Vatnajökulsþjóðgarður fyrir alla 3. nóvember 2010 06:00 Umræða um nýstofnaðan Vatnajökulsþjóðgarð í Morgunblaðinu og víðar hefur verið afar neikvæð og villandi. Tilteknir útivistarhópar hafa gagnrýnt tillögur í stjórnunar- og verndaráætlun þjóðgarðsins um takmarkanir á ferða- og athafnafrelsi og spurt í því sambandi fyrir hvern þjóðgarðurinn sé. Þessi grein er innlegg stjórnar þjóðgarðsins í umræðuna. Hvað er þjóðgarður og fyrir hverja er hann?Samkvæmt náttúruverndarlögum nr. 44/1999 eru þjóðgarðar landsvæði sem eru svo sérstæð um landslag, lífríki eða sögu að ástæða þykir til að vernda þau og veita almenningi aðgang að þeim eftir tilteknum reglum. Tvíþætt meginhlutverk þjóðgarða, náttúruvernd og útivist, getur valdið hagsmunaárekstrum. Þjóðgarðastjórnun miðar að því að draga úr árekstrum og samræma ólík sjónarmið. Þetta er gert m.a. með fræðslu, umgengnisreglum, svæðaskiptingu og lagningu gönguslóða.Þjóðgarðar eru aðeins ein tegund náttúruverndarsvæða. Önnur slík svæði eru m.a. víðerni, friðlönd, náttúruvætti og fólkvangar. Alþjóðlegu náttúruverndarsamtökin IUCN, sem Ísland og flest önnur vestræn ríki eru aðilar að, hafa flokkað náttúruverndarsvæði og þróað viðmið sem þau þurfa að uppfylla til að standa undir nafni. Verndarflokkar IUCN eru nú sex og eru þjóðgarðar í flokki tvö næst á eftir strangfriðuðum svæðum og víðernum. Helstu stjórnunar- og verndarmarkmið þjóðgarða samkvæmt IUCN (sjá t.d. www.unep-wcmc.org/protected_areas/categories/eng/ii.pdf) eru:• Að vernda náttúruleg svæði sem gildi hafa á lands- og heimsvísu svo almenningur fái notið þeirra til andlegrar upplyftingar, í vísindaskyni, til menntunar, útivistar og ferðalaga. • Að viðhalda eftir föngum upprunalegum landslagsheildum, vistkerfum og lífverustofnum. • Að stýra umferð gesta svo þeir geti notið upplifunar, fræðst og stundað útivist án þess að náttúra þjóðgarðsins skaðist að ráði. • Að koma í veg fyrir nýtingu sem gengur gegn markmiðum friðlýsingar. • Að viðhalda virðingu fyrir náttúru þjóðgarðsins og þeim sjónarmiðum sem liggja að baki friðlýsingunni. • Að virða rétt frumbyggja og annarra íbúa þjóðgarðs og aðliggjandi svæða til hefðbundinna nytja, svo fremi þær gangi ekki í berhögg við önnur markmið friðlýsingarinnar. Ljóst má vera af þessari upptalningu að þjóðgörðum er ætlað margvíslegt hlutverk. Eðli málsins samkvæmt geta þeir þó ekki uppfyllt allar útivistarþarfir fólks þar sem ástundun tiltekinna tómstunda getur stangast á við önnur markmið, svo sem um verndun tegunda og vistkerfa, verndun víðerna og friðhelgi. Breyttar áherslur í þjóðgarðastjórnunVægi náttúruverndar í þjóðgörðum miðað við útivist hefur verið breytilegt eftir löndum og þróast í tímans rás. Í bandarískum þjóðgörðum, sem lengi hafa verið fyrirmynd annarra, hefur náttúruvernd löngum haft algeran forgang. Þar eru skotveiðar t.d. bannaðar með öllu þótt í einstöku tilfellum hafi þurft að grípa til grisjunar dýrastofna vegna offjölgunar. Á síðustu áratugum hefur hugmyndafræði varðandi rekstur og stjórnun þjóðgarða á Vesturlöndum þó verið að breytast í þá átt að taka æ meira tillit til hefðbundinna nytja og hefða heimamanna.Þessarar þróunar hefur einnig gætt hér á landi. Fyrir stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs voru hér fjórir þjóðgarðar: Þingvallaþjóðgarður (1930), þjóðgarðurinn í Skaftafelli (1967), þjóðgarðurinn í Jökulsárgljúfrum (1973) og þjóðgarðurinn Snæfellsjökull (2001). Í þeim öllum voru skotveiðar bannaðar og búfjárbeit einnig í tveimur þeirra fyrst nefndu. Búfjárbeit hefur verið heimil í hluta Jökulsárgljúfra og í öllum þjóðgarðinum Snæfellsjökli.Við stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs var sérstaklega tekið mið af breyttri hugmyndafræði. Hefðbundnum nytjum, útivist og margvíslegum áhugamálum almennings hefur verið gefið meira rými þar en í nokkrum öðrum þjóðgarði hér á landi. Sem dæmi má nefna að búfjárbeit og veiðar, þ.m.t. skotveiðar, eru heimilar á yfir helmingi lands utan jökuls. Akstur á snjó er heimill víðast hvar. Sumarakstur er leyfður á um 50 skilgreindum leiðum sem ekki hafa talist til hefðbundinna vega, samtals um 700 km. Landeigendur mega aka utan vega við landbúnaðarstörf svo framarlega sem ekki hljótast spjöll af (sjá tillögu að stjórnunar- og verndaráætlun og meðfylgjandi kort á: www.vatnajokulsthjodgardur.is/starfsemi/a-dofinni/nr/368).Þær takmarkanir sem lagðar eru til varðandi veiðar, akstur og aðrar athafnir manna innan þjóðgarðsins eru aftur á móti afar hófsamar. Þar á meðal er tillaga um 117 km² veiðigriðland á Snæfellsöræfum (3,4% af heildarveiðilendum garðsins) og tillaga um lokun örfárra vegslóða, samtals innan við 50 km. Staðreyndin er því sú að Vatnajökulsþjóðgarður er að þessu leyti „alþýðuvænni" en nokkur annar þjóðgarður hér á landi. Hávær umræða um að verið sé að úthýsa þjóðinni er því ábyrgðarlaus og alröng.Anna Kristín Ólafsdóttir Björn Ármann Ólafsson Böðvar Pétursson Elín Heiða Valsdóttir Hjalti Þór Vignisson Magnús Hallgrímsson Ólöf Ýrr Atladóttir Þórunn Pétursdóttirfulltrúar í stjórn Vatnajökulsþjóðgarðs Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn Skoðun Hvers eiga Vestfirðingar að gjalda? Ingólfur Ásgeirsson Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Áhugaverðar ákvarðanir Sigurður Ingi Friðleifsson Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tökum Viktor á þetta og enn lengra Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Er mörgum lesendum Vísis slétt sama um afkomu sína og velferð? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Til hamingju með daginn! Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Vetur að vori - stuðningur eftir óveður Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skömm stjórnvalda - íslensk börn með erlendan bakgrunn Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Að fórna hamingju fyrir verslunarfrelsi Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Er þensla vegna íbúðauppbyggingar? Jónas Atli Gunnarsson skrifar Skoðun Birgir Þórarinsson er enn að Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Viðurkennum þjóðarmorð á Armenum Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Þegar kvíðinn tekur völdin Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Atvinnulífið og fíkniefnasalan Ólafur Kjartansson skrifar Skoðun Drasl Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Er lýðræðinu viðbjargandi? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Forsetapróf Auður Guðna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin sala áfengis ógnar grundvallarmarkmiðum lýðheilsu Aðalsteinn Gunnarsson skrifar Skoðun Svik VG í jafnréttismálum Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ingólfur krítar liðugt Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Fáu spáð en vel fylgst með Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Armæða um íslenska tungu Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Það eru lög í landinu Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Svar við bréfi Ingós: 3.233.700.000 krónur Runólfur Ágústsson skrifar Skoðun Úr buffi í klút Gunnhildur Birna Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Málsvari minksins Lárus Karl Arnbjarnarson skrifar Skoðun Skuldum við 17 þúsund íbúðir á höfuðborgarsvæðinu? Sigurður Stefánsson skrifar Skoðun Förum vel með byggingarvörur Eyþór Bjarki Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Gerum betur Kristín B. Jónsdóttir skrifar Skoðun Á tæpustu tungu Eiríkur Örn Norðdahl skrifar Sjá meira
Umræða um nýstofnaðan Vatnajökulsþjóðgarð í Morgunblaðinu og víðar hefur verið afar neikvæð og villandi. Tilteknir útivistarhópar hafa gagnrýnt tillögur í stjórnunar- og verndaráætlun þjóðgarðsins um takmarkanir á ferða- og athafnafrelsi og spurt í því sambandi fyrir hvern þjóðgarðurinn sé. Þessi grein er innlegg stjórnar þjóðgarðsins í umræðuna. Hvað er þjóðgarður og fyrir hverja er hann?Samkvæmt náttúruverndarlögum nr. 44/1999 eru þjóðgarðar landsvæði sem eru svo sérstæð um landslag, lífríki eða sögu að ástæða þykir til að vernda þau og veita almenningi aðgang að þeim eftir tilteknum reglum. Tvíþætt meginhlutverk þjóðgarða, náttúruvernd og útivist, getur valdið hagsmunaárekstrum. Þjóðgarðastjórnun miðar að því að draga úr árekstrum og samræma ólík sjónarmið. Þetta er gert m.a. með fræðslu, umgengnisreglum, svæðaskiptingu og lagningu gönguslóða.Þjóðgarðar eru aðeins ein tegund náttúruverndarsvæða. Önnur slík svæði eru m.a. víðerni, friðlönd, náttúruvætti og fólkvangar. Alþjóðlegu náttúruverndarsamtökin IUCN, sem Ísland og flest önnur vestræn ríki eru aðilar að, hafa flokkað náttúruverndarsvæði og þróað viðmið sem þau þurfa að uppfylla til að standa undir nafni. Verndarflokkar IUCN eru nú sex og eru þjóðgarðar í flokki tvö næst á eftir strangfriðuðum svæðum og víðernum. Helstu stjórnunar- og verndarmarkmið þjóðgarða samkvæmt IUCN (sjá t.d. www.unep-wcmc.org/protected_areas/categories/eng/ii.pdf) eru:• Að vernda náttúruleg svæði sem gildi hafa á lands- og heimsvísu svo almenningur fái notið þeirra til andlegrar upplyftingar, í vísindaskyni, til menntunar, útivistar og ferðalaga. • Að viðhalda eftir föngum upprunalegum landslagsheildum, vistkerfum og lífverustofnum. • Að stýra umferð gesta svo þeir geti notið upplifunar, fræðst og stundað útivist án þess að náttúra þjóðgarðsins skaðist að ráði. • Að koma í veg fyrir nýtingu sem gengur gegn markmiðum friðlýsingar. • Að viðhalda virðingu fyrir náttúru þjóðgarðsins og þeim sjónarmiðum sem liggja að baki friðlýsingunni. • Að virða rétt frumbyggja og annarra íbúa þjóðgarðs og aðliggjandi svæða til hefðbundinna nytja, svo fremi þær gangi ekki í berhögg við önnur markmið friðlýsingarinnar. Ljóst má vera af þessari upptalningu að þjóðgörðum er ætlað margvíslegt hlutverk. Eðli málsins samkvæmt geta þeir þó ekki uppfyllt allar útivistarþarfir fólks þar sem ástundun tiltekinna tómstunda getur stangast á við önnur markmið, svo sem um verndun tegunda og vistkerfa, verndun víðerna og friðhelgi. Breyttar áherslur í þjóðgarðastjórnunVægi náttúruverndar í þjóðgörðum miðað við útivist hefur verið breytilegt eftir löndum og þróast í tímans rás. Í bandarískum þjóðgörðum, sem lengi hafa verið fyrirmynd annarra, hefur náttúruvernd löngum haft algeran forgang. Þar eru skotveiðar t.d. bannaðar með öllu þótt í einstöku tilfellum hafi þurft að grípa til grisjunar dýrastofna vegna offjölgunar. Á síðustu áratugum hefur hugmyndafræði varðandi rekstur og stjórnun þjóðgarða á Vesturlöndum þó verið að breytast í þá átt að taka æ meira tillit til hefðbundinna nytja og hefða heimamanna.Þessarar þróunar hefur einnig gætt hér á landi. Fyrir stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs voru hér fjórir þjóðgarðar: Þingvallaþjóðgarður (1930), þjóðgarðurinn í Skaftafelli (1967), þjóðgarðurinn í Jökulsárgljúfrum (1973) og þjóðgarðurinn Snæfellsjökull (2001). Í þeim öllum voru skotveiðar bannaðar og búfjárbeit einnig í tveimur þeirra fyrst nefndu. Búfjárbeit hefur verið heimil í hluta Jökulsárgljúfra og í öllum þjóðgarðinum Snæfellsjökli.Við stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs var sérstaklega tekið mið af breyttri hugmyndafræði. Hefðbundnum nytjum, útivist og margvíslegum áhugamálum almennings hefur verið gefið meira rými þar en í nokkrum öðrum þjóðgarði hér á landi. Sem dæmi má nefna að búfjárbeit og veiðar, þ.m.t. skotveiðar, eru heimilar á yfir helmingi lands utan jökuls. Akstur á snjó er heimill víðast hvar. Sumarakstur er leyfður á um 50 skilgreindum leiðum sem ekki hafa talist til hefðbundinna vega, samtals um 700 km. Landeigendur mega aka utan vega við landbúnaðarstörf svo framarlega sem ekki hljótast spjöll af (sjá tillögu að stjórnunar- og verndaráætlun og meðfylgjandi kort á: www.vatnajokulsthjodgardur.is/starfsemi/a-dofinni/nr/368).Þær takmarkanir sem lagðar eru til varðandi veiðar, akstur og aðrar athafnir manna innan þjóðgarðsins eru aftur á móti afar hófsamar. Þar á meðal er tillaga um 117 km² veiðigriðland á Snæfellsöræfum (3,4% af heildarveiðilendum garðsins) og tillaga um lokun örfárra vegslóða, samtals innan við 50 km. Staðreyndin er því sú að Vatnajökulsþjóðgarður er að þessu leyti „alþýðuvænni" en nokkur annar þjóðgarður hér á landi. Hávær umræða um að verið sé að úthýsa þjóðinni er því ábyrgðarlaus og alröng.Anna Kristín Ólafsdóttir Björn Ármann Ólafsson Böðvar Pétursson Elín Heiða Valsdóttir Hjalti Þór Vignisson Magnús Hallgrímsson Ólöf Ýrr Atladóttir Þórunn Pétursdóttirfulltrúar í stjórn Vatnajökulsþjóðgarðs
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Þegar forréttindafólk í valdastöðu skerðir mannréttindi jaðarsettra hópa Sema Erla Serdaroglu skrifar
Skoðun Spennandi tímar fyrir ungt fólk í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen,Margrét Vala Marteinsdóttir skrifar
Skoðun Rétturinn til heilnæms umhverfis vs bæjaryfirvöld Hafnarfjarðar Björg Sveinsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun