Plútó innan seilingar 18. janúar 2015 09:00 Geimkanninn New Horizon verður í návígi við Plútó í júlí á þessu ári. mynd/nasa Eins og allir áhugamenn um sólkerfið okkar ágæta vita þá hefur Plútó ekki átt sjö dagana sæla frá því að hann var uppgötvaður árið 1930. Stjörnufræðingar hópast reglulega saman á fjölmennum ráðstefnum til að endurskilgreina dvergreikistjörnuna (og djamma, auðvitað). Þannig hefur eðli Plútós ávallt verið á reiki – hann er nánast orðin að óræðum hlut. Uppgötvun stjörnufræðingsins Clydes W. Tombaugh árið 1930 var auðvitað stórmerkileg. Skyndilega fjölgaði plánetunum í sólkerfinu um eina og voru nú níu talsins. Sjálft nafnið kom stuttu seinna. Ellefu ára gömul stúlka, Venetia Burney, á heiðurinn af því. Venetia var hrifin af klassískri goðafræði og skýrði reikistjörnuna Plútó í höfuðið á undirheimaguðinum. Ekkert Disney-kjaftæði hjá Venetiu litlu. Plútó: Brothætt sál Plútó var uppáhald allra og naut sín í faðmi stóru systkina sinna. Þessu James Dean-tímabili Plútós lauk endanlega árið 2007 þegar stjörnufræðingar færðu hann í nýjan flokk. Plútó varð fyrsta dvergreikistjarnan, mikið feimnismál meðal himintunglanna. Þó svo að deilt sé um skilgreiningar þá er Plútó einstaklega áhugavert fyrirbæri. Dvergreikistjarnan er, líkt og plánetur sólkerfisins, á sporöskjulaga braut um sólu og uppfyllir þar með fyrsta af þremur skilyrðum fyrir skilgreiningunni pláneta. Þegar mest lætur er Plútó í 7,5 milljarða kílómetra fjarlægð frá Jörðu. Það tekur Plútó 248 ár að fara einn hring um sólu. Plútó hefur farið þriðjung þeirrar leiðar síðan hann var uppgötvaður fyrir 85 árum. Plútó uppfyllir síðan annað skilyrðið sem tekur til massa, þyngdarkrafts og lögunar. Þó svo að massi Plútós sé í kringum 1,31 x 1.022 kg (0,24% af massa Jarðar) þá er hann sannarlega hnöttur. Þrátt fyrir að hafa nægilegan massa til að taka á sig hefðbundna mynd reikistjörnu hefur Plútó ekki getað „hreinsað“ umhverfi sitt og fellur þar með á prófi stjörnufræðinga. Þessi staðreynd og uppgötvun Kuiper-beltisins árið 1992 gefur til kynna að Plútó sé í raun reikisteinn, einn af útvörðum sólkerfisins og á rætur að rekja til hnullunga sem mynduðust þegar efnisþokur tóku að þéttast og mynda reikistjörnur á árdögum sólkerfisins. Ísilögð veröld Vegna fjarlægðar Plútós frá Jörðu hefur reynst erfitt að skera úr um stærð hans og aðra eiginleika. Líklega er þvermál Plútós einn þriðji af þvermáli Jarðar. Yfirborðið ísilagt og meðalhitastig þægilegar 225°C (alkul er 273,15°C). Svo það gæti verið að flóknar lífrænar sameindir séu til staðar á Plútó og andrúmsloft, þótt ótrúlegt megi virðast, sem samanstendur af köfnunarefni, metani og koltvísýringi. „Þegar rannsóknir á plánetum eru annars vegar þá er Plútó Everestfjall,“ sagði Alan Stern, yfirmaður rannsókna hjá New Horizons-verkefninu, á blaðamannafundi fyrr í þessum mánuði. „Þetta verkefni markar endalok fyrstu rannsókna á reikistjörnunum. Við erum komin á fjarlægasta áfangastaðinn með hraðskreiðasta geimfar sögunnar.“ Þegar New Horizons var skotið á loft þurfti geimfarið að ná rúmlega 58 þúsund kílómetra hraða á klukkustund til að sleppa frá Jörðu. Um leið og það gerðist var slökkt á vélunum og geimfarið þaut í átt að Plútó. Þannig að New Horizons æðir nú í átt að Plútó á 47-földum hljóðhraða og hefur ferðast 4,8 milljarða kílómetra á 0 krónum á lítrann, þökk sé Newton. Kostnaður verkefnisins nemur reyndar 91 milljarði króna. New Horizon skotið á loft í janúar 2006mynd/nasa Tímamót Þann 14. júlí næstkomandi mun New Horizons æða fram hjá Plútó og taka ljósmyndir í návígi (í 10 þúsund kílómetra fjarlægð frá Plútó) og í kjölfarið halda á vit ævintýranna í Kuiper-beltinu. Plútó og Kuiper-beltið eru dularfull fyrirbæri en líkur eru á að gögnin frá New Horizons muni varpa ljósi á uppruna þeirra og þar með uppruna sólkerfisins. Litlar, ísilagðar dvergreikistjörnur eru líklega algengustu plánetur alheimsins. „New Horizons-verkefnið mun bylta skilningi okkar á hvernig reikistjörnur haga sér í Kuiperbeltinu,“ sagði William McKinnon hjá Washington-háskóla. „Við erum á leiðinni að hinni dæmigerði plánetu í Kuiper-beltinu.“ Eftir náin kynni við Plútó mun New Horizons halda í átt að öðrum dvergreikistjörnum í Kuiperbeltinu. Hvort það verkefni verði að veruleika veltur á því hvort fjármagn fáist frá NASA. „Frá vísindalegum sjónarhóli er þetta verkefni ekki ólíkt því sem við höfum gert með geimkanna á sporbraut um aðrar plánetur. Þó svo að New Horizons yfirgefi Plútó mun hann halda áfram að senda okkur gögn. Þau munu í raun halda áfram að koma í 16 mánuði,“ sagði McKinnon. Plútó Geimurinn Mest lesið Orð Kristrúnar vöktu „gott bros“ Bandaríkjaforseta Innlent Bassi Maraj sakfelldur fyrir líkamsárás Innlent Senda þjóðinni „skýr skilaboð“ á óróatímum Innlent Var ekki með réttindi til að aka hjólinu sem átti ekki að vera í umferð Innlent Vilja ábendingar um „kettlingamyllur“ og síendurtekin got Innlent Flagga íslenska þjóðfánanum í ólöglegri göngu Innlent Rangstæð valkyrja sem skilji ekki frumvarpið Innlent 33 ára sósíalisti hafði betur gegn Cuomo í New York Erlent Segja manninn hafa glímt við alvarleg veikindi Innlent Sjúkratryggingar réðu illa við læknana í Reykjavík Innlent Fleiri fréttir Líkir veiðigjaldaáformum við sóvéska eignaupptöku Komu sextán dvalarleyfishöfum af Gasasvæðinu Heiðrún Lind fóðri málflutning með alvarlegum rangfærslum Sameiningarhugur á Vestfjörðum Rannsókn á andláti í Garðabæ lokið Orð Kristrúnar vöktu „gott bros“ Bandaríkjaforseta Gæsluvarðhald aftur framlengt um fjórar vikur Var ekki með réttindi til að aka hjólinu sem átti ekki að vera í umferð Bassi Maraj sakfelldur fyrir líkamsárás Lokanir á brúnni yfir Jökulsá í kvöld Rangstæð valkyrja sem skilji ekki frumvarpið Flagga íslenska þjóðfánanum í ólöglegri göngu Læknasamningur gæti orðið hvati að oflækningum Sjúkratryggingar fagna skýrslu Ríkisendurskoðunar Sjúkratryggingar réðu illa við læknana í Reykjavík Benedikt nýr skólameistari VMA Meirihluti vill stöðva málþóf á Alþingi Vilja ábendingar um „kettlingamyllur“ og síendurtekin got Verður nýr skólameistari á Húsavík Senda þjóðinni „skýr skilaboð“ á óróatímum Skildi ekki hvers vegna kennarinn var ekki rekinn Ræddu veiðigjöldin til að ganga hálf fjögur Slagsmál á hóteli í miðborginni Margir í vandræðum vegna of skyggðra rúðna Tillögur um skattalækkanir felldar: Segir ótrúlegt að hlusta á rök „Skattfylkingarinnar“ Segja manninn hafa glímt við alvarleg veikindi Reiður Trump, fiskeldisáform í Eyjafirði og fjölbragðaglíma Efla samstarf Háskóla Íslands og Íslenskrar erfðagreiningar Vilja bjóða út eftirlit en meirihlutanum líst ekkert á það Stuðningur við veiðigjaldafrumvarpið dregst saman Sjá meira
Eins og allir áhugamenn um sólkerfið okkar ágæta vita þá hefur Plútó ekki átt sjö dagana sæla frá því að hann var uppgötvaður árið 1930. Stjörnufræðingar hópast reglulega saman á fjölmennum ráðstefnum til að endurskilgreina dvergreikistjörnuna (og djamma, auðvitað). Þannig hefur eðli Plútós ávallt verið á reiki – hann er nánast orðin að óræðum hlut. Uppgötvun stjörnufræðingsins Clydes W. Tombaugh árið 1930 var auðvitað stórmerkileg. Skyndilega fjölgaði plánetunum í sólkerfinu um eina og voru nú níu talsins. Sjálft nafnið kom stuttu seinna. Ellefu ára gömul stúlka, Venetia Burney, á heiðurinn af því. Venetia var hrifin af klassískri goðafræði og skýrði reikistjörnuna Plútó í höfuðið á undirheimaguðinum. Ekkert Disney-kjaftæði hjá Venetiu litlu. Plútó: Brothætt sál Plútó var uppáhald allra og naut sín í faðmi stóru systkina sinna. Þessu James Dean-tímabili Plútós lauk endanlega árið 2007 þegar stjörnufræðingar færðu hann í nýjan flokk. Plútó varð fyrsta dvergreikistjarnan, mikið feimnismál meðal himintunglanna. Þó svo að deilt sé um skilgreiningar þá er Plútó einstaklega áhugavert fyrirbæri. Dvergreikistjarnan er, líkt og plánetur sólkerfisins, á sporöskjulaga braut um sólu og uppfyllir þar með fyrsta af þremur skilyrðum fyrir skilgreiningunni pláneta. Þegar mest lætur er Plútó í 7,5 milljarða kílómetra fjarlægð frá Jörðu. Það tekur Plútó 248 ár að fara einn hring um sólu. Plútó hefur farið þriðjung þeirrar leiðar síðan hann var uppgötvaður fyrir 85 árum. Plútó uppfyllir síðan annað skilyrðið sem tekur til massa, þyngdarkrafts og lögunar. Þó svo að massi Plútós sé í kringum 1,31 x 1.022 kg (0,24% af massa Jarðar) þá er hann sannarlega hnöttur. Þrátt fyrir að hafa nægilegan massa til að taka á sig hefðbundna mynd reikistjörnu hefur Plútó ekki getað „hreinsað“ umhverfi sitt og fellur þar með á prófi stjörnufræðinga. Þessi staðreynd og uppgötvun Kuiper-beltisins árið 1992 gefur til kynna að Plútó sé í raun reikisteinn, einn af útvörðum sólkerfisins og á rætur að rekja til hnullunga sem mynduðust þegar efnisþokur tóku að þéttast og mynda reikistjörnur á árdögum sólkerfisins. Ísilögð veröld Vegna fjarlægðar Plútós frá Jörðu hefur reynst erfitt að skera úr um stærð hans og aðra eiginleika. Líklega er þvermál Plútós einn þriðji af þvermáli Jarðar. Yfirborðið ísilagt og meðalhitastig þægilegar 225°C (alkul er 273,15°C). Svo það gæti verið að flóknar lífrænar sameindir séu til staðar á Plútó og andrúmsloft, þótt ótrúlegt megi virðast, sem samanstendur af köfnunarefni, metani og koltvísýringi. „Þegar rannsóknir á plánetum eru annars vegar þá er Plútó Everestfjall,“ sagði Alan Stern, yfirmaður rannsókna hjá New Horizons-verkefninu, á blaðamannafundi fyrr í þessum mánuði. „Þetta verkefni markar endalok fyrstu rannsókna á reikistjörnunum. Við erum komin á fjarlægasta áfangastaðinn með hraðskreiðasta geimfar sögunnar.“ Þegar New Horizons var skotið á loft þurfti geimfarið að ná rúmlega 58 þúsund kílómetra hraða á klukkustund til að sleppa frá Jörðu. Um leið og það gerðist var slökkt á vélunum og geimfarið þaut í átt að Plútó. Þannig að New Horizons æðir nú í átt að Plútó á 47-földum hljóðhraða og hefur ferðast 4,8 milljarða kílómetra á 0 krónum á lítrann, þökk sé Newton. Kostnaður verkefnisins nemur reyndar 91 milljarði króna. New Horizon skotið á loft í janúar 2006mynd/nasa Tímamót Þann 14. júlí næstkomandi mun New Horizons æða fram hjá Plútó og taka ljósmyndir í návígi (í 10 þúsund kílómetra fjarlægð frá Plútó) og í kjölfarið halda á vit ævintýranna í Kuiper-beltinu. Plútó og Kuiper-beltið eru dularfull fyrirbæri en líkur eru á að gögnin frá New Horizons muni varpa ljósi á uppruna þeirra og þar með uppruna sólkerfisins. Litlar, ísilagðar dvergreikistjörnur eru líklega algengustu plánetur alheimsins. „New Horizons-verkefnið mun bylta skilningi okkar á hvernig reikistjörnur haga sér í Kuiperbeltinu,“ sagði William McKinnon hjá Washington-háskóla. „Við erum á leiðinni að hinni dæmigerði plánetu í Kuiper-beltinu.“ Eftir náin kynni við Plútó mun New Horizons halda í átt að öðrum dvergreikistjörnum í Kuiperbeltinu. Hvort það verkefni verði að veruleika veltur á því hvort fjármagn fáist frá NASA. „Frá vísindalegum sjónarhóli er þetta verkefni ekki ólíkt því sem við höfum gert með geimkanna á sporbraut um aðrar plánetur. Þó svo að New Horizons yfirgefi Plútó mun hann halda áfram að senda okkur gögn. Þau munu í raun halda áfram að koma í 16 mánuði,“ sagði McKinnon.
Plútó Geimurinn Mest lesið Orð Kristrúnar vöktu „gott bros“ Bandaríkjaforseta Innlent Bassi Maraj sakfelldur fyrir líkamsárás Innlent Senda þjóðinni „skýr skilaboð“ á óróatímum Innlent Var ekki með réttindi til að aka hjólinu sem átti ekki að vera í umferð Innlent Vilja ábendingar um „kettlingamyllur“ og síendurtekin got Innlent Flagga íslenska þjóðfánanum í ólöglegri göngu Innlent Rangstæð valkyrja sem skilji ekki frumvarpið Innlent 33 ára sósíalisti hafði betur gegn Cuomo í New York Erlent Segja manninn hafa glímt við alvarleg veikindi Innlent Sjúkratryggingar réðu illa við læknana í Reykjavík Innlent Fleiri fréttir Líkir veiðigjaldaáformum við sóvéska eignaupptöku Komu sextán dvalarleyfishöfum af Gasasvæðinu Heiðrún Lind fóðri málflutning með alvarlegum rangfærslum Sameiningarhugur á Vestfjörðum Rannsókn á andláti í Garðabæ lokið Orð Kristrúnar vöktu „gott bros“ Bandaríkjaforseta Gæsluvarðhald aftur framlengt um fjórar vikur Var ekki með réttindi til að aka hjólinu sem átti ekki að vera í umferð Bassi Maraj sakfelldur fyrir líkamsárás Lokanir á brúnni yfir Jökulsá í kvöld Rangstæð valkyrja sem skilji ekki frumvarpið Flagga íslenska þjóðfánanum í ólöglegri göngu Læknasamningur gæti orðið hvati að oflækningum Sjúkratryggingar fagna skýrslu Ríkisendurskoðunar Sjúkratryggingar réðu illa við læknana í Reykjavík Benedikt nýr skólameistari VMA Meirihluti vill stöðva málþóf á Alþingi Vilja ábendingar um „kettlingamyllur“ og síendurtekin got Verður nýr skólameistari á Húsavík Senda þjóðinni „skýr skilaboð“ á óróatímum Skildi ekki hvers vegna kennarinn var ekki rekinn Ræddu veiðigjöldin til að ganga hálf fjögur Slagsmál á hóteli í miðborginni Margir í vandræðum vegna of skyggðra rúðna Tillögur um skattalækkanir felldar: Segir ótrúlegt að hlusta á rök „Skattfylkingarinnar“ Segja manninn hafa glímt við alvarleg veikindi Reiður Trump, fiskeldisáform í Eyjafirði og fjölbragðaglíma Efla samstarf Háskóla Íslands og Íslenskrar erfðagreiningar Vilja bjóða út eftirlit en meirihlutanum líst ekkert á það Stuðningur við veiðigjaldafrumvarpið dregst saman Sjá meira