Dagar handabandsins gætu verið taldir vegna kórónuveirunnar Birgir Olgeirsson skrifar 28. mars 2020 19:46 Valdimar Hafstein prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands. Dagar handabandsins gætu verið taldir vegna kórónuveirunnar. Þetta sýna breytingar sem hafa orðið á íslensku samfélagi í farsóttum áður fyrr. Fyrir um mánuði voru Íslendingar hvattir til að hætta handaböndum vegna kórónuveirunnar. Þótti það erfitt í fyrstu. Nú mánuði síðar bregður sumum við ef einhver réttir fram höndina. Í dag telst það sem ósiður að hrækja. Það þótti hins vegar ekki tiltökumál á Íslandi snemma á síðustu öld. „Við höfum séð siðvenjur breytast og hvernig við umgöngumst líkama okkar og hvert annað eftir svona faraldra. Það er erfitt að ímynda sér það en fram eftir öllum öldum hræktu Íslendingar hvar sem þeir komu. Á moldargólfið heima hjá sér, á mannamótum og samkomum, sem voru fyrst og fremst messur á sunnudögum, þá hræktum menn sýknt og heilagt,“ segir Valdimar Hafstein, prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands. Þessum sið var algjörlega útrýmt í kringum uppgang berklanna, faraldurs sem náði hámarki árið 1930. „Þá kenndu Íslendingar hvor öðrum að hrækja ekki,“ segir Valdimar. Náði sér á strik með pönkinu Siðurinn náði sér þó ögn á strik við upphaf níunda áratugar síðustu aldar. „Þá var ekki lengur talin stafa hætta af berklum. Litið var á þetta sem andfélagslega hegðun sem var fordæmd alls staðar. Þá ákváðu pönkararnir að tileinka sér þetta. Maður sér þetta á ljósmyndum frá pönktónleikum í kringum 1980. Það er hráki í loftinu alls staðar og menn hrækja hver á annan. En svo er það horfið aftur.“ Handabandið 20. aldar fyrirbæri Handabandið er tiltölulega nýr siður á Íslandi í sögulegu samhengi. „Það tókst enginn í hendur á 18. eða 19. öld. Þetta er tuttugustu aldar fyrirbæri fyrst og fremst á Íslandi sem breiddist út með þessu nýja samfélagi jafningja. Við kusum jafningja okkar til þings og þingmenn tóku í spaðann á öllum til að sýna að þeir séu menn fólksins. Handabandið er merki um það að þú stendur jafnfætis í lífinu sem þú tekst í hendurnar við og horfir í augun á. Gagnstætt þeim siðum sem áður tíðkuðust að menn hneigðu sig fyrir þeim sem ofar stóðu í samfélagsstiganum og horfðu niður og til hliðar en ekki framan í þá,“ segir Valdimar. Fjarlægðin aukist Einnig sé vert að skoða hvað verði um líkamlegu nándina í samfélaginu. „Við Íslendingar erum ekkert þekkt fyrir að hafa lítið líkamsrými. Við tökum mikið pláss og höldum fjarlægð en sú fjarlægð hefur aukist í þessum faraldri. Þetta tekur maður eftir í almennum samskiptum núna. Það er spurning hvað faraldurinn mun standa lengi, hvaða áhrif þetta hefur til langs tíma. Hversu fljót við erum að venjast af fyrri siðum og þægindarömmum og inn í þessa nýju.“ Fáir sjúga upp í nefið Hann segir Íslendinga þekkta sem þjóðina sem sýgur upp í nefið, sem þykir mesti ósiður í sumum löndum. „Stór hluti sem maður sér á muninum á menningu landa er hvernig við hugsum um líkama okkar og annarra og hvernig við nálgumst þá. Það speglast í þessum mörkum sem við drögum, meðal annars í kringum líkamsvessana, hvernig við umgöngumst þá. Íslendingar eru þekktir fyrir það meðal þeirra sem hafa heimsótt Ísland að vera þjóð sem sýgur upp í nefið. Sem þykir víðast hvar frekar ógeðslegt og mikill ósiður. Okkur þykir jafn hræðilegt að sitja til borðs með útlending sem tekur upp bréfþurrku og snýtir sér við borðið. Það þykir mesta kurteisi annars staðar. Ég tók eftir því í strætó um daginn, þar sem ég sat í korter, að það var ekki nokkur sála sem saug upp í nefið alla leið. Þannig að það er spurning hvað gerist með þennan sið hjá okkur.“ Gamla ráðið við vindgangi á almannafæri snýst við Þá óttast margir að hósta á almannafæri á tímum kórónuveirunnar. Valdimar segir það koma sér illa fyrir þá sem fylgja gömlum tilmælum um að leysa vind á almannafæri. „Maður sér það í 100 til 300 ára gömlum mannasiðabókum, þar sem var smám saman var verið að kenna fólki að hegða sér öðruvísi og umgangast líkama sína öðruvísi í kringum annað fólk. Þar voru miklar áhyggjur af hóstum og hnerrum en sérlega verið að kenna fólki að prumpa ekki á almannafæri. Það væri hinn versti ósiður og fúlmennska. En ef það sé algjörlega óhjákvæmilegt þá sé gott ráð að hósta duglega til að yfirgnæfa hljóðið. Nú er það grínið að þetta sé að snúast við, ef það sé óhjákvæmilegt að hósta þá sé gott að reka ærlega við til að yfirgnæfa það.“ Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Varaforsetaefni í bobba vegna hundsdráps og meints fundar með Kim Erlent Ók á tvö hundruð með lögguna á hælunum Innlent Ótrúlegustu aðskotahlutir gera óskunda í dósatalningarvélum Innlent Katrín efst en Jón hrynur í nýrri könnun Innlent Hafa rukkað þá sem valda sinubruna um kostnað við útkall Innlent Kolbeinn hafi strokið kynfæri stúlkunnar ítrekað Innlent Sólríkasta byrjun árs í Reykjavík í 77 ár Innlent Sigu niður í Gretti sterka og dældu úr honum sjó Innlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent Fjöldi verkfallsboðana á Keflavíkurflugvelli áhyggjuefni Innlent Fleiri fréttir Sigu niður í Gretti sterka og dældu úr honum sjó Ók á tvö hundruð með lögguna á hælunum Sólríkasta byrjun árs í Reykjavík í 77 ár Hafa rukkað þá sem valda sinubruna um kostnað við útkall Ótrúlegustu aðskotahlutir gera óskunda í dósatalningarvélum Fjöldi verkfallsboðana á Keflavíkurflugvelli áhyggjuefni Kosið um sameiningu Húna- og Skagabyggðar í júní Nýjustu skoðanakannanir, verkfallsaðgerðir á flugvellinum og týndur gaffall Halla Hrund líka vinsæll annar kostur Kolbeinn hafi strokið kynfæri stúlkunnar ítrekað Segja lýðræðis- og mannréttindabakslag staðreynd Ný sendiskrifstofa opnuð í Síerra Leóne Baldur segir niðurstöður nýjustu kannana vonbrigði Halla Hrund mælist með mest fylgi í nýrri könnun Maskínu Tilvísunum vegna skekkju á höfuðkúpu ungbarna fjölgað mikið Fréttaskýring Maríu Sigrúnar kemur út á mánudag Einar segir forsetaembættið um ekki neitt Svona gæti bensínstöðvarreiturinn við Ægisíðu litið út Ákærð fyrir að kæfa son sinn með kodda Börn lögð inn með kíghósta „Við reyndum eins og við gátum“ Framkvæmdanefnd fyrir Grindavík sett á laggirnar Sambærileg rúðubrot í Lækjargötu og á Skólavörðustíg Skipar framkvæmdanefnd um málefni Grindavíkur Spellvirkinn lætur til skarar skríða á ný Svona var Pallborðið með Höllu Hrund, Katrínu og Baldri Svandís boðar til blaðamannafundar Heyrist meira af kjaftæði um lyf en vísindalegum staðreyndum Sautján greinst með kíghósta og inflúensan enn að dreifa sér Vilja svör um möguleg „óþægileg hagsmunatengsl“ borgar og RÚV Sjá meira
Dagar handabandsins gætu verið taldir vegna kórónuveirunnar. Þetta sýna breytingar sem hafa orðið á íslensku samfélagi í farsóttum áður fyrr. Fyrir um mánuði voru Íslendingar hvattir til að hætta handaböndum vegna kórónuveirunnar. Þótti það erfitt í fyrstu. Nú mánuði síðar bregður sumum við ef einhver réttir fram höndina. Í dag telst það sem ósiður að hrækja. Það þótti hins vegar ekki tiltökumál á Íslandi snemma á síðustu öld. „Við höfum séð siðvenjur breytast og hvernig við umgöngumst líkama okkar og hvert annað eftir svona faraldra. Það er erfitt að ímynda sér það en fram eftir öllum öldum hræktu Íslendingar hvar sem þeir komu. Á moldargólfið heima hjá sér, á mannamótum og samkomum, sem voru fyrst og fremst messur á sunnudögum, þá hræktum menn sýknt og heilagt,“ segir Valdimar Hafstein, prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands. Þessum sið var algjörlega útrýmt í kringum uppgang berklanna, faraldurs sem náði hámarki árið 1930. „Þá kenndu Íslendingar hvor öðrum að hrækja ekki,“ segir Valdimar. Náði sér á strik með pönkinu Siðurinn náði sér þó ögn á strik við upphaf níunda áratugar síðustu aldar. „Þá var ekki lengur talin stafa hætta af berklum. Litið var á þetta sem andfélagslega hegðun sem var fordæmd alls staðar. Þá ákváðu pönkararnir að tileinka sér þetta. Maður sér þetta á ljósmyndum frá pönktónleikum í kringum 1980. Það er hráki í loftinu alls staðar og menn hrækja hver á annan. En svo er það horfið aftur.“ Handabandið 20. aldar fyrirbæri Handabandið er tiltölulega nýr siður á Íslandi í sögulegu samhengi. „Það tókst enginn í hendur á 18. eða 19. öld. Þetta er tuttugustu aldar fyrirbæri fyrst og fremst á Íslandi sem breiddist út með þessu nýja samfélagi jafningja. Við kusum jafningja okkar til þings og þingmenn tóku í spaðann á öllum til að sýna að þeir séu menn fólksins. Handabandið er merki um það að þú stendur jafnfætis í lífinu sem þú tekst í hendurnar við og horfir í augun á. Gagnstætt þeim siðum sem áður tíðkuðust að menn hneigðu sig fyrir þeim sem ofar stóðu í samfélagsstiganum og horfðu niður og til hliðar en ekki framan í þá,“ segir Valdimar. Fjarlægðin aukist Einnig sé vert að skoða hvað verði um líkamlegu nándina í samfélaginu. „Við Íslendingar erum ekkert þekkt fyrir að hafa lítið líkamsrými. Við tökum mikið pláss og höldum fjarlægð en sú fjarlægð hefur aukist í þessum faraldri. Þetta tekur maður eftir í almennum samskiptum núna. Það er spurning hvað faraldurinn mun standa lengi, hvaða áhrif þetta hefur til langs tíma. Hversu fljót við erum að venjast af fyrri siðum og þægindarömmum og inn í þessa nýju.“ Fáir sjúga upp í nefið Hann segir Íslendinga þekkta sem þjóðina sem sýgur upp í nefið, sem þykir mesti ósiður í sumum löndum. „Stór hluti sem maður sér á muninum á menningu landa er hvernig við hugsum um líkama okkar og annarra og hvernig við nálgumst þá. Það speglast í þessum mörkum sem við drögum, meðal annars í kringum líkamsvessana, hvernig við umgöngumst þá. Íslendingar eru þekktir fyrir það meðal þeirra sem hafa heimsótt Ísland að vera þjóð sem sýgur upp í nefið. Sem þykir víðast hvar frekar ógeðslegt og mikill ósiður. Okkur þykir jafn hræðilegt að sitja til borðs með útlending sem tekur upp bréfþurrku og snýtir sér við borðið. Það þykir mesta kurteisi annars staðar. Ég tók eftir því í strætó um daginn, þar sem ég sat í korter, að það var ekki nokkur sála sem saug upp í nefið alla leið. Þannig að það er spurning hvað gerist með þennan sið hjá okkur.“ Gamla ráðið við vindgangi á almannafæri snýst við Þá óttast margir að hósta á almannafæri á tímum kórónuveirunnar. Valdimar segir það koma sér illa fyrir þá sem fylgja gömlum tilmælum um að leysa vind á almannafæri. „Maður sér það í 100 til 300 ára gömlum mannasiðabókum, þar sem var smám saman var verið að kenna fólki að hegða sér öðruvísi og umgangast líkama sína öðruvísi í kringum annað fólk. Þar voru miklar áhyggjur af hóstum og hnerrum en sérlega verið að kenna fólki að prumpa ekki á almannafæri. Það væri hinn versti ósiður og fúlmennska. En ef það sé algjörlega óhjákvæmilegt þá sé gott ráð að hósta duglega til að yfirgnæfa hljóðið. Nú er það grínið að þetta sé að snúast við, ef það sé óhjákvæmilegt að hósta þá sé gott að reka ærlega við til að yfirgnæfa það.“
Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Varaforsetaefni í bobba vegna hundsdráps og meints fundar með Kim Erlent Ók á tvö hundruð með lögguna á hælunum Innlent Ótrúlegustu aðskotahlutir gera óskunda í dósatalningarvélum Innlent Katrín efst en Jón hrynur í nýrri könnun Innlent Hafa rukkað þá sem valda sinubruna um kostnað við útkall Innlent Kolbeinn hafi strokið kynfæri stúlkunnar ítrekað Innlent Sólríkasta byrjun árs í Reykjavík í 77 ár Innlent Sigu niður í Gretti sterka og dældu úr honum sjó Innlent Forsetavaktin 2024: Hver verður sjöundi forseti lýðveldisins? Innlent Fjöldi verkfallsboðana á Keflavíkurflugvelli áhyggjuefni Innlent Fleiri fréttir Sigu niður í Gretti sterka og dældu úr honum sjó Ók á tvö hundruð með lögguna á hælunum Sólríkasta byrjun árs í Reykjavík í 77 ár Hafa rukkað þá sem valda sinubruna um kostnað við útkall Ótrúlegustu aðskotahlutir gera óskunda í dósatalningarvélum Fjöldi verkfallsboðana á Keflavíkurflugvelli áhyggjuefni Kosið um sameiningu Húna- og Skagabyggðar í júní Nýjustu skoðanakannanir, verkfallsaðgerðir á flugvellinum og týndur gaffall Halla Hrund líka vinsæll annar kostur Kolbeinn hafi strokið kynfæri stúlkunnar ítrekað Segja lýðræðis- og mannréttindabakslag staðreynd Ný sendiskrifstofa opnuð í Síerra Leóne Baldur segir niðurstöður nýjustu kannana vonbrigði Halla Hrund mælist með mest fylgi í nýrri könnun Maskínu Tilvísunum vegna skekkju á höfuðkúpu ungbarna fjölgað mikið Fréttaskýring Maríu Sigrúnar kemur út á mánudag Einar segir forsetaembættið um ekki neitt Svona gæti bensínstöðvarreiturinn við Ægisíðu litið út Ákærð fyrir að kæfa son sinn með kodda Börn lögð inn með kíghósta „Við reyndum eins og við gátum“ Framkvæmdanefnd fyrir Grindavík sett á laggirnar Sambærileg rúðubrot í Lækjargötu og á Skólavörðustíg Skipar framkvæmdanefnd um málefni Grindavíkur Spellvirkinn lætur til skarar skríða á ný Svona var Pallborðið með Höllu Hrund, Katrínu og Baldri Svandís boðar til blaðamannafundar Heyrist meira af kjaftæði um lyf en vísindalegum staðreyndum Sautján greinst með kíghósta og inflúensan enn að dreifa sér Vilja svör um möguleg „óþægileg hagsmunatengsl“ borgar og RÚV Sjá meira