Kjartan Magnússon borgarfulltrúi hafði á orði í blaðagrein fimmtudaginn 12.júní sl.: „Í mörgum byggingum hennar [Reykjavíkurborgar] er of mikil áhersla lögð á íburð og jafnvel tilraunastarfsemi á kostnað skattgreiðenda. Oft virðast hönnuðir og /eða arkitektar líta á verkefni fyrir borgina sem tækifæri til að láta ljós sitt skína og reisa sjálfum sér framúrstefnuleg minnismerki. Hagkvæmni skiptir þá ekki máli, hvorki byggingakostnaður né rekstrarkostnaður til framtíðar.“
Var þessi málsgrein algerlega út úr samhengi við restina af greininni, sem fjallaði um úttekt IER á framkvæmd við Brákaborg, en í þeirri skýrslu er nánast ekkert fjallað um arkitekta framkvæmdarinnar, íburð, minnismerki og sannarlega ekkert um nýjar eða framúrstefnulegar lausnir og engin dæmi eru tekin önnur sem geti skýrt þennan sleggjudóm.
Degi áður hélt Sverrir Jóhannesson deildarstjóri fasteignadeildar FSRE fyrirlestur á málþinginu „Byggjum til framtíðar“ í HR. Þar sagði hann orðrétt: „Af því að við erum Ríkið, þá eigum við að gera fansí og flott hús og þá bitnar það oft á gæðum og rekstri“. Samhliða því var hann með skyggnu sem á stóð: „Finna þarf jafnvægi í hönnun (fagurfræði), gæðum og rekstri […] Fagurfræði má ekki vera ráðandi og þarf að byggjast á lausnum sem nýtast vel og krefjast lágmarks rekstrarviðhalds“.
Rétt er að gæta sannmælis og hafa með að á skyggnunni kom einnig fram: „Við byggjum vandaðar byggingar þegar arkitektar, verkfræðingar, rekstraraðilar og notendur vinna saman frá upphafi“.
Í báðum þessum tilfellum, og þau eru ekki einsdæmi, falla höfundar í þá hugsanavillu að fegurð mannvirkis og notagildi þess séu „zero sum“, þ.e. að sé annað aukið sé það á kostnað hins. Þetta stenst hins vegar ekki – það er einmitt aðalsmerki góðs arkitektúrs að sameina þetta tvennt. Skoðum það nánar:
Arkitektar velja ekki lóð verkefnisins, hlutverk byggingar eða það fjármagn sem í verkefnið er lagt. Þeir svara þörfum eiganda og notenda innan ramma skipulags- og byggingareglugerðar. Hönnunarverkefnið felst í því að taka þessar óskyldu kröfur, samhliða menningarlegum, sögulegum og listrænum áhrifaþáttum og gera úr því heildstætt verk – góða hönnun.
Starf arkitekta felur þannig í sér uppröðun og samsetningu rýma út frá þörfum eiganda og notenda þess. Samhliða því fer fram formmótun á mannvirkinu út frá innra skipulagi, ytri aðstæðum, menningu og sögu. Þannig eru form, útlit og innra skipulag unnin samhliða þar sem allir þættirnir fléttast saman.
Að sjálfsögðu getur fólk greint á um val á einstökum lausnum í efnisvali og innkaupum; um samspil á milli verðs og gæða en lausnin hverju sinni þarf að byggjast á skilningi á markmiðum og áherslum í hverju verki á hverjum tíma. Það er því svo mikil einföldun að það er beinlínis rangt, að taka allt hönnunarferlið og slíta það í sundur í nytjar og fagurfræði á grunni vals á einstaka byggingahlutum.
Andri Snær Magnason benti á það fyrir mörgum árum að rangt staðsettur gluggi væri jafn dýr í framkvæmd og rétt staðsettur. Fegurð bygginga skiptir máli - menningarlega og þjóðhagslega. Opinberir verkkaupar eiga að gera skýlausar kröfur um fagurfræði, en þá líka með þeim skilningi að slík krafa afsakar engan afslátt á ítrustu nytsemi byggingarinnar.
Það sem Kjartan vísar í sem löngunina til að reisa sér minnismerki er einmitt það sem gerir arkitektinn að besta bandamanni verkkaupa við mannvirkjagerð. Langtímahagsmunir og orðspor arkitektsins í krafti fagurs og nytsamlegs húss fara algerlega saman við metnað verkkaupa. Ef verkkaupi hefur skýr líftímamarkmið fyrir bygginguna, ígrundaða kostnaðaráætlun og gott samráð við notendur, eiga hann og arkitektinn að geta leitt verkefnið farsællega í höfn.
Það er nefnilega merkingaleysa og ekki gagnlegt í umræðu um arkitektúr að aðskilja fagurfræði og notagildi, það eru til orð um vel heppnaða samþættingu þessara þátta - góður arkitektúr – og hann á alltaf við.
Höfundur er arkitekt og formaður Samtaka Arkitektastofa; SAMARK.
