Þeir einir míga tvisvar í sama skóinn, sem þykir gott að vera blautir í fæturna Kári Stefánsson skrifar 26. febrúar 2021 16:00 Þann 9. febrúar birtist i Fréttablaðinu grein eftir fimm heimsspekinga sem fjallaði um hugmynd að rannsókn á bóluefni Pfizers á Íslandi. Í greininni gáfu þeir sér að hugmyndin væri partur af tilraun til þess að svindla Íslandi fram fyrir aðrar þjóðir í biðröðinni eftir bóluefnum, enda engin þörf á frekari rannsóknum. Þeir tóku sem sagt nokkuð óljósa hugmynd annarra og útfærðu hana í höfðum sér þannig að hún leit svo sannarlega út fyrir að vera vafasöm og þess eðlis að heimsspekingar ættu að fordæma hana. Sem sagt tilvalið viðfangsefni fyrir verktakafyrirtæki heimsspekinga. Ég svaraði heimsspekingunum með grein sem ég sendi inn þann 22. febrúar. Sama dag sendu heimsspekingarnir fimm, aðra grein sína til Fréttablaðsins, um bóluefnatilraunina sem aldrei varð, með frekari útlistingum á fordæmingu sinni á eigin hugmyndum um hana og útfærslu hennar. Fréttablaðið bauð þeim að lesa mína grein áður en hún birtist og svara röksemdum mínum, en þeir höfnuðu því og birtu í stað þess fordæmingu númer tvö á eigin hugarburði. Það er nefnilega töluvert frelsi sem felst í því að vita ekki hverjar hugmyndir manna eru áður en þú fordæmir þær. Síðan er það með ólíkindum hvernig heimsspekingarnir nýta sér þetta frelsi til þess að rjúka út í sömu mýrina aftur og aftur. Til dæmis: 1. „Allar ígrundaðar ákvarðanir okkar byggja bæði á skoðunum okkar um staðreyndir og á gildum okkar og markmiðum.“ Það er ljóst að sú ákvörðun heimsspekinganna að fordæma hugmyndina að bóluefnatilraun á Íslandi var byggð á skoðun þeirra á eigin hugarburði og engu öðru. Það má að vísu halda því fram með réttu, að hugarburður þeirra sé staðreynd og þeir hafi fullan rétt á því að hafa skoðun á honum , en það er með öllu óásættanlegt að ætla hugarburðinn öðrum en sjálfum sér. Fréttablaðið bauð þeim að takast á við raunveruleikann en þeir höfnuðu því. Kannski raunveruleikinn og heimsspekin þeirra blandist illa saman. 2.„Er til dæmis forsvaranlegt að ein þjóð stígi út úr samkomulagi við aðrar þjóðir um að tryggja sanngjarna dreifingu bóluefna, jafnvel þótt væntingar standi til þess að það skili vísindalegum niðurstöðum?“Ísland er aðili að samningum Evrópusambandsins um kaup á bóluefnum frá hinum ýmsu framleiðendum og er sá samningur ein helsta hindrunin í vegi fyrir sanngjarnri dreifingu bóluefna um heiminn. Með aðild að þessum samningum Evrópusambandsins brýtur Ísland COVAX samninginn um réttláta dreifingu bóluefna. Samningar Evrópusambandsins, og svipaðir samningar Bretlands og Bandaríkjanna eru ábyrgir fyrir því að fátæk lönd heimsins fá lítið sem ekkert fyrr en að ári. Síðan er það hitt að ef hugmyndinni um bólusetningartilraun á Íslandi hefði verið hrint í framkvæmd hefði það ekki brotið í bága við samkomulagið við Evrópusambandið um kaup á bóluefni. Tilraunin hefði ekki falið í sér kaup á bóluefni heldur tilraun með bóluefni sem Pfizer hefði lagt að mörkum til þess að auka skilning á því hvernig það virkar. Það var mat Pfizers á sínum tíma að það vantaði töluvert upp á þann skilning og að því marki að það gæti staðið í vegi fyrir að það nýttist sem best. Sú staðreynd að heimsspekingarnir efast um réttmæti þeirrar skoðunar Pfizers er í besta falli hlægileg. 3.„Í því samhengi má rifja upp að ekki er liðið ár frá því að forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar sakaði Persónuvernd um glæpsamlegt athæfi þegar stofnunin afgreiddi umsókn fyrirtækisins ekki samdægurs. Augljóst er að afdrifarík siðferðisleg álitamál er ekki hægt að ræða nægilega vel innan slíks tímaramma.“ Það geysaði faraldur smitsjúkdóms sem harla lítið var vitað um og saga hans til þess tíma leit út eins og fyrsti kapítulinn í sögunni um útrýmingu mannkyns. Það lá mikið á að afla frekari upplýsinga, ekki fyrir Íslenska erfðagreiningu (ÍE) heldur sóttvarnaryfirvöld, en það kom í hlut ÍE að afla þeirra vegna þess að það voru ekki aðrir í landinu með getu til þess. Vísindasiðanefnd sem er sá aðili í stjórnsýslunni, sem fjallar um siðferðileg álitamál, kallaði saman fund og afgreiddi umsóknina samdægurs en Persónuvernd ákvað að fresta afgreiðslu fram yfir helgi. Það var að öllum líkindum ekki til þess að ræða siðferðisleg álitamál heldur til þess að setja menn á sinn stað, sem er ekki alltaf af hinu vonda en bagalegt í farsótt, sem krefst þess að menn hreyfi sig hratt til þess að hefta útbreiðslu hennar. 4.„Hefði Ísland átt að leita til Alþjóðaheilbrigðismála-stofnunarinnar (WHO) til þess að leggja blessun sína yfir rannsóknina, til dæmis í ljósi afleiðinga fyrir bóluefnadreifingu til annarra þjóða“ Það er engin hefð fyrir því að WHO tjái sig um gagnsemi klínískra rannsókna með lyf enda hefur hún ekki yfir að ráða getu til þess. Það er verkefni Evrópsku lyfjastofnunarinnar og systurstofnana hennar um allan heim. Það hefði hins vegar verið við hæfi að leita álits WHO á kaupsamingum Evrópusambandsins við bóluefnaframleiðendur, af því að þeir hamla öðru frekar réttlátri dreifingu bóluefna um heiminn. Það er ekki heiglum hent að sanna hvað vakir fyrir mönnum með gerðum þeirra og enn erfiðara að sanna hvað vakti fyrir mönnum þegar þeir ætluðu að gera það sem þeir gerðu ekki, en lesendur góðir hugið að þessu: Pfizer og samstarfsaðlilar þess bjuggu til bóluefni sem sýnt var fram á að virkaði vel og var samþykkt á markað. Vísindamenn Pfizers voru engu að síður áhyggjufullir vegna þess að þeim fannst eins og vantaði töluvert upp á að þeir vissu það sem vita þyrfti til þess að þeir væru öruggir um að ekki væri þörf á því að bæta bóluefnið eða bæta við öðru bóluefni til þess að hemja skepnuna. Þeim leist vel á að gera tilraun á Íslandi til þess að sækja þá vitneskju sem á vantaði, en þegar kom að því að hanna tilraunina þótti vísindamönnum Pfizers og íslenskum kollegum þeirra hún ekki líkleg til árangurs, vegna þess að pestin hefði verið kveðin í kútinn á Íslandi með sóttvörnum. Spurning til lesenda í lokin: Finnst ykkur eins og okkur beri skylda til þess að troða heimsspekingunum í þurra sokka eða er það siðferðislegur réttur þeirra að fá að ganga um hland-blautir í báða fætur? Höfundur er forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kári Stefánsson Bólusetningar Íslensk erfðagreining Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Sjá meira
Þann 9. febrúar birtist i Fréttablaðinu grein eftir fimm heimsspekinga sem fjallaði um hugmynd að rannsókn á bóluefni Pfizers á Íslandi. Í greininni gáfu þeir sér að hugmyndin væri partur af tilraun til þess að svindla Íslandi fram fyrir aðrar þjóðir í biðröðinni eftir bóluefnum, enda engin þörf á frekari rannsóknum. Þeir tóku sem sagt nokkuð óljósa hugmynd annarra og útfærðu hana í höfðum sér þannig að hún leit svo sannarlega út fyrir að vera vafasöm og þess eðlis að heimsspekingar ættu að fordæma hana. Sem sagt tilvalið viðfangsefni fyrir verktakafyrirtæki heimsspekinga. Ég svaraði heimsspekingunum með grein sem ég sendi inn þann 22. febrúar. Sama dag sendu heimsspekingarnir fimm, aðra grein sína til Fréttablaðsins, um bóluefnatilraunina sem aldrei varð, með frekari útlistingum á fordæmingu sinni á eigin hugmyndum um hana og útfærslu hennar. Fréttablaðið bauð þeim að lesa mína grein áður en hún birtist og svara röksemdum mínum, en þeir höfnuðu því og birtu í stað þess fordæmingu númer tvö á eigin hugarburði. Það er nefnilega töluvert frelsi sem felst í því að vita ekki hverjar hugmyndir manna eru áður en þú fordæmir þær. Síðan er það með ólíkindum hvernig heimsspekingarnir nýta sér þetta frelsi til þess að rjúka út í sömu mýrina aftur og aftur. Til dæmis: 1. „Allar ígrundaðar ákvarðanir okkar byggja bæði á skoðunum okkar um staðreyndir og á gildum okkar og markmiðum.“ Það er ljóst að sú ákvörðun heimsspekinganna að fordæma hugmyndina að bóluefnatilraun á Íslandi var byggð á skoðun þeirra á eigin hugarburði og engu öðru. Það má að vísu halda því fram með réttu, að hugarburður þeirra sé staðreynd og þeir hafi fullan rétt á því að hafa skoðun á honum , en það er með öllu óásættanlegt að ætla hugarburðinn öðrum en sjálfum sér. Fréttablaðið bauð þeim að takast á við raunveruleikann en þeir höfnuðu því. Kannski raunveruleikinn og heimsspekin þeirra blandist illa saman. 2.„Er til dæmis forsvaranlegt að ein þjóð stígi út úr samkomulagi við aðrar þjóðir um að tryggja sanngjarna dreifingu bóluefna, jafnvel þótt væntingar standi til þess að það skili vísindalegum niðurstöðum?“Ísland er aðili að samningum Evrópusambandsins um kaup á bóluefnum frá hinum ýmsu framleiðendum og er sá samningur ein helsta hindrunin í vegi fyrir sanngjarnri dreifingu bóluefna um heiminn. Með aðild að þessum samningum Evrópusambandsins brýtur Ísland COVAX samninginn um réttláta dreifingu bóluefna. Samningar Evrópusambandsins, og svipaðir samningar Bretlands og Bandaríkjanna eru ábyrgir fyrir því að fátæk lönd heimsins fá lítið sem ekkert fyrr en að ári. Síðan er það hitt að ef hugmyndinni um bólusetningartilraun á Íslandi hefði verið hrint í framkvæmd hefði það ekki brotið í bága við samkomulagið við Evrópusambandið um kaup á bóluefni. Tilraunin hefði ekki falið í sér kaup á bóluefni heldur tilraun með bóluefni sem Pfizer hefði lagt að mörkum til þess að auka skilning á því hvernig það virkar. Það var mat Pfizers á sínum tíma að það vantaði töluvert upp á þann skilning og að því marki að það gæti staðið í vegi fyrir að það nýttist sem best. Sú staðreynd að heimsspekingarnir efast um réttmæti þeirrar skoðunar Pfizers er í besta falli hlægileg. 3.„Í því samhengi má rifja upp að ekki er liðið ár frá því að forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar sakaði Persónuvernd um glæpsamlegt athæfi þegar stofnunin afgreiddi umsókn fyrirtækisins ekki samdægurs. Augljóst er að afdrifarík siðferðisleg álitamál er ekki hægt að ræða nægilega vel innan slíks tímaramma.“ Það geysaði faraldur smitsjúkdóms sem harla lítið var vitað um og saga hans til þess tíma leit út eins og fyrsti kapítulinn í sögunni um útrýmingu mannkyns. Það lá mikið á að afla frekari upplýsinga, ekki fyrir Íslenska erfðagreiningu (ÍE) heldur sóttvarnaryfirvöld, en það kom í hlut ÍE að afla þeirra vegna þess að það voru ekki aðrir í landinu með getu til þess. Vísindasiðanefnd sem er sá aðili í stjórnsýslunni, sem fjallar um siðferðileg álitamál, kallaði saman fund og afgreiddi umsóknina samdægurs en Persónuvernd ákvað að fresta afgreiðslu fram yfir helgi. Það var að öllum líkindum ekki til þess að ræða siðferðisleg álitamál heldur til þess að setja menn á sinn stað, sem er ekki alltaf af hinu vonda en bagalegt í farsótt, sem krefst þess að menn hreyfi sig hratt til þess að hefta útbreiðslu hennar. 4.„Hefði Ísland átt að leita til Alþjóðaheilbrigðismála-stofnunarinnar (WHO) til þess að leggja blessun sína yfir rannsóknina, til dæmis í ljósi afleiðinga fyrir bóluefnadreifingu til annarra þjóða“ Það er engin hefð fyrir því að WHO tjái sig um gagnsemi klínískra rannsókna með lyf enda hefur hún ekki yfir að ráða getu til þess. Það er verkefni Evrópsku lyfjastofnunarinnar og systurstofnana hennar um allan heim. Það hefði hins vegar verið við hæfi að leita álits WHO á kaupsamingum Evrópusambandsins við bóluefnaframleiðendur, af því að þeir hamla öðru frekar réttlátri dreifingu bóluefna um heiminn. Það er ekki heiglum hent að sanna hvað vakir fyrir mönnum með gerðum þeirra og enn erfiðara að sanna hvað vakti fyrir mönnum þegar þeir ætluðu að gera það sem þeir gerðu ekki, en lesendur góðir hugið að þessu: Pfizer og samstarfsaðlilar þess bjuggu til bóluefni sem sýnt var fram á að virkaði vel og var samþykkt á markað. Vísindamenn Pfizers voru engu að síður áhyggjufullir vegna þess að þeim fannst eins og vantaði töluvert upp á að þeir vissu það sem vita þyrfti til þess að þeir væru öruggir um að ekki væri þörf á því að bæta bóluefnið eða bæta við öðru bóluefni til þess að hemja skepnuna. Þeim leist vel á að gera tilraun á Íslandi til þess að sækja þá vitneskju sem á vantaði, en þegar kom að því að hanna tilraunina þótti vísindamönnum Pfizers og íslenskum kollegum þeirra hún ekki líkleg til árangurs, vegna þess að pestin hefði verið kveðin í kútinn á Íslandi með sóttvörnum. Spurning til lesenda í lokin: Finnst ykkur eins og okkur beri skylda til þess að troða heimsspekingunum í þurra sokka eða er það siðferðislegur réttur þeirra að fá að ganga um hland-blautir í báða fætur? Höfundur er forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun