Markvissar leiðir til að auka þátttöku í brjóstaskimun Hrefna Stefánsdóttir skrifar 20. október 2023 07:00 Ísland er þátttakandi í norrænni rannsókn þar sem meðal annars var borin saman mæting í brjóstaskimun í Finnlandi, Noregi, Danmörku og Íslandi. Þar var einnig borin saman mæting innfæddra við innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum. Innflytjendur eru stækkandi hópur á Íslandi (16% árið 2022) og eftir því sem við vitum best er þetta í fyrsta skipti sem mæting þeirra í skimun er skoðuð. Fyrir lítið land eins og Ísland er mikill styrkur í því að eiga góð gögn sem ná langt aftur í tímann, sem gerir okkur kleift að bera okkur saman við hin Norðurlöndin. Þjóðirnar eru líkar að mörgu leyti t.d. hvað varðar heilbrigðisþjónustu og samsetningu íbúa, sem gerir samanburðinn auðveldari. Sem dæmi má nefna að á Íslandi og í Finnlandi er stærsti hópur innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum frá Rússlandi og Austur-Evrópu, 76% í Finnlandi og 64% á Íslandi. Niðurstöður rannsóknarinnar sem nær til ársins 2020 sýna að á rannsóknartímabilinu nýttu aðeins 61% innfæddra kvenna sér boð í brjóstaskimun og er það mun lægra en í hinum löndunum. Mæting innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum reyndist enn lægri, aðeins 25% þeirra sem fengu boð mættu á Íslandi. Munur á mætingu í brjóstaskimun á milli innflytjenda og innfæddra var langmestur á Íslandi eða 60% en munurinn var minnstur í Danmörku og Finnlandi 20%. Einnig kom í ljós að meðal innflytjendahópsins skipti máli hvenær fólk flutti til landsins. Því eldra sem fólk var við komu til landsins því lægra var mætingarhlutfallið. Einnig sáum við að menntun fólks skipti máli, innflytjendur með meiri menntun voru líklegri til að mæta en þeir sem voru með minni menntun. Borið saman við hin Norðurlöndin virðist þó minni mæting innflytjenda á Íslandi og í Noregi ekki skýrast af þáttum eins og fæðingarlandi, aldri við flutning eða menntun heldur líklega frekar af skipulagslegum þáttum. Á rannsóknartímabilinu skera Noregur og sérstaklega Ísland sig úr hvað varðar kostnað við skimun, bókun tíma og tungumál boðsbréfa. Danmörk og Finnland bjóða gjaldfrjálsa skimun og Ísland er eina landið sem úthlutar ekki bókaðan tíma og sendir ekki út boðsbréf á erlendu tungumáli (sjá töflu 1). Brjóstaskimun á landsvísu, markhópur, gjöld, fyrirfram bókaðir tímar, þýdd boðsbréf í brjóstaskimun í Danmörku (2008-2017), Finnlandi (2001-2017), Íslandi (2001-2020) og Noregi (2001-2015). Samkvæmt þessum niðurstöðum eru innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum 60% líklegri til að þiggja ekki boð í brjóstaskimun en innfæddar konur. Umræða um ójöfnuð í tengslum við heilsu fer vaxandi og rannsóknir hafa leitt í ljós að ekki sitja allir við sama borð varðandi heilsu og heilbrigðisþjónustu. Brýnt er að taka tillit til þessara rannsókna og haga aðgerðum og ákvörðunum þannig að unnið sé að auknum jöfnuði. Með auknum fólksflutningum og breyttri samsetningu samfélagsins er mikilvægt að tryggja að hægt sé að ná til allra hópa, með kynningu á þeirri þjónustu sem í boði er. Umrædd rannsókn náði til ársins 2020 en frá þeim tíma hefur boðsbréfum hér á landi verið breytt á þann veg að þau eru nú einnig á ensku og pólsku og má því gera ráð fyrir að þau nái til fleiri kvenna. Krabbameinsfélagið gerði tilraun árið 2019 með að bjóða konum sem var í fyrsta skipti boðið í skimun, gjaldfrjálsa skimun. Könnun meðal þátttakenda leiddi í ljós að 23% kvenna sem þáðu í fyrsta skipti boð í leghálsskimun sögðust ekki hafa mætt nema af því að skimunin var gjaldfrjáls og 9% kvenna sem fengu í fyrsta skipti boð í brjóstaskimun sögðu hið sama. Í dag er leghálsskimun nánast ókeypis, kostar 500 krónur á heilsugæslunni en konur þurfa enn að borga 5.610 krónur fyrir brjóstaskimun (lækkar eftir því sem greiðsla fyrir aðra heilbrigðisþjónustu er meiri). Úr þessu er afar brýnt að bæta, sérstaklega til að efnaminni konur hafi möguleika á að nýta sér boð í skimun. Enn annað skref sem er mikilvægt að stíga hér á landi, út frá niðurstöðum rannsóknarinnar, er að senda konum bókaðan tíma í stað þess að þær þurfi sjálfar að bóka tíma. Bæði þessi skref myndu auðvelda konum af öðrum uppruna en vestrænum að nýta sér boð í skimun. Með þessu yrði vonandi dregið úr þeim ójöfnuði sem rannsóknin sýndi fram á milli kvenna af íslenskum og erlendum uppruna en hópur íslenskra kvenna myndi einnig njóta góðs af. Heilt yfir gætu þessar breytingar á fyrirkomulagi skimana skilað sér í betri mætingu, þannig að íslenskar konur stæðu jafnari kynsystrum sínum á hinum Norðurlöndunum hvað varðar skimun fyrir brjóstakrabbameini. Mergur málsins er að með aukinni þátttöku í brjóstaskimunum er hægt að auka batalíkur kvenna með því að greina meinin á fyrri, læknanlegri stigum. Til þess þarf fleiri aðgerðir en að hvetja konur til að mæta í skimanir, meðal annars að gera brjóstaskimun gjaldfrjálsa og úthluta bókuðum tímum. Höfundur er sérfræðingur á Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagisns. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Skimun fyrir krabbameini Krabbamein Mest lesið Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Ísland er þátttakandi í norrænni rannsókn þar sem meðal annars var borin saman mæting í brjóstaskimun í Finnlandi, Noregi, Danmörku og Íslandi. Þar var einnig borin saman mæting innfæddra við innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum. Innflytjendur eru stækkandi hópur á Íslandi (16% árið 2022) og eftir því sem við vitum best er þetta í fyrsta skipti sem mæting þeirra í skimun er skoðuð. Fyrir lítið land eins og Ísland er mikill styrkur í því að eiga góð gögn sem ná langt aftur í tímann, sem gerir okkur kleift að bera okkur saman við hin Norðurlöndin. Þjóðirnar eru líkar að mörgu leyti t.d. hvað varðar heilbrigðisþjónustu og samsetningu íbúa, sem gerir samanburðinn auðveldari. Sem dæmi má nefna að á Íslandi og í Finnlandi er stærsti hópur innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum frá Rússlandi og Austur-Evrópu, 76% í Finnlandi og 64% á Íslandi. Niðurstöður rannsóknarinnar sem nær til ársins 2020 sýna að á rannsóknartímabilinu nýttu aðeins 61% innfæddra kvenna sér boð í brjóstaskimun og er það mun lægra en í hinum löndunum. Mæting innflytjenda af öðrum uppruna en vestrænum reyndist enn lægri, aðeins 25% þeirra sem fengu boð mættu á Íslandi. Munur á mætingu í brjóstaskimun á milli innflytjenda og innfæddra var langmestur á Íslandi eða 60% en munurinn var minnstur í Danmörku og Finnlandi 20%. Einnig kom í ljós að meðal innflytjendahópsins skipti máli hvenær fólk flutti til landsins. Því eldra sem fólk var við komu til landsins því lægra var mætingarhlutfallið. Einnig sáum við að menntun fólks skipti máli, innflytjendur með meiri menntun voru líklegri til að mæta en þeir sem voru með minni menntun. Borið saman við hin Norðurlöndin virðist þó minni mæting innflytjenda á Íslandi og í Noregi ekki skýrast af þáttum eins og fæðingarlandi, aldri við flutning eða menntun heldur líklega frekar af skipulagslegum þáttum. Á rannsóknartímabilinu skera Noregur og sérstaklega Ísland sig úr hvað varðar kostnað við skimun, bókun tíma og tungumál boðsbréfa. Danmörk og Finnland bjóða gjaldfrjálsa skimun og Ísland er eina landið sem úthlutar ekki bókaðan tíma og sendir ekki út boðsbréf á erlendu tungumáli (sjá töflu 1). Brjóstaskimun á landsvísu, markhópur, gjöld, fyrirfram bókaðir tímar, þýdd boðsbréf í brjóstaskimun í Danmörku (2008-2017), Finnlandi (2001-2017), Íslandi (2001-2020) og Noregi (2001-2015). Samkvæmt þessum niðurstöðum eru innflytjendur af öðrum uppruna en vestrænum 60% líklegri til að þiggja ekki boð í brjóstaskimun en innfæddar konur. Umræða um ójöfnuð í tengslum við heilsu fer vaxandi og rannsóknir hafa leitt í ljós að ekki sitja allir við sama borð varðandi heilsu og heilbrigðisþjónustu. Brýnt er að taka tillit til þessara rannsókna og haga aðgerðum og ákvörðunum þannig að unnið sé að auknum jöfnuði. Með auknum fólksflutningum og breyttri samsetningu samfélagsins er mikilvægt að tryggja að hægt sé að ná til allra hópa, með kynningu á þeirri þjónustu sem í boði er. Umrædd rannsókn náði til ársins 2020 en frá þeim tíma hefur boðsbréfum hér á landi verið breytt á þann veg að þau eru nú einnig á ensku og pólsku og má því gera ráð fyrir að þau nái til fleiri kvenna. Krabbameinsfélagið gerði tilraun árið 2019 með að bjóða konum sem var í fyrsta skipti boðið í skimun, gjaldfrjálsa skimun. Könnun meðal þátttakenda leiddi í ljós að 23% kvenna sem þáðu í fyrsta skipti boð í leghálsskimun sögðust ekki hafa mætt nema af því að skimunin var gjaldfrjáls og 9% kvenna sem fengu í fyrsta skipti boð í brjóstaskimun sögðu hið sama. Í dag er leghálsskimun nánast ókeypis, kostar 500 krónur á heilsugæslunni en konur þurfa enn að borga 5.610 krónur fyrir brjóstaskimun (lækkar eftir því sem greiðsla fyrir aðra heilbrigðisþjónustu er meiri). Úr þessu er afar brýnt að bæta, sérstaklega til að efnaminni konur hafi möguleika á að nýta sér boð í skimun. Enn annað skref sem er mikilvægt að stíga hér á landi, út frá niðurstöðum rannsóknarinnar, er að senda konum bókaðan tíma í stað þess að þær þurfi sjálfar að bóka tíma. Bæði þessi skref myndu auðvelda konum af öðrum uppruna en vestrænum að nýta sér boð í skimun. Með þessu yrði vonandi dregið úr þeim ójöfnuði sem rannsóknin sýndi fram á milli kvenna af íslenskum og erlendum uppruna en hópur íslenskra kvenna myndi einnig njóta góðs af. Heilt yfir gætu þessar breytingar á fyrirkomulagi skimana skilað sér í betri mætingu, þannig að íslenskar konur stæðu jafnari kynsystrum sínum á hinum Norðurlöndunum hvað varðar skimun fyrir brjóstakrabbameini. Mergur málsins er að með aukinni þátttöku í brjóstaskimunum er hægt að auka batalíkur kvenna með því að greina meinin á fyrri, læknanlegri stigum. Til þess þarf fleiri aðgerðir en að hvetja konur til að mæta í skimanir, meðal annars að gera brjóstaskimun gjaldfrjálsa og úthluta bókuðum tímum. Höfundur er sérfræðingur á Rannsókna- og skráningarsetri Krabbameinsfélagisns.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun