Upplýsingahernaður Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar 6. janúar 2025 17:01 Það er upplýsingastríð í gangi sem almenningi er mestmegnis ósýnilegt, þótt almenningur sé sjálfur fórnarlambið. Í því eru margir þátttakendur, sem í stuttu máli má lýsa sem valdhyggjuöflum, en einn er þó beinlínis stofnanavæddur og skipulagður hluti stríðsrekstrar, og er það stríðsvél Rússlands. Réttar upplýsingar Skoðanaskipti einstaklinga með ólík sjónarmið er frumforsenda þess að lýðræðislegir ferlar virki þannig að þjóðfélög dragi réttar ályktanir og taki réttar ákvarðanir. Allt þetta er háð réttum upplýsingum. Því meira af réttum upplýsingum, því líklegri eru skynsamlegar ályktanir og réttar ákvarðanir. Því minna af réttum upplýsingum og meira af röngum, því líklegri eru mistök af öllu tagi. Því þvældari, ringlaðari og heiftarlegri sem öll skoðanaskipti eru, og þannig lýðræðislegu ferlarnir í kjölfarið, því betra fyrir gerræðisríki eins og Rússland. Lýðræðisríki eru hins vegar jafnan minni, enda virða þau undantekningalítið tilvistarrétt hvors annars en sinna hernaðarlegum varnarhagsmunum sínum með samningum og samstarfi sín á milli. Augljóslega krefst slíkt samstarf ákveðinnar samheldni, sem í kjölfarið verður að byggja á nokkurn veginn sameiginlegri sýn á það hver veruleikinn er hverju sinni, og sú sameiginlega sýn byggir á því að sem flestir innri aðilar hafi réttar upplýsingar. Sannfæring er ekki markmiðið Þannig skiptir engu máli fyrir Rússland hverju fólk trúir í sjálfu sér, svo lengi sem ekki of margir þátttakendur í samtalinu trúa því sem er satt og rétt. Markmið upplýsingastríðsins er því alls ekki að sannfæra einn eða neinn um ágæti neins málstaðar, heldur um að telja fólki trú um að sannleikurinn sé í grundvallaratriðum óaðgengilegur og venjulegu fólki ofviða. Best er ef fólk veigrar sér við að taka þátt í samtölum yfirhöfuð, og að það skipti sér þá ellegar í margar, litlar, grjótharðar fylkingar sem dreifa athygli og umræðu sem víðast, jafnvel um smáatriði. Undir þessum kringumstæðum er mun auðveldara fyrir gerræðisríki eins og Rússland að athafna sig eins og þeim sýnist vegna þess að viðnámsþróttur og samheldni lýðræðisríkjanna er þá minni. Sannleikurinn er flókinn en lygin einföld Sá grundvallargalli er við sannleiksleitina, að lygi og rangfærslur dreifast betur en sannleikur og röksemd, vegna þess að það eru takmörk fyrir því hversu einfaldur sannleikurinn verður áður en hann hættir að vera sannur, en lygi og rangfærslur má einfalda eftir geðþótta. Það má síðan hrúga út litlum, snjöllum, einföldum upphrópunum, slagorðum og gysi, til að það líti út fyrir að vera efnismeira eða óumdeildara en það raunverulega er. Verst er þó þegar rangfærslur innihalda einhvern smávægilegan sannleika, sem höfðar þá til þeirra sem þekkja hann, en fela einnig í sér ofureinföldun, kenna röngu vandamáli um eða á annan hátt afvegaleiðir. Þannig er hálfsannleikur oft verri en bláköld lygi, því að hálfsannleikur höfðar einnig til þeirra sem þekkja til efnisins, en spillir á sama tíma fyrir upplýstri umræðu. Engar einfaldar lausnir Þetta er óleyst vandamál og helstu hugmyndir um að sporna við þessu fela einnig í sér áskoranir með tilliti til opinnar umræðu. Þær geta jafnvel sjálfar átt sinn þátt í því að hindra mikilvæg skoðanaskipti, þvert á ætlaðan tilgang. Vera má að hægt sé að búa til betri lausnir, en enn sem komið er, eru þær allavega ekki augljósar, og ólíklega einfaldar. Á sama tíma er sannleiksleitin í eðli sínu erfið. Bestu leiðirnar sem við höfum til hennar eru annað hvort grundvallaðar á vísindalegri aðferð eða svokölluðu markaðstorgi hugmyndanna. Hvorugt tryggir þó að við komumst að því sem er satt, heldur gefa okkur einungis tækifæri til þess. Ef við erum til dæmis ekki reiðubúin til að trúa því sem er óþægilegt eða óheppilegt fyrir okkur, þá duga þessar aðferðir mjög skammt. Þá gera þær ekkert gagn ef við erum með öllu óviljug um að taka þátt í markaðstorgi hugmyndanna yfirhöfuð. Það sem við getum þó gert En eitt getum við þó gert, sem er að vera meðvituð um þetta, og tileinkað okkur viðhorf og samskiptavenjur í samræmi við miskunnarlausa sannleiksleit, lýðræðisgildin sjálf og eftir atvikum vísindalega aðferð. Við getum forðast óbilgirni, útskúfun og skautun, en kunnað að vera ósammála, sérstaklega um hlutina sem okkur þykja skipta mestu máli, af einmitt þeirri ástæðu að þeir skipta mestu máli. Þá er mikilvægt að við áttum okkur á, að enginn hópur eða málstaður er undanskilinn þessum hernaði. Reyndar er líklegra að mikilvægustu málstaðirnir lendi mest í honum, einmitt vegna þess að þeir eru mikilvægastir. Það hefur sjaldan, ef nokkurn tíma, reynt jafn mikið á að við öxlum ábyrgðina sem felst í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi. Lýðræðið mun falla þegar við, lýðurinn sjálfur, missum trúna á lýðræðisgildin, en þar á meðal eru opin, upplýst og málefnaleg umræða. Í dag finnst mörgum að sú leið sé með öllu ófær, og kappkosta jafnvel við að færa rök gegn henni, en þá eru fréttirnar ennþá verri. Í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi er nefnilega engin önnur leið fær. Höfundur er tækniráðgjafi og hugbúnaðarsmiður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Helgi Hrafn Gunnarsson Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Skoðun Skoðun 1.maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Bókin er minn óvinur, en mig langar samt í verknám! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ilmurinn af jarðolíu er svo lokkandi Sævar Helgi Lárusson skrifar Skoðun Hvað er að frétta af humrinum? Jónas Páll Jónasson skrifar Skoðun Þeir greiða sem njóta, eða hvað? Jóhannes Þór Skúlason,Pálmi Viðar Snorrason skrifar Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Það er upplýsingastríð í gangi sem almenningi er mestmegnis ósýnilegt, þótt almenningur sé sjálfur fórnarlambið. Í því eru margir þátttakendur, sem í stuttu máli má lýsa sem valdhyggjuöflum, en einn er þó beinlínis stofnanavæddur og skipulagður hluti stríðsrekstrar, og er það stríðsvél Rússlands. Réttar upplýsingar Skoðanaskipti einstaklinga með ólík sjónarmið er frumforsenda þess að lýðræðislegir ferlar virki þannig að þjóðfélög dragi réttar ályktanir og taki réttar ákvarðanir. Allt þetta er háð réttum upplýsingum. Því meira af réttum upplýsingum, því líklegri eru skynsamlegar ályktanir og réttar ákvarðanir. Því minna af réttum upplýsingum og meira af röngum, því líklegri eru mistök af öllu tagi. Því þvældari, ringlaðari og heiftarlegri sem öll skoðanaskipti eru, og þannig lýðræðislegu ferlarnir í kjölfarið, því betra fyrir gerræðisríki eins og Rússland. Lýðræðisríki eru hins vegar jafnan minni, enda virða þau undantekningalítið tilvistarrétt hvors annars en sinna hernaðarlegum varnarhagsmunum sínum með samningum og samstarfi sín á milli. Augljóslega krefst slíkt samstarf ákveðinnar samheldni, sem í kjölfarið verður að byggja á nokkurn veginn sameiginlegri sýn á það hver veruleikinn er hverju sinni, og sú sameiginlega sýn byggir á því að sem flestir innri aðilar hafi réttar upplýsingar. Sannfæring er ekki markmiðið Þannig skiptir engu máli fyrir Rússland hverju fólk trúir í sjálfu sér, svo lengi sem ekki of margir þátttakendur í samtalinu trúa því sem er satt og rétt. Markmið upplýsingastríðsins er því alls ekki að sannfæra einn eða neinn um ágæti neins málstaðar, heldur um að telja fólki trú um að sannleikurinn sé í grundvallaratriðum óaðgengilegur og venjulegu fólki ofviða. Best er ef fólk veigrar sér við að taka þátt í samtölum yfirhöfuð, og að það skipti sér þá ellegar í margar, litlar, grjótharðar fylkingar sem dreifa athygli og umræðu sem víðast, jafnvel um smáatriði. Undir þessum kringumstæðum er mun auðveldara fyrir gerræðisríki eins og Rússland að athafna sig eins og þeim sýnist vegna þess að viðnámsþróttur og samheldni lýðræðisríkjanna er þá minni. Sannleikurinn er flókinn en lygin einföld Sá grundvallargalli er við sannleiksleitina, að lygi og rangfærslur dreifast betur en sannleikur og röksemd, vegna þess að það eru takmörk fyrir því hversu einfaldur sannleikurinn verður áður en hann hættir að vera sannur, en lygi og rangfærslur má einfalda eftir geðþótta. Það má síðan hrúga út litlum, snjöllum, einföldum upphrópunum, slagorðum og gysi, til að það líti út fyrir að vera efnismeira eða óumdeildara en það raunverulega er. Verst er þó þegar rangfærslur innihalda einhvern smávægilegan sannleika, sem höfðar þá til þeirra sem þekkja hann, en fela einnig í sér ofureinföldun, kenna röngu vandamáli um eða á annan hátt afvegaleiðir. Þannig er hálfsannleikur oft verri en bláköld lygi, því að hálfsannleikur höfðar einnig til þeirra sem þekkja til efnisins, en spillir á sama tíma fyrir upplýstri umræðu. Engar einfaldar lausnir Þetta er óleyst vandamál og helstu hugmyndir um að sporna við þessu fela einnig í sér áskoranir með tilliti til opinnar umræðu. Þær geta jafnvel sjálfar átt sinn þátt í því að hindra mikilvæg skoðanaskipti, þvert á ætlaðan tilgang. Vera má að hægt sé að búa til betri lausnir, en enn sem komið er, eru þær allavega ekki augljósar, og ólíklega einfaldar. Á sama tíma er sannleiksleitin í eðli sínu erfið. Bestu leiðirnar sem við höfum til hennar eru annað hvort grundvallaðar á vísindalegri aðferð eða svokölluðu markaðstorgi hugmyndanna. Hvorugt tryggir þó að við komumst að því sem er satt, heldur gefa okkur einungis tækifæri til þess. Ef við erum til dæmis ekki reiðubúin til að trúa því sem er óþægilegt eða óheppilegt fyrir okkur, þá duga þessar aðferðir mjög skammt. Þá gera þær ekkert gagn ef við erum með öllu óviljug um að taka þátt í markaðstorgi hugmyndanna yfirhöfuð. Það sem við getum þó gert En eitt getum við þó gert, sem er að vera meðvituð um þetta, og tileinkað okkur viðhorf og samskiptavenjur í samræmi við miskunnarlausa sannleiksleit, lýðræðisgildin sjálf og eftir atvikum vísindalega aðferð. Við getum forðast óbilgirni, útskúfun og skautun, en kunnað að vera ósammála, sérstaklega um hlutina sem okkur þykja skipta mestu máli, af einmitt þeirri ástæðu að þeir skipta mestu máli. Þá er mikilvægt að við áttum okkur á, að enginn hópur eða málstaður er undanskilinn þessum hernaði. Reyndar er líklegra að mikilvægustu málstaðirnir lendi mest í honum, einmitt vegna þess að þeir eru mikilvægastir. Það hefur sjaldan, ef nokkurn tíma, reynt jafn mikið á að við öxlum ábyrgðina sem felst í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi. Lýðræðið mun falla þegar við, lýðurinn sjálfur, missum trúna á lýðræðisgildin, en þar á meðal eru opin, upplýst og málefnaleg umræða. Í dag finnst mörgum að sú leið sé með öllu ófær, og kappkosta jafnvel við að færa rök gegn henni, en þá eru fréttirnar ennþá verri. Í frjálslyndu lýðræðisfyrirkomulagi er nefnilega engin önnur leið fær. Höfundur er tækniráðgjafi og hugbúnaðarsmiður.
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Samskiptasáttmáli; skúffuskjal eða stórgott verkfæri Helena Katrín Hjaltadóttir,Íris Helga G. Baldursdóttir skrifar
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun