Hamfarahlýnun af mannavöldum - 10 ár þar til neyð skellur á Bjarni Már Bjarnason skrifar 14. maí 2019 10:15 Að undanförnu hefur Ríkissjónvarpið sýnt þættina Hvað höfum við gert? Hér að neðan eru staðreyndir, sem sóttar eru í þættina, mönnum til umhugsunar: Meðalhiti á jörðinni hefur hækkað yfir 1 gráðu frá 1850, en með ört vaxandi hraða frá 1980 og síðustu 20 ár hafa verið hlýjust frá því mælingar hófust. Ef hlýnunin fer yfir 2 gráður hverfa allir jöklar jarðar, án þess að maðurinn fái nokkuð að gert. Sérlega mikil bráðnun á sér stað á Suðurskautinu, en þar hefur hlýnunin aukist um 2,5 gráður og jökullinn bráðnar m.a. neðan frá. Miðað við sömu þróun verða allir jöklar á jörðinni horfnir eftir 100 ár og hækkun á sjávarmáli gæti orðið um 70 metrar, svipuð hæð Hallgrímskirkju. Margar stórborgir munu fara undir sjó. Á eftir heimskautunum er þriðja stærsta jökulsvæði á jörðinni í Himalajafjöllum og það bráðnar hratt. Afleiðingar þar verða mikill vatnskortur í Indlandi, Nepal, Kína, Pakistan og Bútan. Um 2,2 milljarðar manna eiga heimkynni sín í Himalajafjöllum eða nærri rótum þeirra. Fyrir vikið gætu hundruð milljóna manna farið á vergang og engin lög eða reglur stoppa þá. Hungursneyð mun vofa yfir, sjúkdómar geisa, stríð brjótast út og innviðir heilla samfélaga hrynja. Fólk mun reyna hvaðeina til að bjarga lífi sínu, m.a. leita til byggilegra svæða, og þar með munu hörmungarnar breiðast út. Almennt þorna grunnvatnsból manna upp með ógnahraða; 21 af 37 stærstu vatnsbólum jarðar ná ekki að endurnýja birgðir sínar og fara hverfandi. Skortur á vatni orsakar þurrk, matarskort og átök um vatnsauðlindir. Auðlindir jarðar voru sjálfbærar árið 1970, árið 1990 entist endurnýjun þeirra til október, árið 2000 til september og árið 2018 entust þær til ágúst. Þannig að eftir 60-70 ár má búast við að þær verði á þrotum. Magn koltvísýrings (CO2) í andrúmslofti hefur aldrei verið hærra í milljón ár og er komið á mjög alvarlegt stig, en koltvísýringur er sú gróðurhúsalofttegund sem mest er af og styrkur þess hefur aukist um þriðjung frá upphafi iðnbyltingar. Aukning koltvísýrings stafar mestmegnis af bruna jarðefnaeldsneytis (kola, jarðgass og olíu) sem er 80% af orkugjafa mannkyns. Á síðustu 30 árum hefur mannkynið losað sama magn af koltvísýrings og á 236 árum þar á undan. Ef koltvísýringur eykst um 25% til viðbótar, fer hækkun á hita yfir 2 gráður sem skapar óafturkræfan skaða. Í náinni framtíð munu miklar veðrabreytingar eiga sér hvarvetna stað, með þurrkum, stormum og fellibyljum. Hiti eykst hratt um miðbik jarðar og eyðimerkur myndast þar eða stækka, en frekar mun gæta rigninga, storma og kulda norðar á hnettinum. Golfstraumurinn hefur nú þegar hægt á sér um 15% og eftir að jöklar bráðna getur hann breytt um stefnu. Kólnar þá á norðurhveli og líklega leggst ísbreiða þar yfir. Í yfir 40 ár er búið að vara við mengun heimshafanna. Hafið er undirstaða lífs á jörðu og þekur um 70% af yfirborði jarðar. Við fáum um helming af öllu súrefni þaðan. Þegar jörðin hlýnar tekur sjórinn við langmestum hluta hlýnunarinnar eða um 90%. Súrnun sjávar er yfirstandandi lækkun á sýrustigi hafsins af völdum upptöku koltvísýrings úr andrúmsloftinu. Súrnunin hefur slæmar afleiðingar á sjávardýr, getur meðal annars dregið úr efnaskiptastarfsemi og skaðað ónæmiskerfi þeirra, og þegar sjórinn verður súrari eiga lífverur erfiðara með að mynda kalk, sem er undirstaðan í vistkerfinu. Skeldýr hætta að geta myndað skel og drepast, en þau eru grunnurinn í lífskerfinu og fæða fyrir sjávarlífið. Breytingar á heimsvísu eru einnar örastar í köldum sjó og þar með talið við Ísland. Neikvæðna áhrifa gæti nú þegar við Íslandstrendur og mikilvægar tegundir í fæðukeðjunni eru að hverfa án þess að tekið sé eftir því. Dæmi um breytingar við Ísland er loðna, markríll og humar. Talið era ð 90% dýrategunda hverfi við Ísland innan við 50 ára vegna loftlagsbreytinga. Kóralrifin eru lungu hafsins, eins og regnskógar á landi, og þau veita milljónum manna fæðu. Þau geta horfið á næstu áratugum og verða þá fordæmalausar breytingar á sjávarlífi jarðar. Einnig hafa stöðu- og straumvötn víða hitnað, með tilheyrandi áhrifum á vatnsgæði og breytingum á vistkerfum í ferskvatni. Jafnt í ferskvatni sem í sjó hafa orðið breytingar á útbreiðslu þörunga, svifs og fisktegunda, auk þess sem breytingar á ísþekju, seltu, súrefnismagni og straumhringrás gætu orðið afdrifaríkar, ekki síst nærri heimskautasvæðum. Í höfunum verður með sama áframhaldi meira af plasti í sjónum en fiski árið 2050, en á hverri mínútu losar mannkynið um 19 tonn af plasti í sjóinn og það brotnar ekki niður, en frá því kemur örplast, minna en 5mm, sem hættulegt er öllu lífríki. Maðurinn hefur breytt efnafræði sjávar svo mikið að á 200 árum hefur hafið súrnað um 30% og hafa breytingar ekki verið hraðari síðustu 50 miljón árin. Gangi svartsýnustu vísindakenningar eftir verða skordýr útdauð eftir 100 ár. Mannkyn getur ekki lifað á jörðinni án skordýra. Maðurinn er alltaf að fjölga sér og stefnir í að verða 10 milljarðar árið 2050 Í sögu jarðar hefur líf fimm sinnum nærri dáið út. Eitt skipti var það vegna áreksturs smástirnis, en í hin skiptin út af mikilli og hraðri uppsöfnun gróðurhússloftegunda. Fyrir 250 milljón árum síðan hvarf yfir 90% af öllu lífi á jörðunni, en þá hlýnaði jörðin um 5-10 gráður á 20.000 árum. Ef sjötta útþurrkunin er byrjuð í reynd, er ekkert hægt að gera til að stöðva hana og síðustu dagar mannkyns á jörð framundan. Sjónvarpsmaðurinn kunni, sir David Attenborough, varar við óafturkræfum skaða á náttúrunni og samfélagslegu hruni. „Þetta hljómar skelfilega,‟ segir hann, „en það eru vísindalegar sannanir fyrir því að ef við grípum ekki til róttækra aðgerða innan næstu tíu ára, þá kunnum við að standa frammi fyrir óafturkræfum skaða á lífríkinu og hruni mannlegs samfélags.Hvað er þá til ráða? Maðurinn getur enn brugðist við, en ástandið er grafalvarlegt. Hætta þyrfti að nota jarðefnaeldsneyti, en í staðinn yrðu að koma endurnýjanlegir orkugjafar, s.s. sólar-, fall- og vindorka. Ýmis úrræði t.d. að fylla upp í skurði, en mýrar eru öndunarfæri landsins. Þá Það þyrfti að stöðva skógarhögg, því skógar draga í sig koltvísýring og skila súrefni. Enn fremur þyrfti að minnka kjötneyslu og hætta að sóa auðlindum og mat, en auka sjálfbærni. Viðbrögð manna við þessari válegu þróun geta orðið á mismunandi vegu. Ýmsir virðast í afneitun meðan aðrir fyllast ótta og kvíða. Flestir virðast þó sammála um að draga þurfi stórlega úr notkun jarðefnaeldneytis (gass, kola og olíu) og helst hætta henni á næstu 10 árum. Hyggilegast væri samt að stofna Rótækann Umhverfisflokk, lýsa yfir neyðarástandi og ráðast tafarlaust á vandann. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Barnapíu á Bessastaði! Karl Sigurðsson Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Sjá meira
Að undanförnu hefur Ríkissjónvarpið sýnt þættina Hvað höfum við gert? Hér að neðan eru staðreyndir, sem sóttar eru í þættina, mönnum til umhugsunar: Meðalhiti á jörðinni hefur hækkað yfir 1 gráðu frá 1850, en með ört vaxandi hraða frá 1980 og síðustu 20 ár hafa verið hlýjust frá því mælingar hófust. Ef hlýnunin fer yfir 2 gráður hverfa allir jöklar jarðar, án þess að maðurinn fái nokkuð að gert. Sérlega mikil bráðnun á sér stað á Suðurskautinu, en þar hefur hlýnunin aukist um 2,5 gráður og jökullinn bráðnar m.a. neðan frá. Miðað við sömu þróun verða allir jöklar á jörðinni horfnir eftir 100 ár og hækkun á sjávarmáli gæti orðið um 70 metrar, svipuð hæð Hallgrímskirkju. Margar stórborgir munu fara undir sjó. Á eftir heimskautunum er þriðja stærsta jökulsvæði á jörðinni í Himalajafjöllum og það bráðnar hratt. Afleiðingar þar verða mikill vatnskortur í Indlandi, Nepal, Kína, Pakistan og Bútan. Um 2,2 milljarðar manna eiga heimkynni sín í Himalajafjöllum eða nærri rótum þeirra. Fyrir vikið gætu hundruð milljóna manna farið á vergang og engin lög eða reglur stoppa þá. Hungursneyð mun vofa yfir, sjúkdómar geisa, stríð brjótast út og innviðir heilla samfélaga hrynja. Fólk mun reyna hvaðeina til að bjarga lífi sínu, m.a. leita til byggilegra svæða, og þar með munu hörmungarnar breiðast út. Almennt þorna grunnvatnsból manna upp með ógnahraða; 21 af 37 stærstu vatnsbólum jarðar ná ekki að endurnýja birgðir sínar og fara hverfandi. Skortur á vatni orsakar þurrk, matarskort og átök um vatnsauðlindir. Auðlindir jarðar voru sjálfbærar árið 1970, árið 1990 entist endurnýjun þeirra til október, árið 2000 til september og árið 2018 entust þær til ágúst. Þannig að eftir 60-70 ár má búast við að þær verði á þrotum. Magn koltvísýrings (CO2) í andrúmslofti hefur aldrei verið hærra í milljón ár og er komið á mjög alvarlegt stig, en koltvísýringur er sú gróðurhúsalofttegund sem mest er af og styrkur þess hefur aukist um þriðjung frá upphafi iðnbyltingar. Aukning koltvísýrings stafar mestmegnis af bruna jarðefnaeldsneytis (kola, jarðgass og olíu) sem er 80% af orkugjafa mannkyns. Á síðustu 30 árum hefur mannkynið losað sama magn af koltvísýrings og á 236 árum þar á undan. Ef koltvísýringur eykst um 25% til viðbótar, fer hækkun á hita yfir 2 gráður sem skapar óafturkræfan skaða. Í náinni framtíð munu miklar veðrabreytingar eiga sér hvarvetna stað, með þurrkum, stormum og fellibyljum. Hiti eykst hratt um miðbik jarðar og eyðimerkur myndast þar eða stækka, en frekar mun gæta rigninga, storma og kulda norðar á hnettinum. Golfstraumurinn hefur nú þegar hægt á sér um 15% og eftir að jöklar bráðna getur hann breytt um stefnu. Kólnar þá á norðurhveli og líklega leggst ísbreiða þar yfir. Í yfir 40 ár er búið að vara við mengun heimshafanna. Hafið er undirstaða lífs á jörðu og þekur um 70% af yfirborði jarðar. Við fáum um helming af öllu súrefni þaðan. Þegar jörðin hlýnar tekur sjórinn við langmestum hluta hlýnunarinnar eða um 90%. Súrnun sjávar er yfirstandandi lækkun á sýrustigi hafsins af völdum upptöku koltvísýrings úr andrúmsloftinu. Súrnunin hefur slæmar afleiðingar á sjávardýr, getur meðal annars dregið úr efnaskiptastarfsemi og skaðað ónæmiskerfi þeirra, og þegar sjórinn verður súrari eiga lífverur erfiðara með að mynda kalk, sem er undirstaðan í vistkerfinu. Skeldýr hætta að geta myndað skel og drepast, en þau eru grunnurinn í lífskerfinu og fæða fyrir sjávarlífið. Breytingar á heimsvísu eru einnar örastar í köldum sjó og þar með talið við Ísland. Neikvæðna áhrifa gæti nú þegar við Íslandstrendur og mikilvægar tegundir í fæðukeðjunni eru að hverfa án þess að tekið sé eftir því. Dæmi um breytingar við Ísland er loðna, markríll og humar. Talið era ð 90% dýrategunda hverfi við Ísland innan við 50 ára vegna loftlagsbreytinga. Kóralrifin eru lungu hafsins, eins og regnskógar á landi, og þau veita milljónum manna fæðu. Þau geta horfið á næstu áratugum og verða þá fordæmalausar breytingar á sjávarlífi jarðar. Einnig hafa stöðu- og straumvötn víða hitnað, með tilheyrandi áhrifum á vatnsgæði og breytingum á vistkerfum í ferskvatni. Jafnt í ferskvatni sem í sjó hafa orðið breytingar á útbreiðslu þörunga, svifs og fisktegunda, auk þess sem breytingar á ísþekju, seltu, súrefnismagni og straumhringrás gætu orðið afdrifaríkar, ekki síst nærri heimskautasvæðum. Í höfunum verður með sama áframhaldi meira af plasti í sjónum en fiski árið 2050, en á hverri mínútu losar mannkynið um 19 tonn af plasti í sjóinn og það brotnar ekki niður, en frá því kemur örplast, minna en 5mm, sem hættulegt er öllu lífríki. Maðurinn hefur breytt efnafræði sjávar svo mikið að á 200 árum hefur hafið súrnað um 30% og hafa breytingar ekki verið hraðari síðustu 50 miljón árin. Gangi svartsýnustu vísindakenningar eftir verða skordýr útdauð eftir 100 ár. Mannkyn getur ekki lifað á jörðinni án skordýra. Maðurinn er alltaf að fjölga sér og stefnir í að verða 10 milljarðar árið 2050 Í sögu jarðar hefur líf fimm sinnum nærri dáið út. Eitt skipti var það vegna áreksturs smástirnis, en í hin skiptin út af mikilli og hraðri uppsöfnun gróðurhússloftegunda. Fyrir 250 milljón árum síðan hvarf yfir 90% af öllu lífi á jörðunni, en þá hlýnaði jörðin um 5-10 gráður á 20.000 árum. Ef sjötta útþurrkunin er byrjuð í reynd, er ekkert hægt að gera til að stöðva hana og síðustu dagar mannkyns á jörð framundan. Sjónvarpsmaðurinn kunni, sir David Attenborough, varar við óafturkræfum skaða á náttúrunni og samfélagslegu hruni. „Þetta hljómar skelfilega,‟ segir hann, „en það eru vísindalegar sannanir fyrir því að ef við grípum ekki til róttækra aðgerða innan næstu tíu ára, þá kunnum við að standa frammi fyrir óafturkræfum skaða á lífríkinu og hruni mannlegs samfélags.Hvað er þá til ráða? Maðurinn getur enn brugðist við, en ástandið er grafalvarlegt. Hætta þyrfti að nota jarðefnaeldsneyti, en í staðinn yrðu að koma endurnýjanlegir orkugjafar, s.s. sólar-, fall- og vindorka. Ýmis úrræði t.d. að fylla upp í skurði, en mýrar eru öndunarfæri landsins. Þá Það þyrfti að stöðva skógarhögg, því skógar draga í sig koltvísýring og skila súrefni. Enn fremur þyrfti að minnka kjötneyslu og hætta að sóa auðlindum og mat, en auka sjálfbærni. Viðbrögð manna við þessari válegu þróun geta orðið á mismunandi vegu. Ýmsir virðast í afneitun meðan aðrir fyllast ótta og kvíða. Flestir virðast þó sammála um að draga þurfi stórlega úr notkun jarðefnaeldneytis (gass, kola og olíu) og helst hætta henni á næstu 10 árum. Hyggilegast væri samt að stofna Rótækann Umhverfisflokk, lýsa yfir neyðarástandi og ráðast tafarlaust á vandann.