Eiga fleiri rétt á sanngirnisbótum? Ívar Þór Jóhannsson skrifar 27. nóvember 2015 07:00 Reglur um bótarétt tjónþola hérlendis eiga sér langa sögu og eru fjölbreytilegar. Sumar reglurnar eru rótgrónar og þess eðlis að oft hefur á þær reynt í framkvæmd. Má til dæmis ætla að flestum sé kunnugt um bótarétt fyrir líkamstjón sem verður í umferðinni, enda hafa þær reglur verið rækilega auglýstar í sjónvarpi og útvarpi á undanförnum misserum. Verður að telja það heppilegt að tjónþolar séu vel upplýstir um rétt sinn til bóta fyrir tjón. Aðrar reglur eru nýlega settar og lítil eða engin framkvæmd liggur fyrir um hvernig túlka beri reglurnar. Þann 2. júní 2010 tóku gildi hér á landi lög nr. 47/2010 um sanngirnisbætur fyrir misgjörðir á stofnunum eða heimilum sem falla undir lög nr. 26/2007 (til einföldunar verða lögin hér eftir kölluð lög um sanngirnisbætur). Bættist þá í regluflóruna réttur til nýrrar tegundar bóta, svokallaðra sanngirnisbóta. Viðbótin vakti fræðilegar vangaveltur áhugamanna um bótarétt á Íslandi, eins og höfundar þessa pistils, en einnig íslensks almennings enda um ákveðið réttlætismál að ræða auk þess sem bæturnar greiðast úr ríkissjóði. Til samhengis má nefna að í ágúst 2013 var búið samþykkja kröfur fyrir rúmlega 1,4 milljarða króna í sanngirnisbætur. Með lagasetningunni var tekin ákvörðun um að greiða skyldi úr ríkissjóði bætur til þeirra sem urðu fyrir varanlegum skaða af illri meðferð eða ofbeldi á vist- og meðferðarheimilum fyrir börn sem rannsökuð höfðu verið af sérstakri nefnd sem komið var á fót árið 2007. Nefndin rannsakaði alls níu heimili og skilaði skýrslum um rannsóknarstörfin þar sem fjallað var um heimilin.Eiga fleiri rétt á sanngirnisbótum? Framangreind lög um sanngirnisbætur kveða á um rétt ákveðinna aðila til bóta og nú hefur í fyrsta skipti reynt á það fyrir dómstólum nákvæmlega hverjir eiga rétt til bótanna. Þann 23. september 2014 sl. féll í Héraðsdómi Reykjavíkur dómur í máli ungrar konu sem hafði verið vistuð á einu heimilanna sem Vistheimilanefnd rannsakaði og sætt þar illri meðferð og ofbeldi. Var dómurinn fjölskipaður og tóku sæti sérfróðir meðdómendur. Íslensk stjórnvöld höfðu fyrir dómsmálið synjað henni um bætur samkvæmt lögunum, m.a. undir þeim formerkjum að sanngirnisbætur megi aðeins greiða vegna atvika sem urðu á því tímabili sem Vistheimilanefnd rannsakaði. Vistheimilanefnd markaði sér þá stefnu að rannsaka ekkert sem gerst hafði á árinu 1992 eða síðar á heimilinu sem unga konan var vistuð á. Atvikin sem varða ungu konuna urðu m.a. eftir það tímabil sem nefndin kaus að beina rannsókn sinni að. Í dómsmálinu var því haldið fram af hálfu ungu konunnar að engin lagaheimild væri fyrir þessari túlkun, enda gerðu lögin einungis ráð fyrir þremur skilyrðum fyrir rétti umsækjanda til sanngirnisbóta, þ.e. í fyrsta lagi að umsækjandi hefði orðið fyrir ofbeldi eða illri meðferð í skilningi laganna, í öðru lagi að ofbeldið eða illa meðferðin hafi orðið á heimili sem rannsakað var af Vistheimilanefnd og í þriðja lagi að viðkomandi hefði hlotið varanlegan skaða af háttseminni. Í stuttu máli var fallist á kröfur ungu konunnar í dómsmálinu og umræddar stjórnvaldsákvarðanir felldar úr gildi. Kom fram í dóminum að tímamörk þau sem Vistheimilanefnd kaus að takmarka rannsókn sína við væru ekki lögbundin og því hefði stjórnvöldum í raun verið heimilt að fjalla um atvik sem áttu sér stað utan þeirra tímamarka. Íslenska ríkið hefur nú áfrýjað málinu til Hæstaréttar Íslands og bíður málið úrlausnar þar.Þeir sem fengið hafa synjun skoði réttarstöðu sína Ef niðurstaða Héraðsdóms Reykjavíkur verður staðfest af Hæstarétti Íslands, kunna mun fleiri að eiga rétt til sanngirnisbóta en stjórnvöld hafa lagt upp með, enda nær bótarétturinn þá að líkindum til einstaklinga sem hafa orðið fyrir varanlegum skaða vegna illrar meðferðar eða ofbeldis á ákveðnum vistheimilum ríkisins, óháð því hvenær ofbeldið eða illa meðferðin fór fram. Það er mikilvægt fyrir þá aðila sem synjað hefur verið um bætur á svipuðum forsendum og ungu konunni í dómsmálinu að fylgjast grannt með framvindu málsins sem bíður eins og áður segir úrslausnar Hæstaréttar Íslands. Þess skal getið að höfundur þessarar greinar er lögmaður ungu konunnar og flutti umrætt dómsmál fyrir hennar hönd. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Barnapíu á Bessastaði! Karl Sigurðsson Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Sjá meira
Reglur um bótarétt tjónþola hérlendis eiga sér langa sögu og eru fjölbreytilegar. Sumar reglurnar eru rótgrónar og þess eðlis að oft hefur á þær reynt í framkvæmd. Má til dæmis ætla að flestum sé kunnugt um bótarétt fyrir líkamstjón sem verður í umferðinni, enda hafa þær reglur verið rækilega auglýstar í sjónvarpi og útvarpi á undanförnum misserum. Verður að telja það heppilegt að tjónþolar séu vel upplýstir um rétt sinn til bóta fyrir tjón. Aðrar reglur eru nýlega settar og lítil eða engin framkvæmd liggur fyrir um hvernig túlka beri reglurnar. Þann 2. júní 2010 tóku gildi hér á landi lög nr. 47/2010 um sanngirnisbætur fyrir misgjörðir á stofnunum eða heimilum sem falla undir lög nr. 26/2007 (til einföldunar verða lögin hér eftir kölluð lög um sanngirnisbætur). Bættist þá í regluflóruna réttur til nýrrar tegundar bóta, svokallaðra sanngirnisbóta. Viðbótin vakti fræðilegar vangaveltur áhugamanna um bótarétt á Íslandi, eins og höfundar þessa pistils, en einnig íslensks almennings enda um ákveðið réttlætismál að ræða auk þess sem bæturnar greiðast úr ríkissjóði. Til samhengis má nefna að í ágúst 2013 var búið samþykkja kröfur fyrir rúmlega 1,4 milljarða króna í sanngirnisbætur. Með lagasetningunni var tekin ákvörðun um að greiða skyldi úr ríkissjóði bætur til þeirra sem urðu fyrir varanlegum skaða af illri meðferð eða ofbeldi á vist- og meðferðarheimilum fyrir börn sem rannsökuð höfðu verið af sérstakri nefnd sem komið var á fót árið 2007. Nefndin rannsakaði alls níu heimili og skilaði skýrslum um rannsóknarstörfin þar sem fjallað var um heimilin.Eiga fleiri rétt á sanngirnisbótum? Framangreind lög um sanngirnisbætur kveða á um rétt ákveðinna aðila til bóta og nú hefur í fyrsta skipti reynt á það fyrir dómstólum nákvæmlega hverjir eiga rétt til bótanna. Þann 23. september 2014 sl. féll í Héraðsdómi Reykjavíkur dómur í máli ungrar konu sem hafði verið vistuð á einu heimilanna sem Vistheimilanefnd rannsakaði og sætt þar illri meðferð og ofbeldi. Var dómurinn fjölskipaður og tóku sæti sérfróðir meðdómendur. Íslensk stjórnvöld höfðu fyrir dómsmálið synjað henni um bætur samkvæmt lögunum, m.a. undir þeim formerkjum að sanngirnisbætur megi aðeins greiða vegna atvika sem urðu á því tímabili sem Vistheimilanefnd rannsakaði. Vistheimilanefnd markaði sér þá stefnu að rannsaka ekkert sem gerst hafði á árinu 1992 eða síðar á heimilinu sem unga konan var vistuð á. Atvikin sem varða ungu konuna urðu m.a. eftir það tímabil sem nefndin kaus að beina rannsókn sinni að. Í dómsmálinu var því haldið fram af hálfu ungu konunnar að engin lagaheimild væri fyrir þessari túlkun, enda gerðu lögin einungis ráð fyrir þremur skilyrðum fyrir rétti umsækjanda til sanngirnisbóta, þ.e. í fyrsta lagi að umsækjandi hefði orðið fyrir ofbeldi eða illri meðferð í skilningi laganna, í öðru lagi að ofbeldið eða illa meðferðin hafi orðið á heimili sem rannsakað var af Vistheimilanefnd og í þriðja lagi að viðkomandi hefði hlotið varanlegan skaða af háttseminni. Í stuttu máli var fallist á kröfur ungu konunnar í dómsmálinu og umræddar stjórnvaldsákvarðanir felldar úr gildi. Kom fram í dóminum að tímamörk þau sem Vistheimilanefnd kaus að takmarka rannsókn sína við væru ekki lögbundin og því hefði stjórnvöldum í raun verið heimilt að fjalla um atvik sem áttu sér stað utan þeirra tímamarka. Íslenska ríkið hefur nú áfrýjað málinu til Hæstaréttar Íslands og bíður málið úrlausnar þar.Þeir sem fengið hafa synjun skoði réttarstöðu sína Ef niðurstaða Héraðsdóms Reykjavíkur verður staðfest af Hæstarétti Íslands, kunna mun fleiri að eiga rétt til sanngirnisbóta en stjórnvöld hafa lagt upp með, enda nær bótarétturinn þá að líkindum til einstaklinga sem hafa orðið fyrir varanlegum skaða vegna illrar meðferðar eða ofbeldis á ákveðnum vistheimilum ríkisins, óháð því hvenær ofbeldið eða illa meðferðin fór fram. Það er mikilvægt fyrir þá aðila sem synjað hefur verið um bætur á svipuðum forsendum og ungu konunni í dómsmálinu að fylgjast grannt með framvindu málsins sem bíður eins og áður segir úrslausnar Hæstaréttar Íslands. Þess skal getið að höfundur þessarar greinar er lögmaður ungu konunnar og flutti umrætt dómsmál fyrir hennar hönd.