Dagar handabandsins gætu verið taldir vegna kórónuveirunnar Birgir Olgeirsson skrifar 28. mars 2020 19:46 Valdimar Hafstein prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands. Dagar handabandsins gætu verið taldir vegna kórónuveirunnar. Þetta sýna breytingar sem hafa orðið á íslensku samfélagi í farsóttum áður fyrr. Fyrir um mánuði voru Íslendingar hvattir til að hætta handaböndum vegna kórónuveirunnar. Þótti það erfitt í fyrstu. Nú mánuði síðar bregður sumum við ef einhver réttir fram höndina. Í dag telst það sem ósiður að hrækja. Það þótti hins vegar ekki tiltökumál á Íslandi snemma á síðustu öld. „Við höfum séð siðvenjur breytast og hvernig við umgöngumst líkama okkar og hvert annað eftir svona faraldra. Það er erfitt að ímynda sér það en fram eftir öllum öldum hræktu Íslendingar hvar sem þeir komu. Á moldargólfið heima hjá sér, á mannamótum og samkomum, sem voru fyrst og fremst messur á sunnudögum, þá hræktum menn sýknt og heilagt,“ segir Valdimar Hafstein, prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands. Þessum sið var algjörlega útrýmt í kringum uppgang berklanna, faraldurs sem náði hámarki árið 1930. „Þá kenndu Íslendingar hvor öðrum að hrækja ekki,“ segir Valdimar. Náði sér á strik með pönkinu Siðurinn náði sér þó ögn á strik við upphaf níunda áratugar síðustu aldar. „Þá var ekki lengur talin stafa hætta af berklum. Litið var á þetta sem andfélagslega hegðun sem var fordæmd alls staðar. Þá ákváðu pönkararnir að tileinka sér þetta. Maður sér þetta á ljósmyndum frá pönktónleikum í kringum 1980. Það er hráki í loftinu alls staðar og menn hrækja hver á annan. En svo er það horfið aftur.“ Handabandið 20. aldar fyrirbæri Handabandið er tiltölulega nýr siður á Íslandi í sögulegu samhengi. „Það tókst enginn í hendur á 18. eða 19. öld. Þetta er tuttugustu aldar fyrirbæri fyrst og fremst á Íslandi sem breiddist út með þessu nýja samfélagi jafningja. Við kusum jafningja okkar til þings og þingmenn tóku í spaðann á öllum til að sýna að þeir séu menn fólksins. Handabandið er merki um það að þú stendur jafnfætis í lífinu sem þú tekst í hendurnar við og horfir í augun á. Gagnstætt þeim siðum sem áður tíðkuðust að menn hneigðu sig fyrir þeim sem ofar stóðu í samfélagsstiganum og horfðu niður og til hliðar en ekki framan í þá,“ segir Valdimar. Fjarlægðin aukist Einnig sé vert að skoða hvað verði um líkamlegu nándina í samfélaginu. „Við Íslendingar erum ekkert þekkt fyrir að hafa lítið líkamsrými. Við tökum mikið pláss og höldum fjarlægð en sú fjarlægð hefur aukist í þessum faraldri. Þetta tekur maður eftir í almennum samskiptum núna. Það er spurning hvað faraldurinn mun standa lengi, hvaða áhrif þetta hefur til langs tíma. Hversu fljót við erum að venjast af fyrri siðum og þægindarömmum og inn í þessa nýju.“ Fáir sjúga upp í nefið Hann segir Íslendinga þekkta sem þjóðina sem sýgur upp í nefið, sem þykir mesti ósiður í sumum löndum. „Stór hluti sem maður sér á muninum á menningu landa er hvernig við hugsum um líkama okkar og annarra og hvernig við nálgumst þá. Það speglast í þessum mörkum sem við drögum, meðal annars í kringum líkamsvessana, hvernig við umgöngumst þá. Íslendingar eru þekktir fyrir það meðal þeirra sem hafa heimsótt Ísland að vera þjóð sem sýgur upp í nefið. Sem þykir víðast hvar frekar ógeðslegt og mikill ósiður. Okkur þykir jafn hræðilegt að sitja til borðs með útlending sem tekur upp bréfþurrku og snýtir sér við borðið. Það þykir mesta kurteisi annars staðar. Ég tók eftir því í strætó um daginn, þar sem ég sat í korter, að það var ekki nokkur sála sem saug upp í nefið alla leið. Þannig að það er spurning hvað gerist með þennan sið hjá okkur.“ Gamla ráðið við vindgangi á almannafæri snýst við Þá óttast margir að hósta á almannafæri á tímum kórónuveirunnar. Valdimar segir það koma sér illa fyrir þá sem fylgja gömlum tilmælum um að leysa vind á almannafæri. „Maður sér það í 100 til 300 ára gömlum mannasiðabókum, þar sem var smám saman var verið að kenna fólki að hegða sér öðruvísi og umgangast líkama sína öðruvísi í kringum annað fólk. Þar voru miklar áhyggjur af hóstum og hnerrum en sérlega verið að kenna fólki að prumpa ekki á almannafæri. Það væri hinn versti ósiður og fúlmennska. En ef það sé algjörlega óhjákvæmilegt þá sé gott ráð að hósta duglega til að yfirgnæfa hljóðið. Nú er það grínið að þetta sé að snúast við, ef það sé óhjákvæmilegt að hósta þá sé gott að reka ærlega við til að yfirgnæfa það.“ Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið „Það eru alltaf einhverjar árásir í þessari blokk“ Innlent Þingmaður úðaði eyrnameðali fyrir hunda í kokið á sér Innlent Sósíalistar tortími mögulega sjálfum sér Innlent Þorbjörg segir Úlfar hengja bakara fyrir smið Innlent Sérsveit handtók vopnaðan mann Innlent Kviknaði í bíl á miðjum vegi Innlent Kveður Glerártorg eftir sautján ár Innlent Umfangsmestu loftárásir frá upphafi stríðs Erlent Framtíð vararíkissaksóknara ræðst á allra næstu dögum Innlent Fundu lík fimm skíðamanna nærri Zermatt Erlent Fleiri fréttir Tveir fluttir á slysadeild eftir bílveltu á Reykjanesbraut Fluttur á slysadeild eftir flogakast við akstur Sorgarsaga móður, forljótir varðturnar og Reynir Pétur í essinu sínu „Það eru alltaf einhverjar árásir í þessari blokk“ Stefnt að nýjum og glæsilegum miðbæ í Grundarfirði Kviknaði í bíl á miðjum vegi Framtíð vararíkissaksóknara ræðst á allra næstu dögum Þorbjörg segir Úlfar hengja bakara fyrir smið Sósíalistar tortími mögulega sjálfum sér Dómsmálaráðherra tjáir sig um ummæli Úlfars Úr Kvennaskólanum í píparann Afsögn Úlfars og afstaða Íslands til ástandsins á Gasa Sérsveit handtók vopnaðan mann Tóku á móti tveimur börnum á innan við klukkustund Steinn reistur við með eins konar blöðrum Elsti hestur landsins er 36 vetra með tennur og hófa í fínu standi Vannærð börn svelti eða verði læknanlegum sjúkdómum að bráð „Þú hakkar ekki á tóman maga“ Kveður Glerártorg eftir sautján ár Þingmaður úðaði eyrnameðali fyrir hunda í kokið á sér „Hafa ekki lyft litla fingri í máli Oscars“ Dúxinn fjarri góðu gamni Brottvísun Oscars, skortur á kvenhökkurum og hundgamall hestur Vísar ásökunum um smölun aftur til sendanda Skjálftinn reyndist 5,1 og fannst frá Skaganum að Hellu Gunnar Smári kosinn úr stjórn: Úrsagnir og uppnám á aðalfundi Sósíalistaflokksins Skiptar skoðanir á „forljótum“ varðturnum gegn vasaþjófnaði Stór skjálfti fannst vel á suður- og vesturlandi Dráttarvéladagur er á Blikastöðum í dag Beiðni Oscars hafnað: „Það bíður hans engin birta, það er enginn þarna“ Sjá meira
Dagar handabandsins gætu verið taldir vegna kórónuveirunnar. Þetta sýna breytingar sem hafa orðið á íslensku samfélagi í farsóttum áður fyrr. Fyrir um mánuði voru Íslendingar hvattir til að hætta handaböndum vegna kórónuveirunnar. Þótti það erfitt í fyrstu. Nú mánuði síðar bregður sumum við ef einhver réttir fram höndina. Í dag telst það sem ósiður að hrækja. Það þótti hins vegar ekki tiltökumál á Íslandi snemma á síðustu öld. „Við höfum séð siðvenjur breytast og hvernig við umgöngumst líkama okkar og hvert annað eftir svona faraldra. Það er erfitt að ímynda sér það en fram eftir öllum öldum hræktu Íslendingar hvar sem þeir komu. Á moldargólfið heima hjá sér, á mannamótum og samkomum, sem voru fyrst og fremst messur á sunnudögum, þá hræktum menn sýknt og heilagt,“ segir Valdimar Hafstein, prófessor í þjóðfræði við Háskóla Íslands. Þessum sið var algjörlega útrýmt í kringum uppgang berklanna, faraldurs sem náði hámarki árið 1930. „Þá kenndu Íslendingar hvor öðrum að hrækja ekki,“ segir Valdimar. Náði sér á strik með pönkinu Siðurinn náði sér þó ögn á strik við upphaf níunda áratugar síðustu aldar. „Þá var ekki lengur talin stafa hætta af berklum. Litið var á þetta sem andfélagslega hegðun sem var fordæmd alls staðar. Þá ákváðu pönkararnir að tileinka sér þetta. Maður sér þetta á ljósmyndum frá pönktónleikum í kringum 1980. Það er hráki í loftinu alls staðar og menn hrækja hver á annan. En svo er það horfið aftur.“ Handabandið 20. aldar fyrirbæri Handabandið er tiltölulega nýr siður á Íslandi í sögulegu samhengi. „Það tókst enginn í hendur á 18. eða 19. öld. Þetta er tuttugustu aldar fyrirbæri fyrst og fremst á Íslandi sem breiddist út með þessu nýja samfélagi jafningja. Við kusum jafningja okkar til þings og þingmenn tóku í spaðann á öllum til að sýna að þeir séu menn fólksins. Handabandið er merki um það að þú stendur jafnfætis í lífinu sem þú tekst í hendurnar við og horfir í augun á. Gagnstætt þeim siðum sem áður tíðkuðust að menn hneigðu sig fyrir þeim sem ofar stóðu í samfélagsstiganum og horfðu niður og til hliðar en ekki framan í þá,“ segir Valdimar. Fjarlægðin aukist Einnig sé vert að skoða hvað verði um líkamlegu nándina í samfélaginu. „Við Íslendingar erum ekkert þekkt fyrir að hafa lítið líkamsrými. Við tökum mikið pláss og höldum fjarlægð en sú fjarlægð hefur aukist í þessum faraldri. Þetta tekur maður eftir í almennum samskiptum núna. Það er spurning hvað faraldurinn mun standa lengi, hvaða áhrif þetta hefur til langs tíma. Hversu fljót við erum að venjast af fyrri siðum og þægindarömmum og inn í þessa nýju.“ Fáir sjúga upp í nefið Hann segir Íslendinga þekkta sem þjóðina sem sýgur upp í nefið, sem þykir mesti ósiður í sumum löndum. „Stór hluti sem maður sér á muninum á menningu landa er hvernig við hugsum um líkama okkar og annarra og hvernig við nálgumst þá. Það speglast í þessum mörkum sem við drögum, meðal annars í kringum líkamsvessana, hvernig við umgöngumst þá. Íslendingar eru þekktir fyrir það meðal þeirra sem hafa heimsótt Ísland að vera þjóð sem sýgur upp í nefið. Sem þykir víðast hvar frekar ógeðslegt og mikill ósiður. Okkur þykir jafn hræðilegt að sitja til borðs með útlending sem tekur upp bréfþurrku og snýtir sér við borðið. Það þykir mesta kurteisi annars staðar. Ég tók eftir því í strætó um daginn, þar sem ég sat í korter, að það var ekki nokkur sála sem saug upp í nefið alla leið. Þannig að það er spurning hvað gerist með þennan sið hjá okkur.“ Gamla ráðið við vindgangi á almannafæri snýst við Þá óttast margir að hósta á almannafæri á tímum kórónuveirunnar. Valdimar segir það koma sér illa fyrir þá sem fylgja gömlum tilmælum um að leysa vind á almannafæri. „Maður sér það í 100 til 300 ára gömlum mannasiðabókum, þar sem var smám saman var verið að kenna fólki að hegða sér öðruvísi og umgangast líkama sína öðruvísi í kringum annað fólk. Þar voru miklar áhyggjur af hóstum og hnerrum en sérlega verið að kenna fólki að prumpa ekki á almannafæri. Það væri hinn versti ósiður og fúlmennska. En ef það sé algjörlega óhjákvæmilegt þá sé gott ráð að hósta duglega til að yfirgnæfa hljóðið. Nú er það grínið að þetta sé að snúast við, ef það sé óhjákvæmilegt að hósta þá sé gott að reka ærlega við til að yfirgnæfa það.“
Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið „Það eru alltaf einhverjar árásir í þessari blokk“ Innlent Þingmaður úðaði eyrnameðali fyrir hunda í kokið á sér Innlent Sósíalistar tortími mögulega sjálfum sér Innlent Þorbjörg segir Úlfar hengja bakara fyrir smið Innlent Sérsveit handtók vopnaðan mann Innlent Kviknaði í bíl á miðjum vegi Innlent Kveður Glerártorg eftir sautján ár Innlent Umfangsmestu loftárásir frá upphafi stríðs Erlent Framtíð vararíkissaksóknara ræðst á allra næstu dögum Innlent Fundu lík fimm skíðamanna nærri Zermatt Erlent Fleiri fréttir Tveir fluttir á slysadeild eftir bílveltu á Reykjanesbraut Fluttur á slysadeild eftir flogakast við akstur Sorgarsaga móður, forljótir varðturnar og Reynir Pétur í essinu sínu „Það eru alltaf einhverjar árásir í þessari blokk“ Stefnt að nýjum og glæsilegum miðbæ í Grundarfirði Kviknaði í bíl á miðjum vegi Framtíð vararíkissaksóknara ræðst á allra næstu dögum Þorbjörg segir Úlfar hengja bakara fyrir smið Sósíalistar tortími mögulega sjálfum sér Dómsmálaráðherra tjáir sig um ummæli Úlfars Úr Kvennaskólanum í píparann Afsögn Úlfars og afstaða Íslands til ástandsins á Gasa Sérsveit handtók vopnaðan mann Tóku á móti tveimur börnum á innan við klukkustund Steinn reistur við með eins konar blöðrum Elsti hestur landsins er 36 vetra með tennur og hófa í fínu standi Vannærð börn svelti eða verði læknanlegum sjúkdómum að bráð „Þú hakkar ekki á tóman maga“ Kveður Glerártorg eftir sautján ár Þingmaður úðaði eyrnameðali fyrir hunda í kokið á sér „Hafa ekki lyft litla fingri í máli Oscars“ Dúxinn fjarri góðu gamni Brottvísun Oscars, skortur á kvenhökkurum og hundgamall hestur Vísar ásökunum um smölun aftur til sendanda Skjálftinn reyndist 5,1 og fannst frá Skaganum að Hellu Gunnar Smári kosinn úr stjórn: Úrsagnir og uppnám á aðalfundi Sósíalistaflokksins Skiptar skoðanir á „forljótum“ varðturnum gegn vasaþjófnaði Stór skjálfti fannst vel á suður- og vesturlandi Dráttarvéladagur er á Blikastöðum í dag Beiðni Oscars hafnað: „Það bíður hans engin birta, það er enginn þarna“ Sjá meira