Tvísýnir tímar

Á umrótatímum hafa þjóðir tilhneigingu til að skreppa inn í sig og loka sig af. Þær bera kvíðboga fyrir slæmum tíðindum og áföllum, sem ríða yfir umhverfi þeirra, og bregðast oft við á kunnuglegan hátt. Sökudólgar eru búnir til sem vega að velferð þeirra og frelsi. Oft eru þessir misindismenn í gervi útlendinga.

„Umsátur“ óvinveittra útlendinga er gamalgróin útþvæld klisja, sem dregin er upp úr dótakistu þeirra, sem beina vilja sjónum þjóðar í vanda frá eigin mistökum. Það er ljótur leikur. Vondur málstaður þarf á óvinum að halda og séu þeir ekki í sjónmáli, verður að búa þá til. Þá er sáð í frjóan akur fordóma og þekkingarleysis, því hræðslan nærist á hleypidómum. Það bregst ekki.

Á Íslandi, en einnig meðal ýmissa annarra þjóða Evrópu, verður nú vart endurnýjaðs þjóðskrums og einangrunarhyggju, með tilheyrandi umsátursórum. Það hefði þó mátt halda að þeir faraldrar hefðu skilið eftir sig nægileg svöðusár á síðustu öld, til að bið yrði á að menn færu að leika sér fljótlega með þann banvæna eld. Þau sár eru sum ógróin enn. Smánarlegir fordómar gegn útlendingum eru of víða áberandi.

Ein af mörgum háskalegum afleiðingum þjóðrembings og eigin upphafningar er einangrun, fásinni.

Við Íslendingar verðum nú fyrir henni í vaxandi mæli. Á meginlandi Evrópu tengist „útlendingaum-sátrið“ meira skuldavanda í þeim löndum sem lifað höfðu glæst á lánum frá öðrum og vilja ekki greiða þau til baka eða neita að taka til heima hjá sér. Við borgum ekki, er að verða háværasta slagorð þeirra Evrópuþjóða, sem lifa vilja áfram á peningum annarra. Grikki nokkur orðaði það þannig við þýskan blaðamann, að þýskir ættu að hætta þessum aðhaldskröfum og borga Grikkjum fyrir að vera vagga lýðræðisins. Þjóðum skilvísra landa er eðlilega ekki skemmt við svona hjal, ekki hvað síst þegar sameiginlegur gjaldmiðill þeirra er sagður í óvissu vegna ógnvænlegrar skuldastöðu óreiðuríkja, sem kunni að leiða til ófarnaðar fyrir alla.

Evrusvæðið var fyrirburðurVandi Evrópu kann að virðast sameiginlegur gjaldmiðill, sem búinn var til meira af pólitískum vilja en skynsemi, studdri hagfræðilegum rökum. Frakkar kröfðust þess í aðdraganda sameiningar þýsku ríkjanna að þýska markið yrði lagt niður, því þeir óttuðust forræði Þjóðverja með sitt sterka mark. Þjóðverjar samþykktu síðan aðild bæði Ítala og Grikkja að myntbandalaginu, þótt allar greinargerðir og úttektir sýndu að þessar þjóðir voru ekki tækar í myndbandalag. Draumórar Kohls kanslara um sameinaða Evrópu vógu þyngra en tölulegir útreikningar og efnahagsleg greining. Það gera draumórar og fordómar oftast.

Þá vaknar eðlilega sú spurning, hvort ekki hefði verið betur heima setið en af stað farið. Eftir á að hyggja hneigjast margir til að svara þessari spurningu játandi. Henni verður þó ekki svarað af neinni vissu, því ekki er hægt að raunskoða aðra kosti, sem buðust á þeim tíma. Það hefði sennilega ekkert síður kallað á heimavanda óreiðuríkja og skerðingu lífskjara þar. Vandinn hefði hins vegar að líkum takmarkast meira við einstök lönd en svæðið allt. Evran var óhjákvæmileg afleiðing þeirrar nánu efnahaglegu samtvinnunar sem sameiginlegur evrópskur markaður hafði leitt af sér. Evrusvæðið, í núverandi mynd, var hins vegar fyrirburður á sínum tíma. Flest ríki á Miðjarðarhafssvæðinu hefðu þurft áratugi til að byggja efnahag sinn upp og styrkja samkeppnishæfni sína, áður en til þátttöku í myntbandalagi kæmi.

Tvær þjóðirÞað má segja að ekki sé ósvipað ástatt fyrir Evrópuþjóðunum yst í norðri og lengst í suðri, Íslendingum og Grikkjum. Báðar lifa þær af og í glæstri fortíð. Báðar telja þær sig eiga höfundarrétt á lýðræði og þingræði. Báðar eiga þær erfitt með að fóta sig í fjölþjóðlegu samfélagi, þar sem ábyrgð þjóðríkja og ákvörðunarréttur þeirra hefur umbreyst á róttækan hátt, hvort heldur þær standa innan eða utan ESB.

Hvorug þeirra rekst vel í samfélagi þjóðanna. Framangreindar vangaveltur leiða okkur til þeirrar niðurstöðu, að auðvelt sé litlum þjóðum að missa fótanna í nýjum, umbreyttum,hnattvæddum heimi. Þær taka ekki einu sinni eftir því, fyrr en um seinan. Hnattvæðingin leysir upp öll viðskiptaleg landamæri. Peningar streyma inn og út þar sem ávöxtunar er von og skilja eftir sig skuldbindingar þeirra sem við þeim taka. Bæði Grikkland og Ísland fylltust af fjármagni, sem var mun meira en þau réðu við. Menn héldu ekki vöku sinni og fannst eins og lífið væri dans á peningum, sem aldrei þrytu. Báðar þjóðirnar notuðu peningana til að auðga fáa einstaklinga, en einnig til að lifa kostulega um efni fram, byggja og framkvæma fyrir lánsfé sem vita mátti að ekki yrði hægt að greiða til baka. Báðar sitja nú í súpunni. Grikkir eru þó ekki einir á báti. Þeir hafa notið, og njóta enn, þeirrar samstöðu meðal sjálfstæðra ríkja, sem er rauður þráður ESB samstarfsins. Meirihluti Grikkja virðist því bæði vilja halda dauðahaldi í ESB og evruna, þótt þeir neiti að borga eigin skuldir. Hvað það snertir, eiga þeir trygga samherja hér í norðri. Við erum hins vegar ein á báti með skaðræðis gjaldmiðil og tortryggni meðal gamalla vinaþjóða, sem lítt skilja þau pólitísku skilaboð sem héðan koma. Lái þeim hver sem er. Þjóðin á enn langt í land með að átta sig á þeirri stöðu sem hún er komin í. Hún þarf lengri tíma. Flýtum okkur hægt.