Samkennd fer minnkandi milli kynslóða Stefanía Arnardóttir skrifar 22. október 2022 08:01 Mannskepnan er stútfull af þversögnum, annars vegar getum við ekki án hvors annars verið en hins vegar þá gerist það að við ljúgum, stelum, ráðskumst með aðra, beitum líkamlegu ofbeldi og veitumst að öðrum með dólgslátum. Í ljósi þeirra átaka sem fyrirfinnast, óþægilegu og andfélagslegu hegðunarmynstra sem má sjá víða í samfélaginu, er vert að ræða um samkennd. Samkennd er eiginleiki sem stuðlar að samvinnu, jákvæðri félagshæfni og uppbyggjandi félagssamböndum. Í grunninn felur samkennd í sér hæfileikann til „að skilja andlega og tilfinningalega líðan annarrar manneskju“. Samkennd er einnig getan til að skilja eigin tilfinningar og gera sér grein fyrir tilfinningum annarra með því að skilja svipbrigði, talsmáta og hegðun annarra, getunni til að bera hag annarra fyrir brjósti, ásamt mörgum öðrum þáttum. Samkenndaríkari einstaklingar búa yfir betri hæfileikum til samskipta, umhyggjusemi og getu til að setja sig í spor annarra. Yfirleitt sýna rannsóknir hærri tíðni samkenndar hjá konum en þetta kynjabil jafnast út með hækkandi aldri. Samkennd finnst að sjálfsögðu á meðal allra aldursflokka og allra kynja og á það sama við um andhverfu samkenndar, sem stundum er kölluð er hin dökka þríund eða machiavellianismi, narsissismi og siðblinda. Samkennd fer minnkandi milli kynslóða Samkvæmt greiningu Konrath, O’Brien og Hsing frá árinu 2011, í tímaritinu Personality and Social Psychology Review, sem samanstóð af 72 úrtökum sem gerðar höfðu verið milli áranna 1979 og 2009 á háskólanemum í Bandaríkjunum, kom fram að samkennd fari minnkandi milli kynslóða. Á þessu tímabili hefur getan til að sýna umhyggjusemi og jákvætt viðhorf til annarra minnkað mest eða 48%, og næst mest getan til að setja sig í spor annarra eða 34%. Þessi tilhneiging jókst til muna eftir 2000. Með því að skoða eingöngu háskólanema er þarna verið að bera saman fólk á svipuðum aldri sem ólst upp á öðrum tíma, við ólíkar félagslegar venjur, þrátt fyrir að búa í sama landi. Þegar rannsóknir eru skoðaðar má finna tengsl milli minni samkenndar og yfirgangssemi. Einnig má sjá að nemar sem mælast lágir í samkennd eru líklegri til að vera með dólgslæti undir áhrifum áfengis. Tíðni eineltis á meðal stúlkna hefur aukist og í ljósi algengis eineltis í skólum má yfirhöfuð velta fyrir sér hvaða áhrif minnkandi samkennd hefur á menningu barna innan veggja skólans. Hvers vegna þessi þróun? Ég get ekki fullyrt um ástæðu þessa þróunar en fræðimenn hafa velt fyrir sér hvaða þættir gætu hugsanlega spilað þátt í þessum breytingum og hafa ýmsar getgátur verið á sveimi. Sem dæmi halda sumir fram að breytingar í afþreyingu ungmenna upp úr 2000 gætu hafa haft áhrif. Vinsældir samkeppnismiðaðs raunveruleikasjónvarps og raunveruleikastjarna með skerta samkennd eru mögulega ekki góð fyrirmynd. Ofbeldi í sjónvarpi, tölvuleikjum og fréttum gæti mögulega haft deyfandi áhrif á samkenndar viðbrögð ungmenna. Fjöldi barna í barnafjölskyldum fer minnkandi en hugsanlega dregur það úr samkennd barns að þurfa ekki að gera málamiðlanir í þágu systkina. Breytingar í uppeldisaðferðum barna getur einnig verið áhrifavaldur. Það finnst þó ekki beint samband á milli samkenndar foreldris og barns. Frekar má sjá fjölda þátta sem eiga sameiginlegan þátt í þroskun samkenndar. Foreldrar sem þroska samkennd hjá barni sínu sýna lága tíðni stjórnsemis tengdra refsinga, eru há í hlýju og viðbragðshæfni, og ýta undir það að barn tjái sig tilfinningalega. Ein langtímarannsókn sýndi fram á að samkennd er meiri á meðal fullorðinna sem áttu virka feður í uppeldi sínu, mæður sem drógu úr yfirgangssemi þeirra þegar þau voru börn, og á meðal þeirra sem áttu mæður sem voru sáttar við hlutskipti sín sem foreldrar. Það kann að vera möguleiki að nútíma foreldrar séu stjórnsamari, sýni af sér minni hlýju og viðbragðshæfni, séu ólíklegri til að ræða mögulega líðan annarra, óhamingjusamari með hlutskipti sín og líklegri til að samþykkja meiri yfirgangssemi frá börnum sínum. Það má deila um það hvers konar einstaklingur verði skapaður í slíkum aðstæðum en þá má jafnframt spyrja sig hvort að foreldrar séu að verða narsissískari með þeim afleiðingum að börn þeirra verði svo samkenndaminni í kjölfarið? Áherslan á að ná árangri í lífinu hefur aukist til muna og hefur pressan til að ná árangri í námi eða starfi aukist samhliða. Mögulega verður það óvinsælli eiginleiki að sýna samkennd þegar aðrir eru álitnir keppinautar. Það gæti verið inni í myndinni að svindl, lygar og að ráðskast með aðra séu álitnir hluti af því að ná árangri í lífinu og sé þannig að auka narsissisma á meðal fólks og draga þannig úr samkennd. Síðast en ekki síst hefur gríðarleg breyting orðið á félagshegðun ungmenna með tilliti til samfélagsmiðla og netsamskipta. Hverjar sem ástæðurnar eru á bakvið þessa þróun þá blasir einhver mynd okkur. Spurningin verður að vera næst, hvað skal nú gera til að snúa blaðinu við? Það má nálgast rannsóknina hér í heild sinni: https://journals.sagepub.com/doi/epdf/10.1177/1088868310377395 Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir Skoðun Dóttir mín – uppgjör eineltis Ragnheiður Harpa Sveinsdóttir Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Auðkenni þarf að passa upp á Eva Valdís Jóhönnudóttir skrifar Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er besti skólastjórinn? Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Skoðun Vofa húsagans býsnast enn Haukur Már Helgason skrifar Skoðun Nokkrar staðreyndir um Ísland, Katrínu og Gaza Álfheiður Ingadóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem hyggjast kjósa Katrínu Jakobsdóttur Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Katrín og kvenhatrið Ólafur Sveinsson skrifar Skoðun Bessastaðir eru ekki fyrir byrjendur Þorbergur Þórsson skrifar Skoðun Ég vil Baldur og því kýs ég Baldur Ólafur Helgi M. Ólafsson / Starína skrifar Skoðun Inngönguspáin Eygló Halldórsdóttir skrifar Sjá meira
Mannskepnan er stútfull af þversögnum, annars vegar getum við ekki án hvors annars verið en hins vegar þá gerist það að við ljúgum, stelum, ráðskumst með aðra, beitum líkamlegu ofbeldi og veitumst að öðrum með dólgslátum. Í ljósi þeirra átaka sem fyrirfinnast, óþægilegu og andfélagslegu hegðunarmynstra sem má sjá víða í samfélaginu, er vert að ræða um samkennd. Samkennd er eiginleiki sem stuðlar að samvinnu, jákvæðri félagshæfni og uppbyggjandi félagssamböndum. Í grunninn felur samkennd í sér hæfileikann til „að skilja andlega og tilfinningalega líðan annarrar manneskju“. Samkennd er einnig getan til að skilja eigin tilfinningar og gera sér grein fyrir tilfinningum annarra með því að skilja svipbrigði, talsmáta og hegðun annarra, getunni til að bera hag annarra fyrir brjósti, ásamt mörgum öðrum þáttum. Samkenndaríkari einstaklingar búa yfir betri hæfileikum til samskipta, umhyggjusemi og getu til að setja sig í spor annarra. Yfirleitt sýna rannsóknir hærri tíðni samkenndar hjá konum en þetta kynjabil jafnast út með hækkandi aldri. Samkennd finnst að sjálfsögðu á meðal allra aldursflokka og allra kynja og á það sama við um andhverfu samkenndar, sem stundum er kölluð er hin dökka þríund eða machiavellianismi, narsissismi og siðblinda. Samkennd fer minnkandi milli kynslóða Samkvæmt greiningu Konrath, O’Brien og Hsing frá árinu 2011, í tímaritinu Personality and Social Psychology Review, sem samanstóð af 72 úrtökum sem gerðar höfðu verið milli áranna 1979 og 2009 á háskólanemum í Bandaríkjunum, kom fram að samkennd fari minnkandi milli kynslóða. Á þessu tímabili hefur getan til að sýna umhyggjusemi og jákvætt viðhorf til annarra minnkað mest eða 48%, og næst mest getan til að setja sig í spor annarra eða 34%. Þessi tilhneiging jókst til muna eftir 2000. Með því að skoða eingöngu háskólanema er þarna verið að bera saman fólk á svipuðum aldri sem ólst upp á öðrum tíma, við ólíkar félagslegar venjur, þrátt fyrir að búa í sama landi. Þegar rannsóknir eru skoðaðar má finna tengsl milli minni samkenndar og yfirgangssemi. Einnig má sjá að nemar sem mælast lágir í samkennd eru líklegri til að vera með dólgslæti undir áhrifum áfengis. Tíðni eineltis á meðal stúlkna hefur aukist og í ljósi algengis eineltis í skólum má yfirhöfuð velta fyrir sér hvaða áhrif minnkandi samkennd hefur á menningu barna innan veggja skólans. Hvers vegna þessi þróun? Ég get ekki fullyrt um ástæðu þessa þróunar en fræðimenn hafa velt fyrir sér hvaða þættir gætu hugsanlega spilað þátt í þessum breytingum og hafa ýmsar getgátur verið á sveimi. Sem dæmi halda sumir fram að breytingar í afþreyingu ungmenna upp úr 2000 gætu hafa haft áhrif. Vinsældir samkeppnismiðaðs raunveruleikasjónvarps og raunveruleikastjarna með skerta samkennd eru mögulega ekki góð fyrirmynd. Ofbeldi í sjónvarpi, tölvuleikjum og fréttum gæti mögulega haft deyfandi áhrif á samkenndar viðbrögð ungmenna. Fjöldi barna í barnafjölskyldum fer minnkandi en hugsanlega dregur það úr samkennd barns að þurfa ekki að gera málamiðlanir í þágu systkina. Breytingar í uppeldisaðferðum barna getur einnig verið áhrifavaldur. Það finnst þó ekki beint samband á milli samkenndar foreldris og barns. Frekar má sjá fjölda þátta sem eiga sameiginlegan þátt í þroskun samkenndar. Foreldrar sem þroska samkennd hjá barni sínu sýna lága tíðni stjórnsemis tengdra refsinga, eru há í hlýju og viðbragðshæfni, og ýta undir það að barn tjái sig tilfinningalega. Ein langtímarannsókn sýndi fram á að samkennd er meiri á meðal fullorðinna sem áttu virka feður í uppeldi sínu, mæður sem drógu úr yfirgangssemi þeirra þegar þau voru börn, og á meðal þeirra sem áttu mæður sem voru sáttar við hlutskipti sín sem foreldrar. Það kann að vera möguleiki að nútíma foreldrar séu stjórnsamari, sýni af sér minni hlýju og viðbragðshæfni, séu ólíklegri til að ræða mögulega líðan annarra, óhamingjusamari með hlutskipti sín og líklegri til að samþykkja meiri yfirgangssemi frá börnum sínum. Það má deila um það hvers konar einstaklingur verði skapaður í slíkum aðstæðum en þá má jafnframt spyrja sig hvort að foreldrar séu að verða narsissískari með þeim afleiðingum að börn þeirra verði svo samkenndaminni í kjölfarið? Áherslan á að ná árangri í lífinu hefur aukist til muna og hefur pressan til að ná árangri í námi eða starfi aukist samhliða. Mögulega verður það óvinsælli eiginleiki að sýna samkennd þegar aðrir eru álitnir keppinautar. Það gæti verið inni í myndinni að svindl, lygar og að ráðskast með aðra séu álitnir hluti af því að ná árangri í lífinu og sé þannig að auka narsissisma á meðal fólks og draga þannig úr samkennd. Síðast en ekki síst hefur gríðarleg breyting orðið á félagshegðun ungmenna með tilliti til samfélagsmiðla og netsamskipta. Hverjar sem ástæðurnar eru á bakvið þessa þróun þá blasir einhver mynd okkur. Spurningin verður að vera næst, hvað skal nú gera til að snúa blaðinu við? Það má nálgast rannsóknina hér í heild sinni: https://journals.sagepub.com/doi/epdf/10.1177/1088868310377395
Skoðun Auðlindir í almannaeigu – Halla Hrund Logadóttir 7. forseti Íslands Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar