Lýðheilsumál að lagfæra kjör verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði Vilhjálmur Birgisson skrifar 30. maí 2022 13:01 Eins og flestir vita renna kjarasamningar verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði út í haust og því er undirbúningur að kröfugerð Starfsgreinasambands Íslands á lokametrunum. Það liggur fyrir að í lífskjarasamningnum voru stigin nokkuð jákvæð skref í að lagfæra kjör þeirra tekjulægstu með því að semja í formi krónutöluhækkana og með svokölluðum hagvaxtarauka. Hugmyndafræðin í kringum lífskjarasamninginn var að auka ráðstöfunartekjur launafólks með fleiri þáttum en beinum launahækkunum, t.d með aðkomu stjórnvalda og að skapa forsendur fyrir lækkun vaxta. Þetta tókst í lífskjarasamningnum en aðgerðapakki stjórnvalda til að liðka fyrir samningnum var metinn á 80 milljarða og stýrivextir Seðlabankans lækkuðu úr 4,25% í 0,75% en þúsundir heimila endurfjármögnuðu húsnæðislán sín í kjölfarið á lækkandi vaxtakjörum. Það er rétt að geta þess að nokkrum dögum áður en lífskjarasamningurinn var undirritaður eða nánar tiltekið 28. mars varð WOW Air gjaldþrota sem klárlega hafði áhrif á gang kjaraviðræðna enda ljóst að með falli WOW Air voru útflutningstekjur þjóðarinnar að dragast verulega saman. Einnig lá fyrir að fall flugfélagsins myndi hafa slæm áhrif á afkomu og atvinnuöryggi í ferðaþjónustunni. Í kjarasamningunum 2019 sá hinsvegar enginn fyrir sér Covid faraldurinn né stríðsástandið í Úkraínu og þær afleiðingar sem það hafði. Það þarf ekkert að fjölyrða um að Covid faraldurinn hafði neikvæð áhrif á efnahagslífið tímabundið og þá sérstaklega ferðaþjónustuna en í dag sýna allar hagtölur að það eru bjartari tímar framundan þótt meiri óvissa ríki vegna áhrifa af stríðinu í Úkraínu. Þessir atburðir hafa leitt til aukinnar verðbólgu og hækkandi vaxta sem og hækkandi leiguverðs og eins og alltaf koma þessir efnahagsþættir hvað verst við verkafólk og tekjulágt fólk og við þessu þarf svo sannarlega að bregðast í komandi kjarasamningum. En hið ánægjulega í þessu er að það horfir til betri vegar í íslensku efnahagslífi og nægir þar að nefna að Útflutningsverðmæti á fyrsta fjórðungi ársins nam 355,6 mö.kr. borið saman við 226,7 ma.kr. á sama tímabili í fyrra. Aukningin nemur 128,9 mö.kr. eða 57%. Útflutningsverðmæti allra stoðanna þriggja; ferðaþjónustu, sjávarútvegs og stóriðju jókst verulega milli ára. Mesta aukningin varð í útflutningsverðmæti ferðaþjónustunnar en það jókst um 44,3 ma.kr. eða 560%. Það má því segja að hægt og bítandi sé ferðaþjónustan að ná vopnum sínum á nýjan leik enda hafa útflutningsverðmæti hennar aukist um 560% á milli ára. Það má klárlega velta því fyrir sér hvort skilyrði til kjarasamningsgerðar núna séu ekki betri heldur en þegar við sömdum um lífskjarasamninginn á sama tíma og WOW Air var að sigla í gjaldþrot. Það er hinsvegar morgunljóst að í komandi kjarasamningum verðum við að stíga þétt skref í átt að því að halda áfram að lagfæra kjör lágtekjufólks á hinum almenna vinnumarkaði, annað er ekki í boði. Enda liggur fyrir að lágtekjufólk á ennþá í umtalsverðum erfiðleikum við að framfleyta sér frá mánuði til mánaðar og halda mannlegri reisn. Nægir að nefna rannsókn sem Varða sem er rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins gerði fyrir Starfsgreinasamband Íslands og var kynnt fyrir formönnum SGS á kjaramálaráðstefnu nýverið. En þar kom meðal annars fram að 38% félagsmanna innan SGS eiga mjög eða nokkuð erfitt með að ná endum saman. Það kom einnig fram að 25% félagsmanna SGS hafa þurft að fá fjárhagsaðstoð í formi mataraðstoðar, eða hjá félags- eða hjálparsamtökum, ættingjum og vinum eða hjá sínu sveitarfélagi á síðastliðnum 12 mánuðum. Það kom einnig fram að um 40% félagsmanna SGS eru á leigumarkaði en eins og allir vita hefur leiguverð hækkað gríðarlega að undanförnu sem veikir stöðu lágtekjufólks innan SGS enn frekar. Það var einnig sláandi að 19% félagsmanna SGS hafa neitað sér vegna efnahags um almenna heilbrigðisþjónustu og 37% um tannlæknisþjónustu og það var einnig skelfilegt að sjá að 33% félagsmanna SGS segjast búa við slæma andlega heilsu samkvæmt PHQ-9 skalanum. Á þessari rannsókn hjá Vörðu sést að það er lýðheilsumál að lagfæra kjör verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði enda ólíðandi með öllu að fólk búi við þannig kjör að það nái alls ekki endum saman og þurfi að hafna almennri læknisþjónustu vegna bágrar efnahagsstöðu. Afleiðingar af þessu öllu eru sorglegar því nú liggur fyrir að verkafólk sem er með grunnskólamenntun og ástundar erfiðisvinnu lifir 3 til 4 árum skemur en háskólamenntaðir skv. grein sem Þorsteinn Sveinsson skrifaði og birtist á vef Seðlabankans. Hjá körlum eru lífslíkur 4 árum styttri og hjá konum 3 árum. Þessi munur á lífslíkum milli menntunar er sláandi og ljóst að þeir sem eru með minni menntun vinna erfiðisvinnu sem klárlega hefur áhrif á lífslíkur fólks. Það er því algerlega ljóst að aðildarfélögum Starfsgreinasambands Íslands ber siðferðisleg skylda til þess að berjast af alefli við að lagfæra stöðu lágtekjufólks á íslenskum vinnumarkaði. Við getum ekki látið það átölulaust að lágtekjufólk búi við slæma andlega heilsu, þurfi að neita sér um sjálfsagða heilbrigðisþjónustu og lifi 3 til 4 árum skemur m.a. vegna þess eins að vera verkafólk. Núna verður verkalýðshreyfingin, Samtök atvinnulífsins og stjórnvöld að taka höndum saman og vinna bug á þessu þjóðfélagslega meini sem íslensku lágtekjufólki er boðið upp á og það í einu af ríkasta landi í heimi. Í komandi kjarasamningum verðum við því að stíga þétt og kröftug skref í því að lagfæra kjör verkafólks þannig að það geti framfleytt sér frá mánuði til mánaðar og haldið mannlegri reisn, enda ótækt að bjóða verkafólki upp á launakjör sem skapa þessar aðstæður sem fjallað hefur verið um í þessari grein. Munum að bág staða lágtekjufólks er ekkert náttúrulögmál heldur mannanna verk sem hægt er að lagfæra. Allt sem þarf er vilji stjórnvalda og Samtaka atvinnulífsins. Höfundur er formaður Verkalýðsfélag Akraness og Starfsgreinasambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vilhjálmur Birgisson Vinnumarkaður Kjaramál Mest lesið Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Ljúgandi málpípa Sjálfstæðisflokksins Tómas Kristjánsson Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Fáu spáð en vel fylgst með Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Armæða um íslenska tungu Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir skrifar Skoðun Á tæpustu tungu Eiríkur Örn Norðdahl skrifar Skoðun Aðför að ungmennum (Í minningu Hamarsins) Óskar Steinn Jónínuson Ómarsson skrifar Skoðun „Betur borgandi ferðamenn“ Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Sjá meira
Eins og flestir vita renna kjarasamningar verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði út í haust og því er undirbúningur að kröfugerð Starfsgreinasambands Íslands á lokametrunum. Það liggur fyrir að í lífskjarasamningnum voru stigin nokkuð jákvæð skref í að lagfæra kjör þeirra tekjulægstu með því að semja í formi krónutöluhækkana og með svokölluðum hagvaxtarauka. Hugmyndafræðin í kringum lífskjarasamninginn var að auka ráðstöfunartekjur launafólks með fleiri þáttum en beinum launahækkunum, t.d með aðkomu stjórnvalda og að skapa forsendur fyrir lækkun vaxta. Þetta tókst í lífskjarasamningnum en aðgerðapakki stjórnvalda til að liðka fyrir samningnum var metinn á 80 milljarða og stýrivextir Seðlabankans lækkuðu úr 4,25% í 0,75% en þúsundir heimila endurfjármögnuðu húsnæðislán sín í kjölfarið á lækkandi vaxtakjörum. Það er rétt að geta þess að nokkrum dögum áður en lífskjarasamningurinn var undirritaður eða nánar tiltekið 28. mars varð WOW Air gjaldþrota sem klárlega hafði áhrif á gang kjaraviðræðna enda ljóst að með falli WOW Air voru útflutningstekjur þjóðarinnar að dragast verulega saman. Einnig lá fyrir að fall flugfélagsins myndi hafa slæm áhrif á afkomu og atvinnuöryggi í ferðaþjónustunni. Í kjarasamningunum 2019 sá hinsvegar enginn fyrir sér Covid faraldurinn né stríðsástandið í Úkraínu og þær afleiðingar sem það hafði. Það þarf ekkert að fjölyrða um að Covid faraldurinn hafði neikvæð áhrif á efnahagslífið tímabundið og þá sérstaklega ferðaþjónustuna en í dag sýna allar hagtölur að það eru bjartari tímar framundan þótt meiri óvissa ríki vegna áhrifa af stríðinu í Úkraínu. Þessir atburðir hafa leitt til aukinnar verðbólgu og hækkandi vaxta sem og hækkandi leiguverðs og eins og alltaf koma þessir efnahagsþættir hvað verst við verkafólk og tekjulágt fólk og við þessu þarf svo sannarlega að bregðast í komandi kjarasamningum. En hið ánægjulega í þessu er að það horfir til betri vegar í íslensku efnahagslífi og nægir þar að nefna að Útflutningsverðmæti á fyrsta fjórðungi ársins nam 355,6 mö.kr. borið saman við 226,7 ma.kr. á sama tímabili í fyrra. Aukningin nemur 128,9 mö.kr. eða 57%. Útflutningsverðmæti allra stoðanna þriggja; ferðaþjónustu, sjávarútvegs og stóriðju jókst verulega milli ára. Mesta aukningin varð í útflutningsverðmæti ferðaþjónustunnar en það jókst um 44,3 ma.kr. eða 560%. Það má því segja að hægt og bítandi sé ferðaþjónustan að ná vopnum sínum á nýjan leik enda hafa útflutningsverðmæti hennar aukist um 560% á milli ára. Það má klárlega velta því fyrir sér hvort skilyrði til kjarasamningsgerðar núna séu ekki betri heldur en þegar við sömdum um lífskjarasamninginn á sama tíma og WOW Air var að sigla í gjaldþrot. Það er hinsvegar morgunljóst að í komandi kjarasamningum verðum við að stíga þétt skref í átt að því að halda áfram að lagfæra kjör lágtekjufólks á hinum almenna vinnumarkaði, annað er ekki í boði. Enda liggur fyrir að lágtekjufólk á ennþá í umtalsverðum erfiðleikum við að framfleyta sér frá mánuði til mánaðar og halda mannlegri reisn. Nægir að nefna rannsókn sem Varða sem er rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins gerði fyrir Starfsgreinasamband Íslands og var kynnt fyrir formönnum SGS á kjaramálaráðstefnu nýverið. En þar kom meðal annars fram að 38% félagsmanna innan SGS eiga mjög eða nokkuð erfitt með að ná endum saman. Það kom einnig fram að 25% félagsmanna SGS hafa þurft að fá fjárhagsaðstoð í formi mataraðstoðar, eða hjá félags- eða hjálparsamtökum, ættingjum og vinum eða hjá sínu sveitarfélagi á síðastliðnum 12 mánuðum. Það kom einnig fram að um 40% félagsmanna SGS eru á leigumarkaði en eins og allir vita hefur leiguverð hækkað gríðarlega að undanförnu sem veikir stöðu lágtekjufólks innan SGS enn frekar. Það var einnig sláandi að 19% félagsmanna SGS hafa neitað sér vegna efnahags um almenna heilbrigðisþjónustu og 37% um tannlæknisþjónustu og það var einnig skelfilegt að sjá að 33% félagsmanna SGS segjast búa við slæma andlega heilsu samkvæmt PHQ-9 skalanum. Á þessari rannsókn hjá Vörðu sést að það er lýðheilsumál að lagfæra kjör verkafólks á hinum almenna vinnumarkaði enda ólíðandi með öllu að fólk búi við þannig kjör að það nái alls ekki endum saman og þurfi að hafna almennri læknisþjónustu vegna bágrar efnahagsstöðu. Afleiðingar af þessu öllu eru sorglegar því nú liggur fyrir að verkafólk sem er með grunnskólamenntun og ástundar erfiðisvinnu lifir 3 til 4 árum skemur en háskólamenntaðir skv. grein sem Þorsteinn Sveinsson skrifaði og birtist á vef Seðlabankans. Hjá körlum eru lífslíkur 4 árum styttri og hjá konum 3 árum. Þessi munur á lífslíkum milli menntunar er sláandi og ljóst að þeir sem eru með minni menntun vinna erfiðisvinnu sem klárlega hefur áhrif á lífslíkur fólks. Það er því algerlega ljóst að aðildarfélögum Starfsgreinasambands Íslands ber siðferðisleg skylda til þess að berjast af alefli við að lagfæra stöðu lágtekjufólks á íslenskum vinnumarkaði. Við getum ekki látið það átölulaust að lágtekjufólk búi við slæma andlega heilsu, þurfi að neita sér um sjálfsagða heilbrigðisþjónustu og lifi 3 til 4 árum skemur m.a. vegna þess eins að vera verkafólk. Núna verður verkalýðshreyfingin, Samtök atvinnulífsins og stjórnvöld að taka höndum saman og vinna bug á þessu þjóðfélagslega meini sem íslensku lágtekjufólki er boðið upp á og það í einu af ríkasta landi í heimi. Í komandi kjarasamningum verðum við því að stíga þétt og kröftug skref í því að lagfæra kjör verkafólks þannig að það geti framfleytt sér frá mánuði til mánaðar og haldið mannlegri reisn, enda ótækt að bjóða verkafólki upp á launakjör sem skapa þessar aðstæður sem fjallað hefur verið um í þessari grein. Munum að bág staða lágtekjufólks er ekkert náttúrulögmál heldur mannanna verk sem hægt er að lagfæra. Allt sem þarf er vilji stjórnvalda og Samtaka atvinnulífsins. Höfundur er formaður Verkalýðsfélag Akraness og Starfsgreinasambands Íslands.
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun