Rannsóknin Heilsa og líðan á Íslandi – Hvernig hjálpar hún okkur við að forgangsraða í þágu velsældar Sigríður Haraldsd. Elínardóttir, Dóra Guðrún Guðmundsdóttir, Hildur Björk Sigbjörnsdóttir, Jón Óskar Guðlaugsson og Védís Helga Eiríksdóttir skrifa 29. október 2022 11:01 Hvað skiptir okkur mestu máli í lífinu? Þegar Íslendingar eru spurðir hvaða þættir séu mikilvægastir fyrir velsæld og lífsgæði þeirra nefna flestir góða heilsu og gott aðgengi að heilbrigðisþjónustu, þegar á þarf að halda. Næst koma samskipti við fjölskyldu, vini og samferðafólk, þá öruggt húsnæði og loks örugg afkoma en allir þessir þættir hafa áhrif á heilsu og líðan. Íslendingar svara með sambærilegum hætti og íbúar annarra OECD landa. Heilsan er alla jafna í fyrsta sæti en á eftir koma góð samskipti við annað fólk, öruggt húsnæði, möguleikinn á að sjá sér og sínum farborða og aðgengi að menntun og atvinnu. Enginn skilinn eftir Það skiptir okkur líka máli að allir njóti velsældar og lífgæða, þ.e. að enginn sé skilinn eftir. Lykilstef í heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna er jöfnuður en engu að síður er félagslegur ójöfnuður og ójöfnuður í heilsu staðreynd, bæði á Íslandi og annars staðar í heiminum. Tilteknir samfélagsþættir eru taldir hafa mest áhrif á heilsufarslegan ójöfnuð. Þessir þættir eru skortur á fjárhagslegu öryggi og félagslegri vernd sem gerir það að verkum að fólk á erfitt með að láta enda ná saman og skortur á öruggu húsnæði og fullnægjandi búsetuskilyrðum sem verður þess valdandi að fólk á ekki öruggt heimili. Ójöfnuður veldur togstreitu og klofningi í samfélögum og hefur tilhneigingu til þess að draga úr samstöðu og stöðugleika. Á hinn bóginn stuðlar jöfnuður og félagslegt réttlæti að friði í víðtækum skilningi. Ekki síst vegna þess er mikilvægt að vinna markvisst að auknum jöfnuði. Ójöfnuður í heilsu á Íslandi Einn af þeim átján lykilvísum sem teknir voru til athugunar í greiningu embættis landlæknis á ójöfnuði í heilsu á Íslandi var mælikvarðinn hlutfall fullorðinna sem metur líkamlega heilsu sína sæmilega eða lélega. Niðurstöður greininga frá 2007, 2012 og 2017 sýndu að hlutfallslega fleiri í hópi þeirra sem eiga erfitt með að ná endum saman meta líkamlega heilsu sína sæmilega eða lélega samanborið við þau sem eiga auðvelt með að ná endum saman. Munur á milli þeirra sem eiga erfitt og auðvelt með að ná endum saman er gjarnan tvöfaldur eða meiri. Á það við um bæði konur og karla. Þá eru enn fremur vísbendingar um að þessi heilsufarslegi ójöfnuður hafi aukist milli áranna 2007 og 2017. Svipuð mynd blasir við þegar litið er á hlutfall þeirra sem meta andlega heilsu sína sæmilega eða lélega. Þeir sem eiga erfitt með að ná endum saman eru líklegri þess að meta andlega heilsu sína sæmilega eða lélega. Á það við um bæði karla og konur á öllum tímapunktum rannsóknarinnar Heilsa og líðan. Velsæld og velsældarhagkerfi Á síðustu árum hefur áherslan færst í auknum mæli á mikilvægi þess að skoða velsæld samhliða hagsæld og hafa nokkur lönd hafist handa við að þróa svokölluð velsældarhagkerfi (Well-being economy). Í stuttu máli má segja að velsældarhagkerfi sé það hagkerfi þar sem velsæld fólks og jarðarinnar er sett í forgrunn í allri stefnumótun. Slíkt hagkerfi stuðlar að samfélagslegu réttlæti og heilbrigðri jörð. Ísland er eitt þeirra landa sem hefur tekið skref í átt að velsældarhagkerfi. Ísland á aðild að Wellbeing Economy Governments (WEGo) sem eru samtök ríkisstjórna innan alþjóðlega samstarfsins Wellbeing Economy Alliance. Lönd sem vinna eftir þessari hugmyndafræði leggja sig fram um að framkvæma mælingar á velsæld þegnanna og nýta niðurstöðurnar til þess að leiðbeina um forgangsmál og til stefnumótunar og aðgerða sem ýta undir velsæld. Í stað þess að einblína á efnahagslegan hagvöxt við mótun efnahagsstefnu, krefst stefnumótun í velsældarhagkerfi þess að sett séu markmið sem stuðla að velsæld fólks og jarðarinnar. Styðja verður við þá þætti hagkerfisins sem stuðla að aukinni velsæld, á meðan draga verður úr stuðningi við þá þætti sem skerða velsæld. Áhrifaþættir heilbrigðis og vellíðanar Við mat á árangri og framþróun velsældarhagkerfis er því nauðsynlegt að skoða fleiri mælikvarða en eingöngu þá sem lýsa hagvexti og þjóðarframleiðslu. Þannig er mikilvægt að skilgreina velsæld og ákveða hvernig hún skuli mæld. Tryggja þarf sameiginlegan skilning á því hvar við stöndum, hvert við viljum stefna og hvernig okkur gengur að ná aukinni velsæld. Hvernig mælum við velsæld? Á alþjóðavísu er unnið að mótun mælikvarða um velsæld þjóða. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Íslands árið 2017 var kveðið á um samstarf um þróun slíkra mælikvarða. Í því skyni var stofnuð þverpólitísk nefnd sem haustið 2019 skilaði tillögum að 39 félagslegum, umhverfislegum og efnahagslegum mælikvörðum sem eiga að vera lýsandi fyrir hagsæld og lífsgæði á Íslandi. Mælikvarðarnir eru birtir í skýrslu Hagstofunnar Mælikvarðar um hagsæld og lífsgæði. Val á mælikvörðum tók m.a. mið af könnun meðal almennings á því hvað mestu máli skiptir varðandi eigin lífsgæði. Seinna var 40. mælikvarðanum bætt við, velsældarmælikvarða frá embætti landlæknis og verða mælikvarðanir áfram í þróun. Þegar meta á velsæld þjóða er mikilvægt að þeir mælikvarðar sem fyrir valinu verða gefi möguleika á að greina velsæld í mismunandi þjóðfélagshópum, t.d. eftir aldri, kyni, menntun, tekjum og uppruna fólks. Þannig er hægt að leiða í ljós mögulegan ójöfnuð og leiðbeina um hvar aðgerða er þörf til þess að auka jöfnuð í samfélaginu. Hvaða upplýsingar vantar okkur? Þjóðfélaginu er styrkur af því að hafa góða yfirsýn yfir það sem skiptir þjóðina mestu máli, þ.e. heilsu okkar og þá þætti sem hafa áhrif á heilsu og líðan. Embætti landlæknis hefur haldgóðar upplýsingar um marga þessara þátta í miðlægum heilbrigðisskrám, m.a. sjúkdóma, aðgerðir og lyfjaávísanir. Hins vegar er nauðsynlegt að afla annars konar upplýsinga til að fá heildaryfirsýn yfir aðstæður í lífi fólks, lifnaðarhætti, vinnuumhverfi og aðra þætti sem áhrif hafa á heilsu. Rannsóknin Heilsa og líðan á Íslandi Til þess að leggja mat á aðstæður fólks á Íslandi, heilsu, líðan og lifnaðarhætti stendur embætti landlæknis nú fyrir rannsókninni Heilsa og líðan á Íslandi. Þetta er í fimmta sinn sem þessi viðamikli spurninglisti er lagður fyrir en hann var fyrst sendur út árið 2007 og síðan aftur árin 2009, 2012 og 2017. Rannsóknin hefur til þessa einungis náð til íslenskra ríkisborgara en mikilvægt framfaraskref er tekið í ár þegar fólki af erlendum uppruna er einnig boðið að taka þátt en mikill skortur hefur verið á upplýsingum um þennan hóp landsmanna. Með þessari nýbreytni er vonast til að hægt verði að varpa ljósi á heilsu og líðan fólks af erlendum uppruna sem búsett er hér á landi. Þetta er mikilvægt í ljósi þess hversu ört einstaklingum með erlendan bakgrunn hefur fjölgað hérlendis undanfarin ár. Með þeim niðurstöðum sem fást úr fyrirlögn „Heilsa og líðan á Íslandi 2022“ verður hægt að endurtaka fyrrnefnda greiningu á heilsufarslegum ójöfnuði á milli mismunandi þjóðfélagshópa og meta hvort breyting hafi orðið frá árinu 2017. Þá verður með fyrirlögninni í ár einnig hægt að varpa ljósi á stöðu erlendra ríkisborgara, bæði hvað varðar almenna heilsu og líðan en einnig með tilliti til ójöfnuðar. Reynslan sýnir að þessi hópur hefur tilhneigingu til þess að vera í viðkvæmari stöðu með tilliti til ójöfnuðar í heilsu heldur en þeir sem eru fæddir og uppaldir hér á landi. Síðast en ekki síst munu niðurstöður rannsóknarinnar nýtast stjórnvöldum við stefnumótandi ákvarðanir um aðgerðir sem munu leiða til sem mestrar velsældar fyrir landsmenn. Höfundar: Sigríður Haraldsd. Elínardóttir Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Hildur Björk Sigbjörnsdóttir Jón Óskar Guðlaugsson Védís Helga Eiríksdóttir Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Heilsa Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 27.04.2024 Halldór Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon Skoðun Satt og logið Bryndís Schram Skoðun Að hafa áhrif á nærumhverfi sitt Guðbrandur Einarsson Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir Skoðun Má „ég líka“ fá hærri laun? Inga María Hlíðar Thorsteinson Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Skoðun Skoðun Takk fyrir vettlingana! Foreldrar leikskólabarna í Reykjavík skrifar Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir skrifar Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Að hafa áhrif á nærumhverfi sitt Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Satt og logið Bryndís Schram skrifar Skoðun Alþjóðlegi leiðsöguhundadagurinn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson skrifar Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson skrifar Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith skrifar Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun Uppskera að vori Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir skrifar Sjá meira
Hvað skiptir okkur mestu máli í lífinu? Þegar Íslendingar eru spurðir hvaða þættir séu mikilvægastir fyrir velsæld og lífsgæði þeirra nefna flestir góða heilsu og gott aðgengi að heilbrigðisþjónustu, þegar á þarf að halda. Næst koma samskipti við fjölskyldu, vini og samferðafólk, þá öruggt húsnæði og loks örugg afkoma en allir þessir þættir hafa áhrif á heilsu og líðan. Íslendingar svara með sambærilegum hætti og íbúar annarra OECD landa. Heilsan er alla jafna í fyrsta sæti en á eftir koma góð samskipti við annað fólk, öruggt húsnæði, möguleikinn á að sjá sér og sínum farborða og aðgengi að menntun og atvinnu. Enginn skilinn eftir Það skiptir okkur líka máli að allir njóti velsældar og lífgæða, þ.e. að enginn sé skilinn eftir. Lykilstef í heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna er jöfnuður en engu að síður er félagslegur ójöfnuður og ójöfnuður í heilsu staðreynd, bæði á Íslandi og annars staðar í heiminum. Tilteknir samfélagsþættir eru taldir hafa mest áhrif á heilsufarslegan ójöfnuð. Þessir þættir eru skortur á fjárhagslegu öryggi og félagslegri vernd sem gerir það að verkum að fólk á erfitt með að láta enda ná saman og skortur á öruggu húsnæði og fullnægjandi búsetuskilyrðum sem verður þess valdandi að fólk á ekki öruggt heimili. Ójöfnuður veldur togstreitu og klofningi í samfélögum og hefur tilhneigingu til þess að draga úr samstöðu og stöðugleika. Á hinn bóginn stuðlar jöfnuður og félagslegt réttlæti að friði í víðtækum skilningi. Ekki síst vegna þess er mikilvægt að vinna markvisst að auknum jöfnuði. Ójöfnuður í heilsu á Íslandi Einn af þeim átján lykilvísum sem teknir voru til athugunar í greiningu embættis landlæknis á ójöfnuði í heilsu á Íslandi var mælikvarðinn hlutfall fullorðinna sem metur líkamlega heilsu sína sæmilega eða lélega. Niðurstöður greininga frá 2007, 2012 og 2017 sýndu að hlutfallslega fleiri í hópi þeirra sem eiga erfitt með að ná endum saman meta líkamlega heilsu sína sæmilega eða lélega samanborið við þau sem eiga auðvelt með að ná endum saman. Munur á milli þeirra sem eiga erfitt og auðvelt með að ná endum saman er gjarnan tvöfaldur eða meiri. Á það við um bæði konur og karla. Þá eru enn fremur vísbendingar um að þessi heilsufarslegi ójöfnuður hafi aukist milli áranna 2007 og 2017. Svipuð mynd blasir við þegar litið er á hlutfall þeirra sem meta andlega heilsu sína sæmilega eða lélega. Þeir sem eiga erfitt með að ná endum saman eru líklegri þess að meta andlega heilsu sína sæmilega eða lélega. Á það við um bæði karla og konur á öllum tímapunktum rannsóknarinnar Heilsa og líðan. Velsæld og velsældarhagkerfi Á síðustu árum hefur áherslan færst í auknum mæli á mikilvægi þess að skoða velsæld samhliða hagsæld og hafa nokkur lönd hafist handa við að þróa svokölluð velsældarhagkerfi (Well-being economy). Í stuttu máli má segja að velsældarhagkerfi sé það hagkerfi þar sem velsæld fólks og jarðarinnar er sett í forgrunn í allri stefnumótun. Slíkt hagkerfi stuðlar að samfélagslegu réttlæti og heilbrigðri jörð. Ísland er eitt þeirra landa sem hefur tekið skref í átt að velsældarhagkerfi. Ísland á aðild að Wellbeing Economy Governments (WEGo) sem eru samtök ríkisstjórna innan alþjóðlega samstarfsins Wellbeing Economy Alliance. Lönd sem vinna eftir þessari hugmyndafræði leggja sig fram um að framkvæma mælingar á velsæld þegnanna og nýta niðurstöðurnar til þess að leiðbeina um forgangsmál og til stefnumótunar og aðgerða sem ýta undir velsæld. Í stað þess að einblína á efnahagslegan hagvöxt við mótun efnahagsstefnu, krefst stefnumótun í velsældarhagkerfi þess að sett séu markmið sem stuðla að velsæld fólks og jarðarinnar. Styðja verður við þá þætti hagkerfisins sem stuðla að aukinni velsæld, á meðan draga verður úr stuðningi við þá þætti sem skerða velsæld. Áhrifaþættir heilbrigðis og vellíðanar Við mat á árangri og framþróun velsældarhagkerfis er því nauðsynlegt að skoða fleiri mælikvarða en eingöngu þá sem lýsa hagvexti og þjóðarframleiðslu. Þannig er mikilvægt að skilgreina velsæld og ákveða hvernig hún skuli mæld. Tryggja þarf sameiginlegan skilning á því hvar við stöndum, hvert við viljum stefna og hvernig okkur gengur að ná aukinni velsæld. Hvernig mælum við velsæld? Á alþjóðavísu er unnið að mótun mælikvarða um velsæld þjóða. Í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Íslands árið 2017 var kveðið á um samstarf um þróun slíkra mælikvarða. Í því skyni var stofnuð þverpólitísk nefnd sem haustið 2019 skilaði tillögum að 39 félagslegum, umhverfislegum og efnahagslegum mælikvörðum sem eiga að vera lýsandi fyrir hagsæld og lífsgæði á Íslandi. Mælikvarðarnir eru birtir í skýrslu Hagstofunnar Mælikvarðar um hagsæld og lífsgæði. Val á mælikvörðum tók m.a. mið af könnun meðal almennings á því hvað mestu máli skiptir varðandi eigin lífsgæði. Seinna var 40. mælikvarðanum bætt við, velsældarmælikvarða frá embætti landlæknis og verða mælikvarðanir áfram í þróun. Þegar meta á velsæld þjóða er mikilvægt að þeir mælikvarðar sem fyrir valinu verða gefi möguleika á að greina velsæld í mismunandi þjóðfélagshópum, t.d. eftir aldri, kyni, menntun, tekjum og uppruna fólks. Þannig er hægt að leiða í ljós mögulegan ójöfnuð og leiðbeina um hvar aðgerða er þörf til þess að auka jöfnuð í samfélaginu. Hvaða upplýsingar vantar okkur? Þjóðfélaginu er styrkur af því að hafa góða yfirsýn yfir það sem skiptir þjóðina mestu máli, þ.e. heilsu okkar og þá þætti sem hafa áhrif á heilsu og líðan. Embætti landlæknis hefur haldgóðar upplýsingar um marga þessara þátta í miðlægum heilbrigðisskrám, m.a. sjúkdóma, aðgerðir og lyfjaávísanir. Hins vegar er nauðsynlegt að afla annars konar upplýsinga til að fá heildaryfirsýn yfir aðstæður í lífi fólks, lifnaðarhætti, vinnuumhverfi og aðra þætti sem áhrif hafa á heilsu. Rannsóknin Heilsa og líðan á Íslandi Til þess að leggja mat á aðstæður fólks á Íslandi, heilsu, líðan og lifnaðarhætti stendur embætti landlæknis nú fyrir rannsókninni Heilsa og líðan á Íslandi. Þetta er í fimmta sinn sem þessi viðamikli spurninglisti er lagður fyrir en hann var fyrst sendur út árið 2007 og síðan aftur árin 2009, 2012 og 2017. Rannsóknin hefur til þessa einungis náð til íslenskra ríkisborgara en mikilvægt framfaraskref er tekið í ár þegar fólki af erlendum uppruna er einnig boðið að taka þátt en mikill skortur hefur verið á upplýsingum um þennan hóp landsmanna. Með þessari nýbreytni er vonast til að hægt verði að varpa ljósi á heilsu og líðan fólks af erlendum uppruna sem búsett er hér á landi. Þetta er mikilvægt í ljósi þess hversu ört einstaklingum með erlendan bakgrunn hefur fjölgað hérlendis undanfarin ár. Með þeim niðurstöðum sem fást úr fyrirlögn „Heilsa og líðan á Íslandi 2022“ verður hægt að endurtaka fyrrnefnda greiningu á heilsufarslegum ójöfnuði á milli mismunandi þjóðfélagshópa og meta hvort breyting hafi orðið frá árinu 2017. Þá verður með fyrirlögninni í ár einnig hægt að varpa ljósi á stöðu erlendra ríkisborgara, bæði hvað varðar almenna heilsu og líðan en einnig með tilliti til ójöfnuðar. Reynslan sýnir að þessi hópur hefur tilhneigingu til þess að vera í viðkvæmari stöðu með tilliti til ójöfnuðar í heilsu heldur en þeir sem eru fæddir og uppaldir hér á landi. Síðast en ekki síst munu niðurstöður rannsóknarinnar nýtast stjórnvöldum við stefnumótandi ákvarðanir um aðgerðir sem munu leiða til sem mestrar velsældar fyrir landsmenn. Höfundar: Sigríður Haraldsd. Elínardóttir Dóra Guðrún Guðmundsdóttir Hildur Björk Sigbjörnsdóttir Jón Óskar Guðlaugsson Védís Helga Eiríksdóttir
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar