Frumframleiðendur og sérstaða Íslands í alþjóðasamhengi Sveinn Margeirsson og Rakel Halldórsdóttir og Páll Gunnar Pálsson skrifa 9. nóvember 2017 07:00 Frumframleiðendur er samheiti yfir matvælaframleiðendur sem vinna afurðir beint úr auðlindum lands og sjávar. Um er að ræða framleiðendur með leyfi til áframsölu, sem útvega afurðir til manneldis frá fyrstu hendi, yrkja landið, rækta dýr og afurðir þeirra (svo sem egg, hunang og fleira), sækja föng í sjó og vötn, eða sækja og safna afurðum beint úr villtri náttúru (svo sem jurtum, berjum, eggjum villtra fugla og annars sem nýta má til manneldis). Hugtakið frumframleiðandi kemur fyrir í búvörulögum nr. 99/1993 með síðari breytingum, og er aðgreint frá hugtakinu „afurðastöð“, sem nær yfir hvern þann aðila sem vinnur úr afurðum frá frumframleiðanda, en frumframleiðandi getur að auki verið afurðastöð og unnið úr eigin frumframleiðslu sjálfur. Frumframleiðendur gegna gífurlega mikilvægu hlutverki í möguleikum samfélags til sjálfbærni, viðhalds og framþróunar, þar sem þeir eru þeir aðilar sem útvega samfélaginu afurðir til að matast á eða vinna mat úr. Ísland er gjöfult land og á sér sterkar og langar hefðir í frumframleiðslu á flestum sviðum þeirrar framleiðslu. Mikilvægt er að halda áfram því góða starfi sem unnist hefur í átt að aukinni sjálfbærni á öllum sviðum frumframleiðslu (og um leið endurvakningu sjálfbærni fyrri tíma, með þróaðri hætti), til lands og sjávar. Í því samhengi er áríðandi að huga gaumgæfilega að þeim áhrifum sem stórvægilegar aðgerðir geta haft á náttúruleg vistkerfi, svo sem stóriðja, orkuver og virkjanir, geta hugsanlega haft á auðlindir og frumframleiðslu. Samfara aukinni sjálfbærni á öllum sviðum frumframleiðslu, er mikilvægt að finna leiðir sem minnka kostnað og skapa aðstæður sem auka möguleika á því að frumframleiðendur fái sanngjarnt verð fyrir þær afurðir sem þeir framleiða. Að öðrum kosti má vænta þess að kerfið falli um sjálft sig á endanum. Skv. upplýsingum frá Landssamtökum sauðfjárbænda er algengt að íslenskir sauðfjárbændur fái í sinn hlut um 25-41% af endanlegu markaðsverði þeirra afurða sem þeir framleiða. Þróunin undanfarið veldur áhyggjum um frekari lækkun á þessu hlutfalli. Þó hefur verið bent á að það hlutfall sé jafnvel lægra en kollegar þeirra víða annars staðar í Evrópu eru að fá, en breskir bændur séu til að mynda að fá nær 50% af endanlegu verði.Gróðahugsun Afleiðing þeirrar hugsunar sem stýrt hefur framleiðslu að miklu leyti frá iðnvæðingu og leiðir af sér síaukinn ágang á auðlindir með auðsöfnun að markmiði í nafni auðsöfnunar, er sú að frumframleiðendum fer fækkandi. Carlo Petrini, einn stofnenda SLOW FOOD samtakanna og formaður þeirra frá upphafi, benti á í fyrirlestri sínum hérlendis í maí síðastliðnum, að bændur væru í dag um 3% þegna á Ítalíu. Eftir seinni heimsstyrjöld hafi hlutfall þeirra hins vegar verið um 50%. Erfiður rekstrargrundvöllur sökum sífelldrar lækkunar afurðaverðs til bænda í krafti innkaupastefnu stórfyrirtækja, veldur því að æ fleiri bændur sjá ekki tilgang í og hafa ekki getu til áframhaldandi starfs. Sjá má fyrir sér að gróðahugsun, þar sem auðsöfnun auðsöfnunarinnar vegna er markmið, verði á endanum að víkja fyrir sjónarmiðum sem einkennast fremur af virðingu og vernd. Tekin hafa verið mikilvæg skref á ýmsum sviðum frumframleiðslu til að tryggja sjálfbærni auðlinda Íslands, miklar framfarir hafa orðið í vinnsluaðferðum í sjávarútvegi, ekki síst hvað stærri fyrirtæki og útgerð varðar. Framfarir til aukinnar sjálfbærni og fyrirhyggja einkennir í auknum mæli einnig landbúnað og önnur svið, en komið hafa fram mikilvæg verkefni þar sem grasrótin er virkjuð, sem stuðla markvisst að aukinni sjálfbærni, svo sem aðgerðir sem færa landgræðslu heim í héruð, eins og verkefnið Bændur græða landið og styrkir Landbótasjóðs Landgræðslunnar til umráðahafa lands til uppgræðsluverkefna. Þá má nefna verkefni eins og Gæðastýrða sauðfjárrækt og Gæðastýringu í hrossarækt, sem taka til landnota, búfjáreftirlits, lyfjanotkunar, áburðarnotkunar og uppskeru, fóðrunar dýranna og fleiri þátta. Þá hafa verið tekin jákvæð skref með aukinni vinnslu heima á býlum, svo sem sjálfbærum og vistvænum býlum, t.a.m. á Þorvaldseyri Hvolsvelli, Vallanesi á Fljótsdalshéraði, Erpsstöðum í Dölum og Sólheimum í Grímsnesi og handverkssláturhúsi á Seglbúðum Kirkjubæjarklaustri, sem eru fyrirmyndir sem horfa ber til. Ekki síst eru mikilvæg þau skref sem hinn almenni neytandi virðist í auknum mæli taka í átt að sjálfbærari og vistvænni lífsstíl, sem greina má í auknum áhuga á bændamörkuðum, auknum áhuga á afurðum beint frá frumframleiðendum og áhuga á meðvitaðri neyslu, minnkun matarsóunar og umhyggju fyrir náttúrunni.Greinin er annar hluti greinaraðarinnar Sjálfbært Ísland – sjálfbær jörð. Sveinn Margeirsson er forstjóri Matís.Rakel Halldórsdóttir er annar stofnenda Frú Laugu bændamarkaðar, stjórnarmaður SLOW FOOD Reykjavík og ráðgjafi hjá Matís.Páll Gunnar Pálsson er sérfræðingur hjá Matís. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Riðið á Bessastöðum? Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Leikskólakennara á eftirlaunum er ofboðið Ásdís Ólafsdóttir Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson Skoðun Frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Já, Katrín Hjálmar Sveinsson Skoðun Söngvakeppni og stríðsglæpir Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Umræðan um dánaraðstoð Henry Alexander Henrysson Skoðun Að lifa í skugga heilsubrests Svanberg Hreinsson Skoðun Óttasleginn mömmuher og Eurovision Birna Guðný Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Forseti allra Ragnhildur Björt Björnsdóttir skrifar Skoðun Ný nálgun í afreksíþróttum – Nýsköpun Erlingur Jóhannsson skrifar Skoðun Prófsteinninn Katrín Harðardóttir skrifar Skoðun Innrás á Rafah stríðir gegn allri mannúð Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Börnin okkar Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Vextir geta og þurfa að lækka Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Söngvakeppni og stríðsglæpir Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Leikskólakennara á eftirlaunum er ofboðið Ásdís Ólafsdóttir skrifar Skoðun Óttasleginn mömmuher og Eurovision Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Já, Katrín Hjálmar Sveinsson skrifar Skoðun Frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Riðið á Bessastöðum? Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Að lifa í skugga heilsubrests Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Umræðan um dánaraðstoð Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað skrifar Skoðun Opið bréf til samgönguráðherra og vegamálastjóra Hópur ferðaþjóna í Dölunum skrifar Skoðun Hugleiðingar ellilífeyrisþega um landsmálin og orkumálin Ingimundur Andrésson skrifar Skoðun Að tilheyra - Fjölmenningarþing Reykjavíkur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Katrínu sem forseta Stefán Friðrik Stefánsson skrifar Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaðan ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þekking á naloxone nefúða getur bjargað lífi Hildur Vattnes Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við breytt fortíðinni? Ásgeir Jónsson skrifar Skoðun Á að banna TikTok? Óttar Birgisson skrifar Skoðun Gerum góðan dal enn betri Eiríkur Hjálmarsson skrifar Skoðun Ný norræn stjórnarskrá Hrannar Björn Arnarsson,Ragnheiður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Getum við verið hamingjusöm í vinnunni? Héðinn Sveinbjörnsson skrifar Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar Skoðun Stærsta loftslagsráðstefna í heimi Nótt Thorberg skrifar Sjá meira
Frumframleiðendur er samheiti yfir matvælaframleiðendur sem vinna afurðir beint úr auðlindum lands og sjávar. Um er að ræða framleiðendur með leyfi til áframsölu, sem útvega afurðir til manneldis frá fyrstu hendi, yrkja landið, rækta dýr og afurðir þeirra (svo sem egg, hunang og fleira), sækja föng í sjó og vötn, eða sækja og safna afurðum beint úr villtri náttúru (svo sem jurtum, berjum, eggjum villtra fugla og annars sem nýta má til manneldis). Hugtakið frumframleiðandi kemur fyrir í búvörulögum nr. 99/1993 með síðari breytingum, og er aðgreint frá hugtakinu „afurðastöð“, sem nær yfir hvern þann aðila sem vinnur úr afurðum frá frumframleiðanda, en frumframleiðandi getur að auki verið afurðastöð og unnið úr eigin frumframleiðslu sjálfur. Frumframleiðendur gegna gífurlega mikilvægu hlutverki í möguleikum samfélags til sjálfbærni, viðhalds og framþróunar, þar sem þeir eru þeir aðilar sem útvega samfélaginu afurðir til að matast á eða vinna mat úr. Ísland er gjöfult land og á sér sterkar og langar hefðir í frumframleiðslu á flestum sviðum þeirrar framleiðslu. Mikilvægt er að halda áfram því góða starfi sem unnist hefur í átt að aukinni sjálfbærni á öllum sviðum frumframleiðslu (og um leið endurvakningu sjálfbærni fyrri tíma, með þróaðri hætti), til lands og sjávar. Í því samhengi er áríðandi að huga gaumgæfilega að þeim áhrifum sem stórvægilegar aðgerðir geta haft á náttúruleg vistkerfi, svo sem stóriðja, orkuver og virkjanir, geta hugsanlega haft á auðlindir og frumframleiðslu. Samfara aukinni sjálfbærni á öllum sviðum frumframleiðslu, er mikilvægt að finna leiðir sem minnka kostnað og skapa aðstæður sem auka möguleika á því að frumframleiðendur fái sanngjarnt verð fyrir þær afurðir sem þeir framleiða. Að öðrum kosti má vænta þess að kerfið falli um sjálft sig á endanum. Skv. upplýsingum frá Landssamtökum sauðfjárbænda er algengt að íslenskir sauðfjárbændur fái í sinn hlut um 25-41% af endanlegu markaðsverði þeirra afurða sem þeir framleiða. Þróunin undanfarið veldur áhyggjum um frekari lækkun á þessu hlutfalli. Þó hefur verið bent á að það hlutfall sé jafnvel lægra en kollegar þeirra víða annars staðar í Evrópu eru að fá, en breskir bændur séu til að mynda að fá nær 50% af endanlegu verði.Gróðahugsun Afleiðing þeirrar hugsunar sem stýrt hefur framleiðslu að miklu leyti frá iðnvæðingu og leiðir af sér síaukinn ágang á auðlindir með auðsöfnun að markmiði í nafni auðsöfnunar, er sú að frumframleiðendum fer fækkandi. Carlo Petrini, einn stofnenda SLOW FOOD samtakanna og formaður þeirra frá upphafi, benti á í fyrirlestri sínum hérlendis í maí síðastliðnum, að bændur væru í dag um 3% þegna á Ítalíu. Eftir seinni heimsstyrjöld hafi hlutfall þeirra hins vegar verið um 50%. Erfiður rekstrargrundvöllur sökum sífelldrar lækkunar afurðaverðs til bænda í krafti innkaupastefnu stórfyrirtækja, veldur því að æ fleiri bændur sjá ekki tilgang í og hafa ekki getu til áframhaldandi starfs. Sjá má fyrir sér að gróðahugsun, þar sem auðsöfnun auðsöfnunarinnar vegna er markmið, verði á endanum að víkja fyrir sjónarmiðum sem einkennast fremur af virðingu og vernd. Tekin hafa verið mikilvæg skref á ýmsum sviðum frumframleiðslu til að tryggja sjálfbærni auðlinda Íslands, miklar framfarir hafa orðið í vinnsluaðferðum í sjávarútvegi, ekki síst hvað stærri fyrirtæki og útgerð varðar. Framfarir til aukinnar sjálfbærni og fyrirhyggja einkennir í auknum mæli einnig landbúnað og önnur svið, en komið hafa fram mikilvæg verkefni þar sem grasrótin er virkjuð, sem stuðla markvisst að aukinni sjálfbærni, svo sem aðgerðir sem færa landgræðslu heim í héruð, eins og verkefnið Bændur græða landið og styrkir Landbótasjóðs Landgræðslunnar til umráðahafa lands til uppgræðsluverkefna. Þá má nefna verkefni eins og Gæðastýrða sauðfjárrækt og Gæðastýringu í hrossarækt, sem taka til landnota, búfjáreftirlits, lyfjanotkunar, áburðarnotkunar og uppskeru, fóðrunar dýranna og fleiri þátta. Þá hafa verið tekin jákvæð skref með aukinni vinnslu heima á býlum, svo sem sjálfbærum og vistvænum býlum, t.a.m. á Þorvaldseyri Hvolsvelli, Vallanesi á Fljótsdalshéraði, Erpsstöðum í Dölum og Sólheimum í Grímsnesi og handverkssláturhúsi á Seglbúðum Kirkjubæjarklaustri, sem eru fyrirmyndir sem horfa ber til. Ekki síst eru mikilvæg þau skref sem hinn almenni neytandi virðist í auknum mæli taka í átt að sjálfbærari og vistvænni lífsstíl, sem greina má í auknum áhuga á bændamörkuðum, auknum áhuga á afurðum beint frá frumframleiðendum og áhuga á meðvitaðri neyslu, minnkun matarsóunar og umhyggju fyrir náttúrunni.Greinin er annar hluti greinaraðarinnar Sjálfbært Ísland – sjálfbær jörð. Sveinn Margeirsson er forstjóri Matís.Rakel Halldórsdóttir er annar stofnenda Frú Laugu bændamarkaðar, stjórnarmaður SLOW FOOD Reykjavík og ráðgjafi hjá Matís.Páll Gunnar Pálsson er sérfræðingur hjá Matís.
Skoðun Fegin að vera frekar spurð hvaðan ég sé, en „hverra manna ertu“ Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Þessum treysti ég til þess að standa vörð um okkar hagsmuni, landið okkar og okkar mannréttindi Ólafur Tryggvi Sigmarsson skrifar