Nokkrar fullyrðingar um fæðuöryggi Erna Bjarnadóttir skrifar 29. mars 2022 07:01 Síðustu vikur hefur umræða um fæðuöryggi fengi aukið rými í hvers konar samfélagsrýni. Hugtakið er alþjóðlegt og með því er átt við að allir hafi á hverjum tíma raunverulega, félagslegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringarríkum mat sem uppfyllir óskir þeirra um fæðuval og fæðuþarfir þeirra til að geta lifað virku og heilbrigðu lífi. Fæðuöryggi felur því ekki aðeins í sér að hafa aðgang að mat heldur líka að þeim mat sem neytandinn er vanur og að hafa efni á að kaupa hann. Þá styður framleiðsla matar í nærumhverfi neytenda almennt við önnur markmið stjórnvalda, s.s. í tengslum við loftlagsmarkmið stjórnvalda. Fæðuöryggi er því fremur flókið hugtak og margir þættir eru samverkandi. Hér verður vikið að nokkrum þáttum sem uppi eru í umræðum um málið og greinarhöfundur telur þurfa að varpa nánara ljósi á. Flutningakeðjur hafa raskast og kostnaður fer hækkandi Flutningar matvæla og aðfanga til matvælaframleiðslu eru mikilvægur hlekkur í fæðuöryggi. Fullyrðingar um að þeir séu óraskaðir eru í það minnsta afsláttur frá sannleikanum. Samkvæmt ítölsku vefsíðunni clal.it hefur flutningskostnaður á gám í heiminum hækkað um 119% frá því sem var fyrir einu ári og nemur nú $9.601 á 40 feta gám. Augljóst er að þetta hefur áhrif á flutningskostnað og þar af leiðandi verð á aðföngum til matvælaiðnaðar sem og matvælum. Auk þess liggur fyrir að hökt er komið í flutningskeðjur nú síðast m.a. vegna þess að mikið af gámum eru fastir í Rússlandi vegna viðskiptabannsins. Augljós eru einnig áhrif eldsneytisverðs á flutningskostnað. Hærra matvælaverð hefur sannarlega áhrif á fæðuöryggi fólks. Hækkun aðfangaverðs til landbúnaðar er staðreynd Sem betur fer er langt í land með að það verði beinlínis vöruskortur á Íslandi. Meðan COVID-19 geisaði sem ákafast kynntumst við því þó í fyrsta skipti um langt árabil að ekki væri hægt að ganga að því vísu að hægt væri að nálgast allt sem hugurinn girntist í verslunum. En það er ekki bara á Íslandi sem áhrifanna gætir. Bændur um víða veröld (þar með talið í Úkraínu, Rússlandi, Vestur Evrópu, Afríku eða hvar annars staðar sem er) horfast í augu við stórhækkaðan framleiðslukostnað. Sjái þessir bændur ekki fram á að tekjur þeirra hrökkvi fyrir útgjöldum mun framleiðsla dragast saman á heimsvísu. Það er því raunverulegt viðfangsefni þjóða heims og alþjóðastofnana að tryggja að viljinn til að framleiða (framboðslínur) verði tryggðar á næstu mánuðum. Áhrifin verða fyrst þar sem framleiðslukeðjur eru stuttar, breytilegur kostnaður hátt hlutfall framleiðslukostnaðar og svo þar sem auðvelt er að hefja framleiðslu á ný. Þetta á fyrst og fremst við hvers kyns ræktun en þau áhrif smitast fljótt yfir í búfjárrækt þar sem framleiðsla afurða frá alifuglum er með hvað stystan framleiðsluferil. Hefur fyrirkomulag á úthlutun tollkvóta áhrif á fæðuöryggi? Framkvæmdastjóra félags atvinnurekenda hefur verið tíðrætt um hve slæmt var að hverfa frá breyttu fyrirkomulagi útboðs á tollkvótum fyrir landbúnaðarvörur frá ESB sem giltu á árinu 2020, í ársbyrjun 2021. Staðreynd þess máls er sú að mun fleiri þættir en þessi eini hafa áhrif á það verð sem innflytjendur vilja greiða fyrir tollkvóta. Þar má nefna innkaupsverð, verð á sambærilegum vörum innanlands, gengi krónunnar að flutningskostnaði ótöldum og svo framvegis. Víðtækar ályktanir af breytingum á útboðsverði yfir ein áramót standast enga skoðun og eiga meira skylt við hentistefnu en fræðilega umfjöllun. Bakarar og bændur Verðhækkanir á heimsmarkaði teygja sig um allt þjóðfélagið í öllum heimshlutum. Sem dæmi má taka aðstæður í Egyptalandi. Í Bændablaðinu þann 24. mars sl. er sagt frá því að verð á dæmigerðum brauðhleif þar í landi, hafi þar hækkað úr 20 ísl.kr. (fyrir innrás Rússa í Úkraínu) í tæplega 85 ísl.kr. nú. Brauð er niðurgreitt af ríkinu í Egyptalandi. Engum dettur þó í hug að það feli í sér stuðning við egypska bakara. Hér er fæðuöryggi í fyrirrúmi, það að tryggja íbúum aðgang að nauðsynlegri fæðu á verði sem þeir ráða við. Stuðningur til bænda í því árferði sem nú er, hefur því ekkert með jafnræði að gera gagnvart öðrum í virðiskeðjunni eins og bakaríum eða niðursuðuverksmiðjum. Þvert á móti er honum ætlað að tryggja vilja þeirra til að taka þá áhættu að leggja fjármuni í framleiðslu sem gefur þeim ekki tekjur fyrir en eftir marga mánuði. Það er nefnilega áhætta fólgin í slíkri fjárbindingu. Hækkandi matvælaverð er staðreynd Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO) fylgist náið með þróun matvælaframboðs og matvælaverðs í heiminum. Eitt stærsta áhyggjuefnið þar er hvernig brauðfæða má þær milljónir í heiminum sem reiða sig á matvælaaðstoð. Hvaðan á aukið fjármagn til að standa undir auknum kostnaði hjálparstofnana, að koma? Í morgunþætti á Rásar 1 þann 28. mars sl. var helst að heyra á framkvæmdastjóra Samtaka atvinnurekenda að núverandi staða væri okkur lítið áhyggjuefni, við fengjum allar þær vörur sem við þurfum en jú hann játaði að það gæti verið að þær kostuðu meira. Sannleikurinn er hins vegar því miður sá að hækkað matarverð hefur áhrif á fæðuöryggi allra í heiminum. Við í ríkasta hluta heimsins þurfum að líkindum ekki að horfast í augu við skort en sama verður ekki sagt um stóra hópa kvenna sem víðast bera ábyrgð á að koma mat á borð fjölskyldna sinna sem og fjölskyldna þeirra víðs vegar í heiminum. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá MS. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Erna Bjarnadóttir Landbúnaður Matvælaframleiðsla Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Sjá meira
Síðustu vikur hefur umræða um fæðuöryggi fengi aukið rými í hvers konar samfélagsrýni. Hugtakið er alþjóðlegt og með því er átt við að allir hafi á hverjum tíma raunverulega, félagslegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringarríkum mat sem uppfyllir óskir þeirra um fæðuval og fæðuþarfir þeirra til að geta lifað virku og heilbrigðu lífi. Fæðuöryggi felur því ekki aðeins í sér að hafa aðgang að mat heldur líka að þeim mat sem neytandinn er vanur og að hafa efni á að kaupa hann. Þá styður framleiðsla matar í nærumhverfi neytenda almennt við önnur markmið stjórnvalda, s.s. í tengslum við loftlagsmarkmið stjórnvalda. Fæðuöryggi er því fremur flókið hugtak og margir þættir eru samverkandi. Hér verður vikið að nokkrum þáttum sem uppi eru í umræðum um málið og greinarhöfundur telur þurfa að varpa nánara ljósi á. Flutningakeðjur hafa raskast og kostnaður fer hækkandi Flutningar matvæla og aðfanga til matvælaframleiðslu eru mikilvægur hlekkur í fæðuöryggi. Fullyrðingar um að þeir séu óraskaðir eru í það minnsta afsláttur frá sannleikanum. Samkvæmt ítölsku vefsíðunni clal.it hefur flutningskostnaður á gám í heiminum hækkað um 119% frá því sem var fyrir einu ári og nemur nú $9.601 á 40 feta gám. Augljóst er að þetta hefur áhrif á flutningskostnað og þar af leiðandi verð á aðföngum til matvælaiðnaðar sem og matvælum. Auk þess liggur fyrir að hökt er komið í flutningskeðjur nú síðast m.a. vegna þess að mikið af gámum eru fastir í Rússlandi vegna viðskiptabannsins. Augljós eru einnig áhrif eldsneytisverðs á flutningskostnað. Hærra matvælaverð hefur sannarlega áhrif á fæðuöryggi fólks. Hækkun aðfangaverðs til landbúnaðar er staðreynd Sem betur fer er langt í land með að það verði beinlínis vöruskortur á Íslandi. Meðan COVID-19 geisaði sem ákafast kynntumst við því þó í fyrsta skipti um langt árabil að ekki væri hægt að ganga að því vísu að hægt væri að nálgast allt sem hugurinn girntist í verslunum. En það er ekki bara á Íslandi sem áhrifanna gætir. Bændur um víða veröld (þar með talið í Úkraínu, Rússlandi, Vestur Evrópu, Afríku eða hvar annars staðar sem er) horfast í augu við stórhækkaðan framleiðslukostnað. Sjái þessir bændur ekki fram á að tekjur þeirra hrökkvi fyrir útgjöldum mun framleiðsla dragast saman á heimsvísu. Það er því raunverulegt viðfangsefni þjóða heims og alþjóðastofnana að tryggja að viljinn til að framleiða (framboðslínur) verði tryggðar á næstu mánuðum. Áhrifin verða fyrst þar sem framleiðslukeðjur eru stuttar, breytilegur kostnaður hátt hlutfall framleiðslukostnaðar og svo þar sem auðvelt er að hefja framleiðslu á ný. Þetta á fyrst og fremst við hvers kyns ræktun en þau áhrif smitast fljótt yfir í búfjárrækt þar sem framleiðsla afurða frá alifuglum er með hvað stystan framleiðsluferil. Hefur fyrirkomulag á úthlutun tollkvóta áhrif á fæðuöryggi? Framkvæmdastjóra félags atvinnurekenda hefur verið tíðrætt um hve slæmt var að hverfa frá breyttu fyrirkomulagi útboðs á tollkvótum fyrir landbúnaðarvörur frá ESB sem giltu á árinu 2020, í ársbyrjun 2021. Staðreynd þess máls er sú að mun fleiri þættir en þessi eini hafa áhrif á það verð sem innflytjendur vilja greiða fyrir tollkvóta. Þar má nefna innkaupsverð, verð á sambærilegum vörum innanlands, gengi krónunnar að flutningskostnaði ótöldum og svo framvegis. Víðtækar ályktanir af breytingum á útboðsverði yfir ein áramót standast enga skoðun og eiga meira skylt við hentistefnu en fræðilega umfjöllun. Bakarar og bændur Verðhækkanir á heimsmarkaði teygja sig um allt þjóðfélagið í öllum heimshlutum. Sem dæmi má taka aðstæður í Egyptalandi. Í Bændablaðinu þann 24. mars sl. er sagt frá því að verð á dæmigerðum brauðhleif þar í landi, hafi þar hækkað úr 20 ísl.kr. (fyrir innrás Rússa í Úkraínu) í tæplega 85 ísl.kr. nú. Brauð er niðurgreitt af ríkinu í Egyptalandi. Engum dettur þó í hug að það feli í sér stuðning við egypska bakara. Hér er fæðuöryggi í fyrirrúmi, það að tryggja íbúum aðgang að nauðsynlegri fæðu á verði sem þeir ráða við. Stuðningur til bænda í því árferði sem nú er, hefur því ekkert með jafnræði að gera gagnvart öðrum í virðiskeðjunni eins og bakaríum eða niðursuðuverksmiðjum. Þvert á móti er honum ætlað að tryggja vilja þeirra til að taka þá áhættu að leggja fjármuni í framleiðslu sem gefur þeim ekki tekjur fyrir en eftir marga mánuði. Það er nefnilega áhætta fólgin í slíkri fjárbindingu. Hækkandi matvælaverð er staðreynd Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO) fylgist náið með þróun matvælaframboðs og matvælaverðs í heiminum. Eitt stærsta áhyggjuefnið þar er hvernig brauðfæða má þær milljónir í heiminum sem reiða sig á matvælaaðstoð. Hvaðan á aukið fjármagn til að standa undir auknum kostnaði hjálparstofnana, að koma? Í morgunþætti á Rásar 1 þann 28. mars sl. var helst að heyra á framkvæmdastjóra Samtaka atvinnurekenda að núverandi staða væri okkur lítið áhyggjuefni, við fengjum allar þær vörur sem við þurfum en jú hann játaði að það gæti verið að þær kostuðu meira. Sannleikurinn er hins vegar því miður sá að hækkað matarverð hefur áhrif á fæðuöryggi allra í heiminum. Við í ríkasta hluta heimsins þurfum að líkindum ekki að horfast í augu við skort en sama verður ekki sagt um stóra hópa kvenna sem víðast bera ábyrgð á að koma mat á borð fjölskyldna sinna sem og fjölskyldna þeirra víðs vegar í heiminum. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá MS.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun