Heiðarlegar löggur Þorvaldur Gylfason skrifar 26. apríl 2018 07:00 Bandaríkin eru réttarríki. Menn eru þar samt ekki allir jafnir fyrir lögum þótt stjórnarskráin kveði á um jafnrétti. Misréttið hafa margir bandarískir blökkumenn fengið að reyna á eigin skinni allt fram á okkar daga. Eftir lok borgarastyrjaldarinnar sem leiddi til afnáms þrælahalds 1865 voru hátt á fimmta þúsund manns tekin af lífi í landinu án dóms og laga, einkum blökkumenn í suðurríkjunum. Aftökurnar voru svar fv. þrælahaldara og þeirra manna við afnámi þrælahalds. Þeir voru staðráðnir í að halda áfram að kúga blökkumenn til undirgefni. Lögreglan horfði yfirleitt í aðrar áttir og það gerði einnig öldungadeild Bandaríkjaþings sem sá þó að sér um síðir. Það var ekki fyrr en 2005 að öldungadeildin baðst afsökunar á að hafa ekki sett lög til að girða fyrir öll þessi illvirki (e. lynchings). Bráðlega verður minnismerki um þessa hörmungasögu opnað almenningi í Montgomery, Alabama.Ekki eitt innbrot, heldur tvö Réttarkerfi Bandaríkjanna á sér einnig bjartar hliðar. Skýr vitnisburður um það birtist í viðbrögðum réttarkerfisins við innbrotinu í Watergate-bygginguna í Washington 1972 og öðru skyldu innbroti árið áður. Það var 17. júní 1972 að lögreglan kom að hópi manna þar sem þeir höfðu brotizt inn í höfuðstöðvar demókrata í Watergate-byggingunni til að ljósmynda skjöl og koma fyrir hlerunarbúnaði. Þetta reyndust vera repúblikanar á vegum Nixons forseta sem óttaðist að ná ekki endurkjöri þá um haustið. Tæpu ári áður hafði Nixon gert út sömu menn til að brjótast inn á skrifstofu geðlæknis að nafni Lewis Fielding til að ljósmynda skýrslur hans um Daniel Ellsberg, hagfræðing sem hafði lokið doktorsprófi frá Harvard-háskóla og hafði lekið svo nefndum Pentagon-skjölum til New York Times. Skýrslur geðlæknisins um Ellsberg reyndust vera sakleysið sjálft. Menn Nixons hugðust þá brjótast inn á heimili geðlæknisins, en hægri hönd Nixons, John Ehrlichmann, taldi það of hættulegt svo af því varð ekki. Tilraun Nixons og þeirra til að grafa undan Ellsberg með stolnar læknaskýrslur að vopni tókst ekki. Þegar dómarinn sem fjallaði um ákæru ríkisins á hendur Ellsberg fékk upplýsingar um innbrotið á skrifstofu geðlæknisins o.fl. vísaði hann málinu frá dómi. Ellsberg slapp. Hluti þessarar sögu rifjast upp í nýrri kvikmynd Stevens Spielberg, The Post „Fjölmiðlum var ætlað að þjóna fólkinu“ Hæstiréttur Bandaríkjanna hafði snör handtök og staðfesti lagalegan rétt New York Times til að birta Pentagon-skjölin aðeins tveim vikum eftir að blaðið hóf birtingu skjalanna. Einn hæstaréttardómarinn, Hugo Black, sagði þá: „Með prentfrelsisákvæðum stjórnarskrárinnar veittu höfundar hennar frjálsum fjölmiðlum þá vernd sem þeir verða að njóta til að rækja grundvallarhlutverk sitt í lýðræðisskipan okkar. Fjölmiðlum var ætlað að þjóna fólkinu, ekki stjórnvöldum. Vald ríkisins til að ritskoða fjölmiðla var afnumið til að tryggja þeim varanlegt frelsi til að gagnrýna stjórnvöld. Fjölmiðlum var veitt vernd svo þeir gætu afhjúpað leyndarmál stjórnvalda og upplýst fólkið. Aðeins frjálsir og óheftir fjölmiðlar eru þess megnugir að afhjúpa blekkingar stjórnvalda.“ [Mín þýðing, ÞG.] Pentagon-skjölin afhjúpuðu lygar stjórnvalda um gang stríðsins í Víetnam og vöktu hneykslun víða. Menn sögðu: Forsetinn og menn hans vissu að stríðið var vonlaust en sendu unga menn samt áfram út í opinn dauðann á blóðvöllunum í Víetnam.Hugrekki Þessi pólitísku glæpamál komust í hámæli einkum fyrir hugrekki fáeinna manna. Í þeim hópi eru Daniel Ellsberg sem fyrr var nefndur, tveir ungir blaðamenn á Washington Post, Carl Bernstein og Bob Woodward, og nafnlaus uppljóstrari sem var kallaður Deep Throat. Bernstein og Woodward ráku sig alls staðar á veggi og hefðu trúlega gefizt upp hefði nágranni annars þeirra ekki gefið sig fram við þá og veitt þeim upplýsingar og beint þeim frá villusporum. Bara þeir tveir og ritstjóri blaðs þeirra, Ben Bradley, vissu hver uppljóstrarinn var. Það var ekki fyrr en 2005 að uppljóstrarinn sjálfur gaf sig fram þrem árum fyrir andlát sitt. Hann reyndist vera Mark Feld og hafði verið aðstoðarforstjóri alríkislögreglunnar FBI 1972-1973 þegar mikil hreyfing var á æðstu stjórn FBI eftir að J. Edgar Hoover sem hafði verið ríkislögreglustjóri frá 1924 dó í embætti 1972, 77 ára að aldri. Hugsanlegt er að glæpir Nixons forseta og manna hans hefðu ekki leitt til afsagnar Nixons og fangelsisdóma yfir mörgum af mönnum hans hefði aðstoðarlögreglustjórinn ekki hjálpað blaðamönnunum bak við tjöldin.Sagan endurtekur sig – eða hvað? Nú virðist sagan vera að endurtaka sig. Brotizt var inn í tölvukerfið í höfuðstöðvum demókrata fyrir forsetakosningarnar 2016 til stela tölvupóstum. Sérstakur saksóknari, skipaður af dómsmálaráðherra, rannsakar hvort Trump forseti eða menn hans hafi átt aðild að lögbrotinu ásamt Rússum sem FBI, leyniþjónustan CIA o.fl. fullyrða að hafi stolið tölvupóstunum. Eitt aðallhlutverkið í dramanu leikur James Comey, nýlega brottrekinn forstjóri FBI, og vandar Trump forseta ekki kveðjurnar. Ef varaforstjóri FBI gat sem leynilegur uppljóstrari komið Nixon frá völdum 1974, hverju getur fv. forstjóri FBI þá komið til leiðar nú fyrir opnum tjöldum? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Bóndi hvað! Sigríður Ævarsdóttir Skoðun Má spyrja homma að öllu? Sólborg Guðbrandsdóttir Skoðun Góð manneskja í djobbið Halldór Guðmundsson Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson Skoðun Aumingja Evrópa: Líkleg átakasvæði að Úkraínustríðinu loknu? Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Þessu skal troðið ofan í kokið á okkur sama hvað Guðrún Sigurjónsdóttir Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir Skoðun Biskupsval Sigfinnur Þorleifsson,Vigfús Bjarni Albertsson Skoðun Afmennska að bjarga ekki dýrum í neyð! Anna Berg Samúelsdóttir Skoðun Enn og aftur sumarlokun hjá SÁÁ Sigmar Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Bóndi hvað! Sigríður Ævarsdóttir skrifar Skoðun Guðrún - Réttlátur og víðsýnn biskup sem fylgir samtímanum Rannveig Iðunn Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Má spyrja homma að öllu? Sólborg Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Enn og aftur sumarlokun hjá SÁÁ Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Fjárveitingar til vegamála standast engan samanburð Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Aumingja Evrópa: Líkleg átakasvæði að Úkraínustríðinu loknu? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Biskupsval Sigfinnur Þorleifsson,Vigfús Bjarni Albertsson skrifar Skoðun Afmennska að bjarga ekki dýrum í neyð! Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Þessu skal troðið ofan í kokið á okkur sama hvað Guðrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er ofurhagnaður? Gústaf Steingrímsson skrifar Skoðun Góð manneskja í djobbið Halldór Guðmundsson skrifar Skoðun Afkomuviðvörun Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Hver er þinn innri áttaviti? Signý Gyða Pétursdóttir skrifar Skoðun Eins og sandur úr greip Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Enga saltdreifara á Bessastaði takk Skírnir Garðarsson skrifar Skoðun Hvernig forseta vilt þú? Valdís Arnarsdóttir skrifar Skoðun Spurðu fólkið Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vopn, sprengjur og annað eins Árný Björg Blandon skrifar Skoðun Hvar er eldhúsglugginn? Elsa Ævarsdóttir skrifar Skoðun Bakslag í streymi Silja Snædal Drífudóttir skrifar Skoðun Tímaskekkja á 21. öldinni Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hver er pælingin? Ásgeir Brynjar Torfason skrifar Skoðun Í átt að velsæld á nokkrum mínútum Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Er fyrirmyndarríkið Ísland í ruslflokki í sorpmálum? Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Takk fyrir vettlingana! Hópur foreldra leikskólabarna í Reykjavík skrifar Skoðun Hvað varð um samveruna? Hildur Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Listir og velferð Kristín Valsdóttir skrifar Skoðun Er forsetaframbjóðendum umhugað um dýravernd? Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Þegar þú vilt miklu meira bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Óbærileg léttúð VG Jakob Frímann Magnússon skrifar Sjá meira
Bandaríkin eru réttarríki. Menn eru þar samt ekki allir jafnir fyrir lögum þótt stjórnarskráin kveði á um jafnrétti. Misréttið hafa margir bandarískir blökkumenn fengið að reyna á eigin skinni allt fram á okkar daga. Eftir lok borgarastyrjaldarinnar sem leiddi til afnáms þrælahalds 1865 voru hátt á fimmta þúsund manns tekin af lífi í landinu án dóms og laga, einkum blökkumenn í suðurríkjunum. Aftökurnar voru svar fv. þrælahaldara og þeirra manna við afnámi þrælahalds. Þeir voru staðráðnir í að halda áfram að kúga blökkumenn til undirgefni. Lögreglan horfði yfirleitt í aðrar áttir og það gerði einnig öldungadeild Bandaríkjaþings sem sá þó að sér um síðir. Það var ekki fyrr en 2005 að öldungadeildin baðst afsökunar á að hafa ekki sett lög til að girða fyrir öll þessi illvirki (e. lynchings). Bráðlega verður minnismerki um þessa hörmungasögu opnað almenningi í Montgomery, Alabama.Ekki eitt innbrot, heldur tvö Réttarkerfi Bandaríkjanna á sér einnig bjartar hliðar. Skýr vitnisburður um það birtist í viðbrögðum réttarkerfisins við innbrotinu í Watergate-bygginguna í Washington 1972 og öðru skyldu innbroti árið áður. Það var 17. júní 1972 að lögreglan kom að hópi manna þar sem þeir höfðu brotizt inn í höfuðstöðvar demókrata í Watergate-byggingunni til að ljósmynda skjöl og koma fyrir hlerunarbúnaði. Þetta reyndust vera repúblikanar á vegum Nixons forseta sem óttaðist að ná ekki endurkjöri þá um haustið. Tæpu ári áður hafði Nixon gert út sömu menn til að brjótast inn á skrifstofu geðlæknis að nafni Lewis Fielding til að ljósmynda skýrslur hans um Daniel Ellsberg, hagfræðing sem hafði lokið doktorsprófi frá Harvard-háskóla og hafði lekið svo nefndum Pentagon-skjölum til New York Times. Skýrslur geðlæknisins um Ellsberg reyndust vera sakleysið sjálft. Menn Nixons hugðust þá brjótast inn á heimili geðlæknisins, en hægri hönd Nixons, John Ehrlichmann, taldi það of hættulegt svo af því varð ekki. Tilraun Nixons og þeirra til að grafa undan Ellsberg með stolnar læknaskýrslur að vopni tókst ekki. Þegar dómarinn sem fjallaði um ákæru ríkisins á hendur Ellsberg fékk upplýsingar um innbrotið á skrifstofu geðlæknisins o.fl. vísaði hann málinu frá dómi. Ellsberg slapp. Hluti þessarar sögu rifjast upp í nýrri kvikmynd Stevens Spielberg, The Post „Fjölmiðlum var ætlað að þjóna fólkinu“ Hæstiréttur Bandaríkjanna hafði snör handtök og staðfesti lagalegan rétt New York Times til að birta Pentagon-skjölin aðeins tveim vikum eftir að blaðið hóf birtingu skjalanna. Einn hæstaréttardómarinn, Hugo Black, sagði þá: „Með prentfrelsisákvæðum stjórnarskrárinnar veittu höfundar hennar frjálsum fjölmiðlum þá vernd sem þeir verða að njóta til að rækja grundvallarhlutverk sitt í lýðræðisskipan okkar. Fjölmiðlum var ætlað að þjóna fólkinu, ekki stjórnvöldum. Vald ríkisins til að ritskoða fjölmiðla var afnumið til að tryggja þeim varanlegt frelsi til að gagnrýna stjórnvöld. Fjölmiðlum var veitt vernd svo þeir gætu afhjúpað leyndarmál stjórnvalda og upplýst fólkið. Aðeins frjálsir og óheftir fjölmiðlar eru þess megnugir að afhjúpa blekkingar stjórnvalda.“ [Mín þýðing, ÞG.] Pentagon-skjölin afhjúpuðu lygar stjórnvalda um gang stríðsins í Víetnam og vöktu hneykslun víða. Menn sögðu: Forsetinn og menn hans vissu að stríðið var vonlaust en sendu unga menn samt áfram út í opinn dauðann á blóðvöllunum í Víetnam.Hugrekki Þessi pólitísku glæpamál komust í hámæli einkum fyrir hugrekki fáeinna manna. Í þeim hópi eru Daniel Ellsberg sem fyrr var nefndur, tveir ungir blaðamenn á Washington Post, Carl Bernstein og Bob Woodward, og nafnlaus uppljóstrari sem var kallaður Deep Throat. Bernstein og Woodward ráku sig alls staðar á veggi og hefðu trúlega gefizt upp hefði nágranni annars þeirra ekki gefið sig fram við þá og veitt þeim upplýsingar og beint þeim frá villusporum. Bara þeir tveir og ritstjóri blaðs þeirra, Ben Bradley, vissu hver uppljóstrarinn var. Það var ekki fyrr en 2005 að uppljóstrarinn sjálfur gaf sig fram þrem árum fyrir andlát sitt. Hann reyndist vera Mark Feld og hafði verið aðstoðarforstjóri alríkislögreglunnar FBI 1972-1973 þegar mikil hreyfing var á æðstu stjórn FBI eftir að J. Edgar Hoover sem hafði verið ríkislögreglustjóri frá 1924 dó í embætti 1972, 77 ára að aldri. Hugsanlegt er að glæpir Nixons forseta og manna hans hefðu ekki leitt til afsagnar Nixons og fangelsisdóma yfir mörgum af mönnum hans hefði aðstoðarlögreglustjórinn ekki hjálpað blaðamönnunum bak við tjöldin.Sagan endurtekur sig – eða hvað? Nú virðist sagan vera að endurtaka sig. Brotizt var inn í tölvukerfið í höfuðstöðvum demókrata fyrir forsetakosningarnar 2016 til stela tölvupóstum. Sérstakur saksóknari, skipaður af dómsmálaráðherra, rannsakar hvort Trump forseti eða menn hans hafi átt aðild að lögbrotinu ásamt Rússum sem FBI, leyniþjónustan CIA o.fl. fullyrða að hafi stolið tölvupóstunum. Eitt aðallhlutverkið í dramanu leikur James Comey, nýlega brottrekinn forstjóri FBI, og vandar Trump forseta ekki kveðjurnar. Ef varaforstjóri FBI gat sem leynilegur uppljóstrari komið Nixon frá völdum 1974, hverju getur fv. forstjóri FBI þá komið til leiðar nú fyrir opnum tjöldum?
Skoðun Guðrún - Réttlátur og víðsýnn biskup sem fylgir samtímanum Rannveig Iðunn Ásgeirsdóttir skrifar