Mikilvæg skref í rétta átt í plastmálum Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar 1. júlí 2021 09:31 Frá og með 3. júlí taka gildi margskonar breytingar sem miða að því að draga úr notkun óþarfa plasts í samfélaginu, til þess að varna því að það berist út í umhverfið og valdi þar skaða. Bann við ákveðnum einnota plastvörum Frá og með laugardeginum má ekki lengur selja ýmsar einnota vörur úr plasti, sem rannsóknir hafa sýnt að finnast hvað oftast á ströndum í Evrópu og eru að valda skaða víða um heim. Þetta eru t.d. bómullarpinnar úr plasti, plasthnífapör og -diskar, sogrör úr plasti, hræripinnar fyrir drykki, plastprik á blöðrur, allar vörur úr plasti sem eru niðurbrjótanlegar með oxun og svo matar- og drykkjarílát úr frauðplasti. Taka skal fram að þegar bómullarpinnar eða sogrör eru skilgreind sem lækningatæki má nota þær í heilbrigðisþjónustu. Það er allra síst tilgangur bannsins að koma í veg fyrir að þau sem sannarlega þurfa á þessum vörum að halda geti áfram notað þær. Rukkað fyrir einnota plastumbúðir Það kann að vera einfalt og þægilegt að kippa með sér mat eða drykk í einnota plastumbúðum, sérstaklega ef það er ókeypis, en náttúran og lífríkið þurfa í raun að borga fyrir það. Frá og með næsta laugardegi má ekki lengur afhenda ókeypis einnota drykkjar- eða matarílát úr plasti, t.d. þegar matur og drykkur er seldur til brottnáms (take-away). Þannig verður að taka fram á kassakvittun hver kostnaðurinn við einnota plastið er. Þessar breytingar miða að því að neytendur verði meðvitaðir um kostnaðinn. Að við hugsum okkur um, veltum fyrir okkur hvort við getum kannski frekar borðað á staðnum eða þegið matinn eða drykkinn í margnota umbúðum. Umbúðum sem ekki eru líklegar til þess að enda í náttúrunni og valda henni skaða. Er rökrétt að kaupa og nota ílát einu sinni, kannski bara í nokkrar mínútur, sem hugsanlega verður samt til í mörghundruð ár með mögulegum neikvæðum áhrifum á lífríkið? Hvað finnst þér? Af hverju erum við að þessu? Talið er að á hverju ári endi um 8 milljónir tonna af plasti í sjónum. Á Íslandi er talið að magn umbúðaplastsúrgangs sé um 47 kg á hvern íbúa á ári. Samtals gera það 16.500 tonn á ári. Og plast er frekar léttur efniviður. Berist plast út í náttúruna hverfur það ekki heldur brotnar niður í sífellt smærri agnir sem ratað geta inn í fæðukeðjuna. Rannsóknir hafa sýnt að plast er að finna nánast alls staðar í náttúrunni og það á ekki síður við um Ísland en aðra staði í heiminum. Hér hefur örplast til að mynda fundist í dýrum, jöklum og drykkjarvatni. En plast er ekki bara ógn við heilbrigði dýra og vistkerfa heldur hefur það líka í för með sér kostnað fyrir samfélagið. Það kostar að hreinsa upp plast þar sem það á ekki heima og plastmengun, til dæmis í sjónum, getur haft áhrif á ímynd landa. Fyrst og fremst er þó um að ræða óþarfa neyslu og sóun á dýrmætum auðlindum jarðar, sem við verðum að binda endi á. Hvað kemur þá í staðinn? Best er að hreinlega sleppa hlutum sem eru í raun óþarfir. Þurfum við að drekka drykkinn okkar með einu, jafnvel tveimur einnota rörum? Þurfum við blöðru með plastpriki? Þurfum við hræripinna til þess að blanda mjólkinni í kaffið? Eða getum við kannski sleppt þessu? Næst best er að finna margnota lausnir í staðinn, sem við sannarlega notum aftur og aftur. Náttúrunni er samt enginn greiði gerður t.d. ef við söfnum öll lífstíðarbyrgðum af margnota pokum og umgöngumst þá eins og þeir séu einnota. Þriðji kosturinn, en um leið sá sísti er að skipta út einni einnota vöru fyrir aðra. Það er kannski auðveldasta leiðin og hún er lögleg, en hún er ekki gallalaus. Mikil notkun á einnota vörum skapar álag á umhverfið, sama úr hvaða efni þær eru. Tilgangur þessara lagabreytinga er ekki að útrýma plasti. Plast er raunar gríðargott og nytsamlegt efni en við notum bara allt of mikið af því. Við þurfum að hætta að nota það þegar þess gerist ekki þörf (í óþarfa), auka líftíma þess þar sem við notum það og endurvinna það plast sem verður að úrgangi. Fyrir umhverfið og framtíðina Plastmengun er aðkallandi umhverfisvá, sem við verðum að sporna gegn. En það er líka alveg ljóst að þetta er áskorun sem engin þjóð tekst á við ein síns liðs. Þess vegna hef ég, ásamt umhverfisráðherrum á Norðurlöndunum, talað fyrir gerð alþjóðsamnings gegn plastmengun sem ég bind vonir við að verði að veruleika á næstu árum. Þangað til náðst hefur alþjóðlegt samkomulag um aðgerðir verður hver þjóð að líta sér nær. Síðastliðið haust gáfu Stjórnvöld út aðgerðaáætlun í plastmálum, Úr viðjum plastsins, þar sem settar eru fram 18 aðgerðir til þess að draga úr plastnotkun, auka endurvinnslu þess og sporna gegn plastmengun í hafinu. Nú stendur einnig yfir átak í úrbótum í fráveitumálum, með styrkjum til sveitarfélaga til þess að ráðast í slíkar framkvæmdir. Örplastmengun berst í hafið með fráveitu ef hreinsun er ábótavant. Margar af aðgerðunum í áætluninni haldast í hendur við innleiðingu hringrásarhagkerfis á Íslandi, en það er nokkuð sem ég legg ríka áherslu á. Á undanförnum áratugum hefur mannkynið tamið sér neysluvenjur sem er ærið verk að vinda ofan af. Það er ekki ómögulegt en er hins vegar algjörlega nauðsynlegt. Breytingarnar sem ganga í gildi núna upp úr mánaðamótum eru mikilvæg skref í rétta átt, sem við verðum að stíga fyrir umhverfið og framtíðina. Höfundur er umhverfis- og auðlindaráðherra. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Ingi Guðbrandsson Umhverfismál Skoðun: Kosningar 2021 Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Halldór 24.05.2025 Halldór Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Skoðun Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson skrifar Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Sjá meira
Frá og með 3. júlí taka gildi margskonar breytingar sem miða að því að draga úr notkun óþarfa plasts í samfélaginu, til þess að varna því að það berist út í umhverfið og valdi þar skaða. Bann við ákveðnum einnota plastvörum Frá og með laugardeginum má ekki lengur selja ýmsar einnota vörur úr plasti, sem rannsóknir hafa sýnt að finnast hvað oftast á ströndum í Evrópu og eru að valda skaða víða um heim. Þetta eru t.d. bómullarpinnar úr plasti, plasthnífapör og -diskar, sogrör úr plasti, hræripinnar fyrir drykki, plastprik á blöðrur, allar vörur úr plasti sem eru niðurbrjótanlegar með oxun og svo matar- og drykkjarílát úr frauðplasti. Taka skal fram að þegar bómullarpinnar eða sogrör eru skilgreind sem lækningatæki má nota þær í heilbrigðisþjónustu. Það er allra síst tilgangur bannsins að koma í veg fyrir að þau sem sannarlega þurfa á þessum vörum að halda geti áfram notað þær. Rukkað fyrir einnota plastumbúðir Það kann að vera einfalt og þægilegt að kippa með sér mat eða drykk í einnota plastumbúðum, sérstaklega ef það er ókeypis, en náttúran og lífríkið þurfa í raun að borga fyrir það. Frá og með næsta laugardegi má ekki lengur afhenda ókeypis einnota drykkjar- eða matarílát úr plasti, t.d. þegar matur og drykkur er seldur til brottnáms (take-away). Þannig verður að taka fram á kassakvittun hver kostnaðurinn við einnota plastið er. Þessar breytingar miða að því að neytendur verði meðvitaðir um kostnaðinn. Að við hugsum okkur um, veltum fyrir okkur hvort við getum kannski frekar borðað á staðnum eða þegið matinn eða drykkinn í margnota umbúðum. Umbúðum sem ekki eru líklegar til þess að enda í náttúrunni og valda henni skaða. Er rökrétt að kaupa og nota ílát einu sinni, kannski bara í nokkrar mínútur, sem hugsanlega verður samt til í mörghundruð ár með mögulegum neikvæðum áhrifum á lífríkið? Hvað finnst þér? Af hverju erum við að þessu? Talið er að á hverju ári endi um 8 milljónir tonna af plasti í sjónum. Á Íslandi er talið að magn umbúðaplastsúrgangs sé um 47 kg á hvern íbúa á ári. Samtals gera það 16.500 tonn á ári. Og plast er frekar léttur efniviður. Berist plast út í náttúruna hverfur það ekki heldur brotnar niður í sífellt smærri agnir sem ratað geta inn í fæðukeðjuna. Rannsóknir hafa sýnt að plast er að finna nánast alls staðar í náttúrunni og það á ekki síður við um Ísland en aðra staði í heiminum. Hér hefur örplast til að mynda fundist í dýrum, jöklum og drykkjarvatni. En plast er ekki bara ógn við heilbrigði dýra og vistkerfa heldur hefur það líka í för með sér kostnað fyrir samfélagið. Það kostar að hreinsa upp plast þar sem það á ekki heima og plastmengun, til dæmis í sjónum, getur haft áhrif á ímynd landa. Fyrst og fremst er þó um að ræða óþarfa neyslu og sóun á dýrmætum auðlindum jarðar, sem við verðum að binda endi á. Hvað kemur þá í staðinn? Best er að hreinlega sleppa hlutum sem eru í raun óþarfir. Þurfum við að drekka drykkinn okkar með einu, jafnvel tveimur einnota rörum? Þurfum við blöðru með plastpriki? Þurfum við hræripinna til þess að blanda mjólkinni í kaffið? Eða getum við kannski sleppt þessu? Næst best er að finna margnota lausnir í staðinn, sem við sannarlega notum aftur og aftur. Náttúrunni er samt enginn greiði gerður t.d. ef við söfnum öll lífstíðarbyrgðum af margnota pokum og umgöngumst þá eins og þeir séu einnota. Þriðji kosturinn, en um leið sá sísti er að skipta út einni einnota vöru fyrir aðra. Það er kannski auðveldasta leiðin og hún er lögleg, en hún er ekki gallalaus. Mikil notkun á einnota vörum skapar álag á umhverfið, sama úr hvaða efni þær eru. Tilgangur þessara lagabreytinga er ekki að útrýma plasti. Plast er raunar gríðargott og nytsamlegt efni en við notum bara allt of mikið af því. Við þurfum að hætta að nota það þegar þess gerist ekki þörf (í óþarfa), auka líftíma þess þar sem við notum það og endurvinna það plast sem verður að úrgangi. Fyrir umhverfið og framtíðina Plastmengun er aðkallandi umhverfisvá, sem við verðum að sporna gegn. En það er líka alveg ljóst að þetta er áskorun sem engin þjóð tekst á við ein síns liðs. Þess vegna hef ég, ásamt umhverfisráðherrum á Norðurlöndunum, talað fyrir gerð alþjóðsamnings gegn plastmengun sem ég bind vonir við að verði að veruleika á næstu árum. Þangað til náðst hefur alþjóðlegt samkomulag um aðgerðir verður hver þjóð að líta sér nær. Síðastliðið haust gáfu Stjórnvöld út aðgerðaáætlun í plastmálum, Úr viðjum plastsins, þar sem settar eru fram 18 aðgerðir til þess að draga úr plastnotkun, auka endurvinnslu þess og sporna gegn plastmengun í hafinu. Nú stendur einnig yfir átak í úrbótum í fráveitumálum, með styrkjum til sveitarfélaga til þess að ráðast í slíkar framkvæmdir. Örplastmengun berst í hafið með fráveitu ef hreinsun er ábótavant. Margar af aðgerðunum í áætluninni haldast í hendur við innleiðingu hringrásarhagkerfis á Íslandi, en það er nokkuð sem ég legg ríka áherslu á. Á undanförnum áratugum hefur mannkynið tamið sér neysluvenjur sem er ærið verk að vinda ofan af. Það er ekki ómögulegt en er hins vegar algjörlega nauðsynlegt. Breytingarnar sem ganga í gildi núna upp úr mánaðamótum eru mikilvæg skref í rétta átt, sem við verðum að stíga fyrir umhverfið og framtíðina. Höfundur er umhverfis- og auðlindaráðherra.
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun
Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar
Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun