi á næstu milljón árunum, því næst sem augnabliki á stjarnfræðilegan mælikvarða. Reikistjarnan er um 140 ljósár frá jörðinni í stjörnumerkinu Vængfáknum. Umferðartími hennar um stjörnuna er 30,5 klukkutímar en sporbrautin er tuttugu sinnum nær stjörnunni en braut Merkúríusar, innstu reikistjörnunnar í sólkerfinu okkar, um sólina. Óljóst er hvers vegna reikistjarnan gengur svo þétt um móðurstjörnu sína en engin merki hafa fundist um að sporbraut hennar fari hnignandi. Mögulegt er talið að reikistjarnan hafi upphaflega myndast fjær stjörnunni en síðan færst nær fyrir þyngdaráhrif annarrar reikistjörnu eða annars fyrirbæris. Hver sem ástæðan er veitir dauðastríð reikistjörnunnar vísindamönnum einstakt tækifæri til þess að rannsaka bergreikistjörnur og innviði þeirra. Erfitt er að rannsaka efnasamsetningu reikistjarna úr fjarlægð, jafnvel í okkar eigin sólkerfi. Það auðveldar leikinn umtalsvert þegar iður reikistjörnunnar streyma út í geiminn. Gera efnagreint reikistjörnuna með beinum hætti Marc Hon, nýdoktor við MIT-háskóla í Bandaríkjunum og aðalhöfundur greinar um uppgötvunina í vísindaritinu Astrophysical Journal Letters, segir að halinn sem reikistjarnan skilur eftir sig geti innihaldið efni úr skorpu, möttli eða jafnvel kjarna hennar. Stefnt er að því að nota James Webb-geimsjónaukann til þess að reyna að efnagreina halann og þar með samsetningu reikistjörnunnar. „Þetta er sannarlega einstakt tækifæri fyrir fjarreikistjörnujarðfræði og til þess að skilja fjölbreytileika og mögulega lífvænleika bergreikistjarna utan sólkerfisins okkar,“ segir Hon. Við leit að merkjum um líf eða lífvænlegar aðstæður í alheiminum beina stjörnufræðingar fyrst og fremst sjónum sínum að bergreikistjörnum sem eru í svonefndu lífbelti í kringum móðurstjörnur. Lífbelti er skilgreint sem það svæði þar sem vatn getur verið á fljótandi formi á yfirborði reikistjörnu en það er talið grunnforsenda lífs eins og við þekkjum það.
Geimurinn Vísindi James Webb-geimsjónaukinn Mest lesið Öll spjót beinast að ÍBR vegna skipulagsleysis og „rugls í ræsingu“ Innlent Brotið á barni með því að loka það inni í einveruherbergi Innlent Kraftaverk að ekki fór verr þegar bíll hafnaði ofan á tveimur Innlent Leitar kofans sem hvarf í heilu lagi Innlent Stórhættulegur framúrakstur við Ingólfsfjall Innlent Von á leifum fellibylsins Erin til landsins Veður „Heilt yfir“ friðsamleg Menningarnótt en nokkrir ofbeldisfullir Innlent Mölbraut rúðu í Þjóðleikhúsinu Innlent Skutu upp flugeldum í minningu Bryndísar Klöru Innlent Þrjár líkamsárásir og yfir tuttugu ungmenni í athvarf Innlent Fleiri fréttir Á sjöunda tug drepin í stórtækum árásum Ríkisstjóri Illinois sakar Trump um valdníðslu Lést við tökur á Emily in Paris „Forsetinn var aldrei óviðeigandi við neinn“ Fjöldi látinn eftir rútuslys í New York Gerðu húsleit á heimili fyrrverandi þjóðaröryggisráðgjafa Trump Staðfesta hungursneyð á Gasa Thunberg og félagar borin út úr norska seðlabankanum Hótar Hamas með helvíti og gjöreyðingu Gasa-borgar Rússar vilja koma að því að tryggja öryggi Úkraínu Erik Menendez fær ekki reynslulausn Fella niður 64 milljarða sekt Trump Samþykktu ný hagstæðari kjördæmi í Texas Vara við hörmungum verði gert áhlaup á Gasaborg Stefna á fjöldaframleiðslu á eigin stýriflaugum Losun Kína dregst saman vegna uppgangs í sólarorku Líkamlegar refsingar hamla þroska og hafa áhættu í för með sér Handtekinn á Ítalíu vegna Nord Stream sprenginganna Rússar halda árásum áfram Ætla að stoppa farandfólk með svartri málningu Mega neita þeim aðgengi sem bera keffiyeh Hefur áhyggjur af gervigreind sem virðist sjálfsmeðvituð Engir hermenn í Úkraínu og enginn fundur með Pútín Kalla tugi þúsunda til herþjónustu Öflugasti sjónaukinn fann áður óþekkt tungl í sólkerfinu „Stríðin“ sex, stundum sjö, sem Trump segist hafa stöðvað Kirkjan í Kiruna komin á áfangastað Frambjóðandi sem ræddi um morð á hundi farinn í hundana Nýtt flaggskip Rússa á sjó eftir tuttugu og fimm ár í slipp Hondúras og Úganda samþykkja að taka við hælisleitendum Sjá meira