Sykursýki er vaxandi vandamál um allan heim - hvað er að gerast á Íslandi? Rafn Benediktsson skrifar 14. nóvember 2016 00:00 Sykursýki er sjúkdómur sem herjar á fólk á öllum aldri. Sjúkdómurinn veldur fyrst og fremst óskunda vegna hækkunar á gildi blóðsykurs í líkamanum, en það ástand skemmir markvisst ýmis líffæri okkar sé ekkert að gert. Þó það séu til mörg afbrigði af sykursýki, má einfalda málið og segja að 90% einstaklinga hafi tegund 2 sykursýki en um 10% tegund 1. Flestir tengja tegund 1 við börn og tegund 2 við fullorðna þó báðar tegundirnar geti greinst á hvaða aldri sem er. Umhverfisþættir eins og lífsstíll skipta höfuðmáli þegar kemur að því að ná tökum á sjúkdómnum en hvað nákvæmlega veldur sykursýki er ekki ljóst. Erfðir skipta máli í öllum sjúkdómum og gildir það einnig um sykursýki. Erfðafræði sykursýki af tegund 2 hefur þó reynst sérstaklega flókin og að minnsta kosti 65 erfðamörk hafa fundist sem tengjast sjúkdómnum. Nær öll þeirra snúast um starfsemi briskirtilsins sem eru þá rök fyrir þeirri skoðun að lífsstíll okkar sé ekki eini lykillinn að gátunni um orsök sykursýki. Þó virðist offitufaraldurinn og lífsstíll okkar um þessar mundir vera það sem drífur þá miklu aukningu á tíðni sykursýki sem hefur orðið vart erlendis. Er nú talið að allt að 10% fullorðinna Evrópubúa hafi sykursýki og í Bandaríkjunum er allt að helmingur fullorðinna talinn hafa sykursýki eða forstig hennar. Að greinast með sykursýki hefur veruleg neikvæð áhrif á almenna líðan og heilsufar einstaklinga en ber einnig með sér ótímabæran dauða. Heilsutengdur kostnaður einstaklinga eykst einnig verulega við það að greinast með sykursýki og hið sama gildir um kostnað þjóðfélagsins. Í Bandaríkjunum er kostnaðurinn við fótamein í sykursýki, einn og sér, meiri en kostnaðurinn sem tengist 5 dýrustu krabbameinunum. Flest heilbrigðiskerfi heimsins hafa af þessu miklar áhyggjur - mat sumra er að verði ekkert að gert muni þeirra heilbrigðiskerfi verða gjaldþrota á næstu árum. En hvað geta heilbrigðisyfirvöld gert? Viðbrögðin erlendis hafa meðal annars falist í því að reyna að átta sig á vandanum með nákvæmri skráningu tilfella í gagnagrunna. Það er auðvitað forsenda þess að geta gert einhverjar áætlanir um þörf fyrir fjármagn sem og skynsamlega útdeilingu þess. Einnig er víðast í gangi markviss skimun hvað varðar fylgikvilla því sem betur fer má koma í veg fyrir lokastig fylgikvillana með skynsamlegri meðferð. Sú meðferð þarf að hefjast snemma í ferlinu og felur meðal annars í sér eflingu einstaklinganna sem um ræðir. Þar skiptir sköpum að auðvelda aðgengi að þekktum almennum lausnum sem snúast um lífsstíl en einnig að beita nýjum aðferðum sem byggja á hugviti og tækni. Verulegar framfarir hafa orðið í þessum efnum í hinum vestræna heimi og til að ná árangri er það ekki endilega besta lausnin að ávísa nýjum dýrum lyfjum. En hver er staðan hér? Því miður er það eitt stórt spurningamerki eins og staðan er núna. Það er ekki til gagnagrunnur um sykursýki á Íslandi. Tölurnar sem við höfum að byggja á eru 10 ára gamlar. Þá var ljóst að tíðni sykursýki var að aukast hér eins og í öðrum löndum. Við vissum einnig þá að Íslendingar eru ekki ónæmir fyrir fylgikvillum sjúkdómsins - tíðni margra þeirra var áþekk hér og erlendis. Við sem störfum við að aðstoða fólk með sykursýki höfum ýmsar vísbendingar um að vandinn sé að aukast. Það á sérstaklega við um fylgikvilla eins og fótamein og aflimanir. Við teljum raunar að það þurfi nýja hugsun í því hvernig við Íslendingar nálgumst vandann og verðum við þar að horfa til nágrannaþjóða okkar sem á undanförnum árum hafa aukið formlega samvinnu heimilislækna og annarra sérfræðinga en einnig stigið stór skref inn í framtíðina með nýtingu á tækni og hugviti. Við erum þeim þar langt að baki. Í dag, 14. nóvember er alþjóðlegur dagur sykursýkinnar sem að þessu sinni er helgaður skimun vegna sjónukvilla. Því miður virðist vanta mikið uppá að tryggt sé að allir einstaklingar sem eru með sykursýki á Íslandi hafi fengið augnskimun. Um það vitnar úttekt á sjúkraskrárkerfi Landspítalans sem staðfestir að þrátt fyrir ráðleggingar um að láta fylgjst með augunum erum við einungis með staðfestingu á að það hafi verið gert hjá minnihluta okkar skjólstæðinga. Aðalatriðið núna er að kortleggja vandamálið. Samhliða því þarf að skipuleggja kerfi á landsvísu sem tryggir að einstaklingarnir fái þá þjónustu sem þeir eiga skilið. Það þýðir aðgangur að kerfisbundinni skimun eftir fylgikvillum og aðgangur að nýtísku meðferðarúrræðum sem mörg hver eru ekki enn í boði hér landi. Það mun kosta beinharða peninga núna en mun gagnast hverjum og einum sem og spara þjóðfélaginu í heild mikla fjármuni á næstu áratugum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Barnapíu á Bessastaði! Karl Sigurðsson Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Sjá meira
Sykursýki er sjúkdómur sem herjar á fólk á öllum aldri. Sjúkdómurinn veldur fyrst og fremst óskunda vegna hækkunar á gildi blóðsykurs í líkamanum, en það ástand skemmir markvisst ýmis líffæri okkar sé ekkert að gert. Þó það séu til mörg afbrigði af sykursýki, má einfalda málið og segja að 90% einstaklinga hafi tegund 2 sykursýki en um 10% tegund 1. Flestir tengja tegund 1 við börn og tegund 2 við fullorðna þó báðar tegundirnar geti greinst á hvaða aldri sem er. Umhverfisþættir eins og lífsstíll skipta höfuðmáli þegar kemur að því að ná tökum á sjúkdómnum en hvað nákvæmlega veldur sykursýki er ekki ljóst. Erfðir skipta máli í öllum sjúkdómum og gildir það einnig um sykursýki. Erfðafræði sykursýki af tegund 2 hefur þó reynst sérstaklega flókin og að minnsta kosti 65 erfðamörk hafa fundist sem tengjast sjúkdómnum. Nær öll þeirra snúast um starfsemi briskirtilsins sem eru þá rök fyrir þeirri skoðun að lífsstíll okkar sé ekki eini lykillinn að gátunni um orsök sykursýki. Þó virðist offitufaraldurinn og lífsstíll okkar um þessar mundir vera það sem drífur þá miklu aukningu á tíðni sykursýki sem hefur orðið vart erlendis. Er nú talið að allt að 10% fullorðinna Evrópubúa hafi sykursýki og í Bandaríkjunum er allt að helmingur fullorðinna talinn hafa sykursýki eða forstig hennar. Að greinast með sykursýki hefur veruleg neikvæð áhrif á almenna líðan og heilsufar einstaklinga en ber einnig með sér ótímabæran dauða. Heilsutengdur kostnaður einstaklinga eykst einnig verulega við það að greinast með sykursýki og hið sama gildir um kostnað þjóðfélagsins. Í Bandaríkjunum er kostnaðurinn við fótamein í sykursýki, einn og sér, meiri en kostnaðurinn sem tengist 5 dýrustu krabbameinunum. Flest heilbrigðiskerfi heimsins hafa af þessu miklar áhyggjur - mat sumra er að verði ekkert að gert muni þeirra heilbrigðiskerfi verða gjaldþrota á næstu árum. En hvað geta heilbrigðisyfirvöld gert? Viðbrögðin erlendis hafa meðal annars falist í því að reyna að átta sig á vandanum með nákvæmri skráningu tilfella í gagnagrunna. Það er auðvitað forsenda þess að geta gert einhverjar áætlanir um þörf fyrir fjármagn sem og skynsamlega útdeilingu þess. Einnig er víðast í gangi markviss skimun hvað varðar fylgikvilla því sem betur fer má koma í veg fyrir lokastig fylgikvillana með skynsamlegri meðferð. Sú meðferð þarf að hefjast snemma í ferlinu og felur meðal annars í sér eflingu einstaklinganna sem um ræðir. Þar skiptir sköpum að auðvelda aðgengi að þekktum almennum lausnum sem snúast um lífsstíl en einnig að beita nýjum aðferðum sem byggja á hugviti og tækni. Verulegar framfarir hafa orðið í þessum efnum í hinum vestræna heimi og til að ná árangri er það ekki endilega besta lausnin að ávísa nýjum dýrum lyfjum. En hver er staðan hér? Því miður er það eitt stórt spurningamerki eins og staðan er núna. Það er ekki til gagnagrunnur um sykursýki á Íslandi. Tölurnar sem við höfum að byggja á eru 10 ára gamlar. Þá var ljóst að tíðni sykursýki var að aukast hér eins og í öðrum löndum. Við vissum einnig þá að Íslendingar eru ekki ónæmir fyrir fylgikvillum sjúkdómsins - tíðni margra þeirra var áþekk hér og erlendis. Við sem störfum við að aðstoða fólk með sykursýki höfum ýmsar vísbendingar um að vandinn sé að aukast. Það á sérstaklega við um fylgikvilla eins og fótamein og aflimanir. Við teljum raunar að það þurfi nýja hugsun í því hvernig við Íslendingar nálgumst vandann og verðum við þar að horfa til nágrannaþjóða okkar sem á undanförnum árum hafa aukið formlega samvinnu heimilislækna og annarra sérfræðinga en einnig stigið stór skref inn í framtíðina með nýtingu á tækni og hugviti. Við erum þeim þar langt að baki. Í dag, 14. nóvember er alþjóðlegur dagur sykursýkinnar sem að þessu sinni er helgaður skimun vegna sjónukvilla. Því miður virðist vanta mikið uppá að tryggt sé að allir einstaklingar sem eru með sykursýki á Íslandi hafi fengið augnskimun. Um það vitnar úttekt á sjúkraskrárkerfi Landspítalans sem staðfestir að þrátt fyrir ráðleggingar um að láta fylgjst með augunum erum við einungis með staðfestingu á að það hafi verið gert hjá minnihluta okkar skjólstæðinga. Aðalatriðið núna er að kortleggja vandamálið. Samhliða því þarf að skipuleggja kerfi á landsvísu sem tryggir að einstaklingarnir fái þá þjónustu sem þeir eiga skilið. Það þýðir aðgangur að kerfisbundinni skimun eftir fylgikvillum og aðgangur að nýtísku meðferðarúrræðum sem mörg hver eru ekki enn í boði hér landi. Það mun kosta beinharða peninga núna en mun gagnast hverjum og einum sem og spara þjóðfélaginu í heild mikla fjármuni á næstu áratugum.