Forseti Íslands og ægivald fjármagnsins 24. mars 2012 06:00 Ólafur Ragnar Grímsson býður sig nú fram í embætti Forseta Íslands eftir sextán ára setu. Rætt er um að möguleg mótframboð kosti tugi ef ekki hundruð milljóna og séu því ekki á færi annarra en þeirra sem njóta stuðnings fjársterkra aðila. Nýverið færði Svanur Kristjánsson, prófessor í stjórnmálafræði, nokkur rök fyrir því í Ríkisútvarpinu að Ólafur Ragnar Grímsson yrði sjálfkjörinn fimmta kjörtímabilið. Vógu þar þyngst rökin um kostnað en fleiri ástæður voru nefndar sem hefðu fælingaráhrif á mögulega mótframbjóðendur. „Ísland hrundi undan þunga eigin spillingar," sagði Svanur og benti á að hið pólitíska vald hefði lengi verið í höndum hagsmunaaðila og því „ekkert almannavald í landinu". Hann kvað Ólaf Ragnar hafa notað 90 milljónir króna að núvirði til að ná kjöri 1996. Hugsanlegur mótframbjóðandi nú þyrfti, ef eitthvað væri, hærri fjárhæð vegna forskots sitjandi forseta. Að vísu gætu útgerðarfyrirtækin látið „réttan frambjóðanda" fá digran sjóð og þá væntanlega þann sem væri hlynntur áframhaldandi „sægreifavaldi á Íslandi". En hann taldi ekki miklar líkur á að einhver færi í forsetaframboð í boði kvótakónga. Í aðdraganda forsetakosninganna 1996 var ég með framsögu í Háskóla Íslands um lögmæti þess að peningaöfl réðu úrslitum í pólitík. Þar töldu sumir eðlilegt að pólitísk framboð væru fjármögnuð af stórfyrirtækjum. Ég benti á hættuna sem af því hlytist fyrir lýðræðið og vísaði í þekkt dómsmál fyrir Hæstarétti Bandaríkjanna (Buckley gegn Valeo, 1976) þar sem tekist var á um það hvort fjármögnun framboða væri liður í stjórnarskrárvörðu tjáningarfrelsi eða ógn við jafnræði borgara í lýðræðisríki. Hæstiréttur Bandaríkjanna staðfesti þá lögmæti laga sem takmörkuðu framlög í kosningasjóði en taldi þó frambjóðendum heimilt að nota eins mikið eigið fé og þeir réðu yfir, slíkt væri liður í pólitísku tjáningarfrelsi. Þessi niðurstaða varð umdeild enda hefur rödd peningaaflanna í pólitík leitt til þeirra mótmæla nú, sem kenna sig við 99 prósentin er berjast gegn spillingu, græðgi peningaafla og hnignun lýðræðisins. Í lýðræðinu erum það við, almenningur sem ráðum. Völdin eiga að koma frá okkur og þau ber að nota í okkar þágu. Þetta er sá grundvöllur sem öll mannréttindi hvíla á og rætur eiga í stórmerkum hugmyndum 18. aldar; Sjálfstæðisyfirlýsingu Bandaríkjanna 1776, Mannréttindayfirlýsingu Frakka 1789 – og í kjölfar hörmunga síðari heimsstyrjaldar, Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu Þjóðanna 1948. Sérhver einstaklingur er jafnborinn til virðingar og réttinda, er eigi verði af honum tekin og slíkt er undirstaða frelsis, réttlætis og friðar í heiminum. Í Mannréttindayfirlýsingunni segir að hverjum manni sé heimilt að taka þátt í stjórn lands síns, beinlínis eða með því að kjósa til þess fulltrúa í frjálsum kosningum. Sú fagra draumsýn um betri veröld sem þarna birtist hefur síðar verið skrumskæld. Einstaklingur má sín lítils nú gegn ægivaldi fjármagnsins. Nú vaða valdhafar víða fram í skjóli peningaafla; rússneskir oligarkar sem urðu auðjöfrar í einkavæðingarferli á rústum kommúnismans standa að baki Pútín. Í Bandaríkjunum býður sig enginn fram til forseta sem ekki hefur gífurlega fjármuni á bak við sig. Og hér á Íslandi, eftir eitt mesta efnahagshrun allra tíma, kyngjum við því að enginn eigi erindi í framboð nema að hafa tryggt sér öfluga fjárhagslega bakhjarla. Á nýja Íslandi blasir við að forsetinn muni sitja í tuttugu ár. Engu að síður er teflt fram þeim rökum að hefðin mæli gegn mótframboði við sitjandi forseta. Af hverju helgast sú hefð? Það hlýtur að vera hefð spillingarinnar því lýðræðishefðin gerir kröfu um mótframboð, um andstöðu, um breytingar. Í þriðja lagi voru þau rök nefnd að fjölmiðlum bæri ekki skylda til að kynna frambjóðendur. Það er rangt. Fjölmiðlum ber skylda til að miðla áfram til almennings öllum þeim upplýsingum sem almenning varða, eins og Mannréttindadómstóll Evrópu hefur margítrekað. Fjölmiðill sem ekki miðlar slíkum upplýsingum er ekki að axla þá ábyrgð sem tjáningar- og upplýsingafrelsið gerir kröfu um og er fylgifiskur þeirrar verndar sem fjölmiðlar njóta. Í fjórða lagi var þeirri ástæðu teflt fram sem hrella myndi mögulegan mótframbjóðanda að hann yrði „úthrópaður" af stuðningsmönnum forsetans – sem Evrópusambandssinni. Þjóðin ákveður endanlega hvort Ísland verður aðili að Evrópusambandinu en ekki sá sem skipar embætti Forseta Íslands. Þar ræður mestu að hæfileikamanneskja skipi þann sess, svo að ég vitni í stjórnskipunarrit Ólafs Jóhannessonar, en hvorki einarður andstæðingur né talsmaður Evrópusambandsaðildar. Forseti Íslands er þjóðhöfðingi og sameiningartákn þjóðarinnar en ekki fulltrúi sérhagsmuna eða sérstaks hóps innan hennar. Forsetinn er talsmaður þjóðarinnar; tákngervingur hennar, vona hennar og styrks. Óháð því hvað fólki finnst um mögulega frambjóðendur eða forsetaembættið yfir höfuð er aðeins einn sigur í stöðunni og það er sigur fólksins í landinu en ekki peningaafla, sem rústa meginreglu lýðræðisins um jöfn tækifæri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Misskiljum ekki neitt Jón Helgi Björnsson Skoðun Mýtur um veitt og sleppt á laxi Karl Lúðvíksson Skoðun Ráðherra Kári Stefánsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Uppalendur bera mikla ábyrgð Fastir pennar „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Ólafur Ragnar Grímsson býður sig nú fram í embætti Forseta Íslands eftir sextán ára setu. Rætt er um að möguleg mótframboð kosti tugi ef ekki hundruð milljóna og séu því ekki á færi annarra en þeirra sem njóta stuðnings fjársterkra aðila. Nýverið færði Svanur Kristjánsson, prófessor í stjórnmálafræði, nokkur rök fyrir því í Ríkisútvarpinu að Ólafur Ragnar Grímsson yrði sjálfkjörinn fimmta kjörtímabilið. Vógu þar þyngst rökin um kostnað en fleiri ástæður voru nefndar sem hefðu fælingaráhrif á mögulega mótframbjóðendur. „Ísland hrundi undan þunga eigin spillingar," sagði Svanur og benti á að hið pólitíska vald hefði lengi verið í höndum hagsmunaaðila og því „ekkert almannavald í landinu". Hann kvað Ólaf Ragnar hafa notað 90 milljónir króna að núvirði til að ná kjöri 1996. Hugsanlegur mótframbjóðandi nú þyrfti, ef eitthvað væri, hærri fjárhæð vegna forskots sitjandi forseta. Að vísu gætu útgerðarfyrirtækin látið „réttan frambjóðanda" fá digran sjóð og þá væntanlega þann sem væri hlynntur áframhaldandi „sægreifavaldi á Íslandi". En hann taldi ekki miklar líkur á að einhver færi í forsetaframboð í boði kvótakónga. Í aðdraganda forsetakosninganna 1996 var ég með framsögu í Háskóla Íslands um lögmæti þess að peningaöfl réðu úrslitum í pólitík. Þar töldu sumir eðlilegt að pólitísk framboð væru fjármögnuð af stórfyrirtækjum. Ég benti á hættuna sem af því hlytist fyrir lýðræðið og vísaði í þekkt dómsmál fyrir Hæstarétti Bandaríkjanna (Buckley gegn Valeo, 1976) þar sem tekist var á um það hvort fjármögnun framboða væri liður í stjórnarskrárvörðu tjáningarfrelsi eða ógn við jafnræði borgara í lýðræðisríki. Hæstiréttur Bandaríkjanna staðfesti þá lögmæti laga sem takmörkuðu framlög í kosningasjóði en taldi þó frambjóðendum heimilt að nota eins mikið eigið fé og þeir réðu yfir, slíkt væri liður í pólitísku tjáningarfrelsi. Þessi niðurstaða varð umdeild enda hefur rödd peningaaflanna í pólitík leitt til þeirra mótmæla nú, sem kenna sig við 99 prósentin er berjast gegn spillingu, græðgi peningaafla og hnignun lýðræðisins. Í lýðræðinu erum það við, almenningur sem ráðum. Völdin eiga að koma frá okkur og þau ber að nota í okkar þágu. Þetta er sá grundvöllur sem öll mannréttindi hvíla á og rætur eiga í stórmerkum hugmyndum 18. aldar; Sjálfstæðisyfirlýsingu Bandaríkjanna 1776, Mannréttindayfirlýsingu Frakka 1789 – og í kjölfar hörmunga síðari heimsstyrjaldar, Mannréttindayfirlýsingu Sameinuðu Þjóðanna 1948. Sérhver einstaklingur er jafnborinn til virðingar og réttinda, er eigi verði af honum tekin og slíkt er undirstaða frelsis, réttlætis og friðar í heiminum. Í Mannréttindayfirlýsingunni segir að hverjum manni sé heimilt að taka þátt í stjórn lands síns, beinlínis eða með því að kjósa til þess fulltrúa í frjálsum kosningum. Sú fagra draumsýn um betri veröld sem þarna birtist hefur síðar verið skrumskæld. Einstaklingur má sín lítils nú gegn ægivaldi fjármagnsins. Nú vaða valdhafar víða fram í skjóli peningaafla; rússneskir oligarkar sem urðu auðjöfrar í einkavæðingarferli á rústum kommúnismans standa að baki Pútín. Í Bandaríkjunum býður sig enginn fram til forseta sem ekki hefur gífurlega fjármuni á bak við sig. Og hér á Íslandi, eftir eitt mesta efnahagshrun allra tíma, kyngjum við því að enginn eigi erindi í framboð nema að hafa tryggt sér öfluga fjárhagslega bakhjarla. Á nýja Íslandi blasir við að forsetinn muni sitja í tuttugu ár. Engu að síður er teflt fram þeim rökum að hefðin mæli gegn mótframboði við sitjandi forseta. Af hverju helgast sú hefð? Það hlýtur að vera hefð spillingarinnar því lýðræðishefðin gerir kröfu um mótframboð, um andstöðu, um breytingar. Í þriðja lagi voru þau rök nefnd að fjölmiðlum bæri ekki skylda til að kynna frambjóðendur. Það er rangt. Fjölmiðlum ber skylda til að miðla áfram til almennings öllum þeim upplýsingum sem almenning varða, eins og Mannréttindadómstóll Evrópu hefur margítrekað. Fjölmiðill sem ekki miðlar slíkum upplýsingum er ekki að axla þá ábyrgð sem tjáningar- og upplýsingafrelsið gerir kröfu um og er fylgifiskur þeirrar verndar sem fjölmiðlar njóta. Í fjórða lagi var þeirri ástæðu teflt fram sem hrella myndi mögulegan mótframbjóðanda að hann yrði „úthrópaður" af stuðningsmönnum forsetans – sem Evrópusambandssinni. Þjóðin ákveður endanlega hvort Ísland verður aðili að Evrópusambandinu en ekki sá sem skipar embætti Forseta Íslands. Þar ræður mestu að hæfileikamanneskja skipi þann sess, svo að ég vitni í stjórnskipunarrit Ólafs Jóhannessonar, en hvorki einarður andstæðingur né talsmaður Evrópusambandsaðildar. Forseti Íslands er þjóðhöfðingi og sameiningartákn þjóðarinnar en ekki fulltrúi sérhagsmuna eða sérstaks hóps innan hennar. Forsetinn er talsmaður þjóðarinnar; tákngervingur hennar, vona hennar og styrks. Óháð því hvað fólki finnst um mögulega frambjóðendur eða forsetaembættið yfir höfuð er aðeins einn sigur í stöðunni og það er sigur fólksins í landinu en ekki peningaafla, sem rústa meginreglu lýðræðisins um jöfn tækifæri.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar