Súrdeigsbrauð, ilmkjarnaolíur og Samtökin 78 Snorri Másson skrifar 30. maí 2025 11:02 Aðför er gerð að tjáningarfrelsi víða um heim þessi dægrin og lýðræðissamfélög Vesturlanda eru þar ekki undanskilin, heldur ganga þau því miður stundum á undan með góðu fordæmi. Í Evrópulöndum eins og Bretlandi og Þýskalandi eru almennir borgarar í stórauknum mæli sóttir til saka fyrir tjáningu á netinu. Rifja má upp ritskoðunarstarfsemi af hálfu samfélagsmiðlarisa í nánu samstarfi við bandarísk yfirvöld á síðustu árum. Einnig má líta til bandarískra háskóla nú um mundir, þar sem fjallað hefur verið um að nemendur eða starfsmenn sem gagnrýna stríðsrekstur Ísraelshers eru fyrir vikið afgreiddir sem gyðingahatarar í sumum tilfellum og látnir gjalda gagnrýninnar dýrum dómi, t.d. með brottrekstri. Það er einmitt algeng aðferð í þessum málum, að lýsa því yfir að hatur á einum eða öðrum hópi búi að baki því sem viðkomandi er að segja. Ekki þarf að færa neinar sönnur á meint hatur, heldur nægir bara að halda því fram, klína því á menn og þá er björninn unninn. Þegar yfirvöld hafa síðan upplýst þegnana um að einstaklingur hafi gerst sekur um hinn ófyrirgefanlega glæp, hatur, eru þeim allir vegir færir í skoðanakúguninni, alltént í augum þeirra sem ekki hugsa málið til enda. Í okkar fjölbreytta samfélagi fer ekki fram hjá neinum að fólk hefur mjög skiptar skoðanir á stórum og umtöluðum málum. Það getur tekið á taugarnar en maður hefur borið þá von í brjósti, að flestir séu sammála um að takmörkun tjáningar með hvers konar valdbeitingu eigi að vera allra síðasta úrræði sem gripið er til. Að vísu er sú von mín að dofna. Ég held þó áfram að vara við þeirri þróun að fólki sé í auknum mæli meinað að tjá sínar skoðanir með atbeina dómstóla, útilokun frá opinberu lífi eða aðför að lífsviðurværi þess. Félagasamtökin Andrými á Akureyri Skýrasta aðförin að tjáningarfrelsi eru afskipti lögregluvalds en til eru margvíslegar ísmeygilegri leiðir til að grafa undan frelsinu, án þess að lögregla komi við sögu. Athygli mín hefur verið vakin á forvitnilegu máli, þar sem sannarlega reynir á tjáningarfrelsi almennra borgara í opinberri umræðu. Málið er á sinn hátt ekki ókunnuglegt. Einstaklingur tjáir skoðanir sínar á netinu og öðrum er misboðið og er honum innilega ósammála. Í stað þess þó að skiptast einfaldlega á skoðunum og láta þar við sitja, er gripið til þess ráðs að tilkynna einstaklinginn til opinbers aðila, þar sem hann á eitthvað undir, í von um að sá aðili sjái um að refsa honum fyrir tjáningu sína. Tölvupóstar sem ég hef undir höndum virðast sýna tilraunir framkvæmdastjóra Samtakanna 78 til að fá Akureyrarbæ til þess að takmarka aðgang einstaklings að opinberri þjónustu, sem hefur tjáð sig með ákveðnum hætti um kynjamál á netinu. Kristína Ösp Steinke hefur tekið þátt í og haft forystu um starfsemi félagasamtakanna Andrýmisins frá stofnun þeirra á Akureyri árið 2024. Þau hafa haldið regluleg námskeið í margs konar hæfni og kunnáttu sem hjálpar fólki að reka heimili, í betri nýtni, sjálfbærni og að hlúa að almennri heilsu. Markmiðið er að sögn einnig að standa vörð um aldagamlar aðferðir í handverki sem eru að týnast meðal nýrra kynslóða. Um leið eru innflytjendur virkir þátttakendur í starfinu og öðlast þar með tengingu við samfélag heimamanna. Frá stofnun hefur þessi félagsskapur staðið fyrir fræðsluviðburðum í Kjarnaskógi, Síðuskóla og frá síðasta hausti hefur starfsemin einkum farið fram á Amtsbókasafninu á Akureyri. Grípum niður í nokkur dæmi af viðburðum: „Viltu baka súrdeigsbrauð?“ – „Viltu læra um ilmkjarnaolíur?“ – „Byggjum samfélag með garðyrkju“ – „Viltu sauma svuntu?“ – Viltu læra kínverskt fótanudd?“ – „Sokkastopp“. Af Facebook-viðburðunum að dæma hafa þeir notið töluverðra vinsælda. Líkt og sjá má af ofangreindri upptalningu tengjast þessir viðburðir ekki málefnasviði Samtakanna 78 með nokkru móti, né hafa málefni hinsegin fólks verið rædd þar sérstaklega. Bókasafnið taki stöðuna föstum tökum Þrátt fyrir þetta berst Akureyrarbæ bréf þann 13. maí 2025 frá Kára Garðarssyni, framkvæmdastjóra Samtakanna 78, sem er svohljóðandi: „Okkur hjá Samtökunum '78 hefur borist ábending frá félaga í Samtökunum um að forsvarsfólk Andrými sem er í samstarfi við Amtsbókasafnið á Akureyri sýni af sér afar óviðeigandi ummæli um trans fólk og þá aðallega trans konur á opnum samfélagsmiðlum sínum. Nú er Akureyrarbær að setja á laggirnar í fyrsta sinn hinsegin hátíð núna í sumar og er því ólíkleg að slík orðræða samræmist stefnu opinberrar stofnunar í eigu Akureyrarbæjar. Meðfylgjandi eru skjáskot af ýmsum ummælum forsvarsfólks Andrými. Er það krafa Samtakanna '78 að forsvarsfólk Amtsbókasafnsins taki föstum tökum á þeirri stöðu sem upp er komin.“ Framkvæmdastjórinn skýrir ekki frekar hvað fælist í að bókasafnið tæki þessa stöðu „föstum tökum“ en daginn eftir fær Kristína Ösp Steinke, forsvarsmaður Andrýmisins, svohljóðandi póst frá bæjaryfirvöldum: „Okkur hafa borist ábendingar um að stofnendur og skipuleggjendur viðburða hjá Andrýminu sýni af sér hatursorðræðu og afar óviðeigandi ummæli um trans fólk á samfélagsmiðlum. Þetta stangast á við stefnu Amtsbókasafnsins og Akureyrarbæjar. Okkur langar að heyra hvernig þið bregðist við þessum ábendingum?“ Málið er nú til skoðunar en ekki hefur verið tekin ákvörðun um að meina Kristínu aðgang að húsnæði bókasafnsins. Í pósti Samtakanna 78 er vísað til skjáskota sem samtökin hafa safnað saman, þar sem samfélagsmiðlaathugasemdir Kristínu eru sýndar annaðhvort að hluta eða í heild. Þar lýsir Kristína sannarlega viðhorfum sem eru í hrópandi mótsögn við grundvallarsýn Samtakanna 78 í transmálum, gagnrýnir nálgun samtakanna og á í hvössum ritdeilum við félagsmenn þeirra, þar sem deilt er um grundvallarskilning á tilverunni. Sitt sýnist vitaskuld hverjum um slíka umræðu. Fyrir liggur þó að Kristína hefur ekki hlotið dóm fyrir refsiverða hatursorðræðu, né er henni kunnugt um að hún eigi yfir höfði sér kæru þess efnis. Að Samtökin 78 lýsi yfir óánægju með málflutninginn er vel skiljanlegt en spurningin er hvenær opinberum aðilum skal blandað í ritdeilur á netinu? Réttlætir umræða á samfélagsmiðlum kröfu samtakanna um að bæjaryfirvöld grípi til aðgerða gegn Kristínu, þegar ummæli hennar tengjast ekki að neinu leyti þeirri starfsemi sem hún hefur fengið að stunda í húsnæði bæjarins? Álitaefni í lýðræðissamfélagi Það er álitaefni í lýðræðissamfélagi hvenær ríkisvaldið er komið of nálægt tilraunum til að kæfa niður tjáningu almennings. Hvaða nálgun má teljast eðlileg af hálfu ríkisstyrktra samtaka og svo sveitarfélaga þegar svona tilvik eru annars vegar? Ég lýsi efasemdum um að tjáning í eldfimum samfélagsmálum, þó harkaleg sé, sé lögmætur grundvöllur þess að almennir borgarar séu útilokaðir frá aðgangi að opinberri þjónustu, eins og þátttöku í starfi félagasamtaka sem hafa afnot af opinberu húsnæði. Hlutverk mitt sem stjórnmálamanns er blessunarlega ekki að halda uppi vörnum fyrir málflutning óbreyttra borgara á Facebook. Á þessum síðustu og verstu tímum lít ég þó á það sem mikilvæga skyldu mína að verja rétt þeirra til að tjá sig, án þess að eiga von á því að samtök, sem eru nátengd ríkisvaldinu, þrýsti á um útilokun þeirra frá opinberri þjónustu. Höfundur er þingmaður Miðflokksins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Snorri Másson Hinsegin Miðflokkurinn Tjáningarfrelsi Mest lesið Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson Skoðun Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson Skoðun Skuggaráðherra ríkisstjórnarinnar Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson Skoðun Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks Skoðun 30 by 30 - Gefum lífi á jörð smá séns Rósa Líf Darradóttir Skoðun Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason Skoðun Óttinn selur Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Siglt gegn þjóðarmorði Cyma Farah,Sólveig Ásta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled skrifar Skoðun 30 by 30 - Gefum lífi á jörð smá séns Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Hærri greiðslur í fæðingarorlofi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks skrifar Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar Skoðun „AMOC straumurinn", enn ein heimsendaspáin... Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Skuggaráðherra ríkisstjórnarinnar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Óttinn selur Davíð Bergmann skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda – horft til framtíðar Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Umbóta á námi fanga enn beðið Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar fjórða valdið sefur – og gamla tuggan lifir Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Raddir, sýnir og aðrar óhefðbundnar skynjanir Svava Arnardóttir skrifar Skoðun Er ég eins og ég er? - Svar við pistli heilbrigðisráðherra Eldur Smári Kristinsson skrifar Skoðun Eftir höfðinu dansa limirnir Hallfríður Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Sýklasótt – tími og þekking skiptir máli Alma Möller skrifar Skoðun Frá upplausn til uppbyggingar Þór Pálsson skrifar Skoðun Hagsmunir sveitanna í vasa heildsala Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Verið að vinna sér í haginn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ég er eins og ég er – um heilbrigðisþjónustu við trans fólk Alma D. Möller skrifar Skoðun Óvelkomnar alls staðar Kristín Davíðsdóttir skrifar Sjá meira
Aðför er gerð að tjáningarfrelsi víða um heim þessi dægrin og lýðræðissamfélög Vesturlanda eru þar ekki undanskilin, heldur ganga þau því miður stundum á undan með góðu fordæmi. Í Evrópulöndum eins og Bretlandi og Þýskalandi eru almennir borgarar í stórauknum mæli sóttir til saka fyrir tjáningu á netinu. Rifja má upp ritskoðunarstarfsemi af hálfu samfélagsmiðlarisa í nánu samstarfi við bandarísk yfirvöld á síðustu árum. Einnig má líta til bandarískra háskóla nú um mundir, þar sem fjallað hefur verið um að nemendur eða starfsmenn sem gagnrýna stríðsrekstur Ísraelshers eru fyrir vikið afgreiddir sem gyðingahatarar í sumum tilfellum og látnir gjalda gagnrýninnar dýrum dómi, t.d. með brottrekstri. Það er einmitt algeng aðferð í þessum málum, að lýsa því yfir að hatur á einum eða öðrum hópi búi að baki því sem viðkomandi er að segja. Ekki þarf að færa neinar sönnur á meint hatur, heldur nægir bara að halda því fram, klína því á menn og þá er björninn unninn. Þegar yfirvöld hafa síðan upplýst þegnana um að einstaklingur hafi gerst sekur um hinn ófyrirgefanlega glæp, hatur, eru þeim allir vegir færir í skoðanakúguninni, alltént í augum þeirra sem ekki hugsa málið til enda. Í okkar fjölbreytta samfélagi fer ekki fram hjá neinum að fólk hefur mjög skiptar skoðanir á stórum og umtöluðum málum. Það getur tekið á taugarnar en maður hefur borið þá von í brjósti, að flestir séu sammála um að takmörkun tjáningar með hvers konar valdbeitingu eigi að vera allra síðasta úrræði sem gripið er til. Að vísu er sú von mín að dofna. Ég held þó áfram að vara við þeirri þróun að fólki sé í auknum mæli meinað að tjá sínar skoðanir með atbeina dómstóla, útilokun frá opinberu lífi eða aðför að lífsviðurværi þess. Félagasamtökin Andrými á Akureyri Skýrasta aðförin að tjáningarfrelsi eru afskipti lögregluvalds en til eru margvíslegar ísmeygilegri leiðir til að grafa undan frelsinu, án þess að lögregla komi við sögu. Athygli mín hefur verið vakin á forvitnilegu máli, þar sem sannarlega reynir á tjáningarfrelsi almennra borgara í opinberri umræðu. Málið er á sinn hátt ekki ókunnuglegt. Einstaklingur tjáir skoðanir sínar á netinu og öðrum er misboðið og er honum innilega ósammála. Í stað þess þó að skiptast einfaldlega á skoðunum og láta þar við sitja, er gripið til þess ráðs að tilkynna einstaklinginn til opinbers aðila, þar sem hann á eitthvað undir, í von um að sá aðili sjái um að refsa honum fyrir tjáningu sína. Tölvupóstar sem ég hef undir höndum virðast sýna tilraunir framkvæmdastjóra Samtakanna 78 til að fá Akureyrarbæ til þess að takmarka aðgang einstaklings að opinberri þjónustu, sem hefur tjáð sig með ákveðnum hætti um kynjamál á netinu. Kristína Ösp Steinke hefur tekið þátt í og haft forystu um starfsemi félagasamtakanna Andrýmisins frá stofnun þeirra á Akureyri árið 2024. Þau hafa haldið regluleg námskeið í margs konar hæfni og kunnáttu sem hjálpar fólki að reka heimili, í betri nýtni, sjálfbærni og að hlúa að almennri heilsu. Markmiðið er að sögn einnig að standa vörð um aldagamlar aðferðir í handverki sem eru að týnast meðal nýrra kynslóða. Um leið eru innflytjendur virkir þátttakendur í starfinu og öðlast þar með tengingu við samfélag heimamanna. Frá stofnun hefur þessi félagsskapur staðið fyrir fræðsluviðburðum í Kjarnaskógi, Síðuskóla og frá síðasta hausti hefur starfsemin einkum farið fram á Amtsbókasafninu á Akureyri. Grípum niður í nokkur dæmi af viðburðum: „Viltu baka súrdeigsbrauð?“ – „Viltu læra um ilmkjarnaolíur?“ – „Byggjum samfélag með garðyrkju“ – „Viltu sauma svuntu?“ – Viltu læra kínverskt fótanudd?“ – „Sokkastopp“. Af Facebook-viðburðunum að dæma hafa þeir notið töluverðra vinsælda. Líkt og sjá má af ofangreindri upptalningu tengjast þessir viðburðir ekki málefnasviði Samtakanna 78 með nokkru móti, né hafa málefni hinsegin fólks verið rædd þar sérstaklega. Bókasafnið taki stöðuna föstum tökum Þrátt fyrir þetta berst Akureyrarbæ bréf þann 13. maí 2025 frá Kára Garðarssyni, framkvæmdastjóra Samtakanna 78, sem er svohljóðandi: „Okkur hjá Samtökunum '78 hefur borist ábending frá félaga í Samtökunum um að forsvarsfólk Andrými sem er í samstarfi við Amtsbókasafnið á Akureyri sýni af sér afar óviðeigandi ummæli um trans fólk og þá aðallega trans konur á opnum samfélagsmiðlum sínum. Nú er Akureyrarbær að setja á laggirnar í fyrsta sinn hinsegin hátíð núna í sumar og er því ólíkleg að slík orðræða samræmist stefnu opinberrar stofnunar í eigu Akureyrarbæjar. Meðfylgjandi eru skjáskot af ýmsum ummælum forsvarsfólks Andrými. Er það krafa Samtakanna '78 að forsvarsfólk Amtsbókasafnsins taki föstum tökum á þeirri stöðu sem upp er komin.“ Framkvæmdastjórinn skýrir ekki frekar hvað fælist í að bókasafnið tæki þessa stöðu „föstum tökum“ en daginn eftir fær Kristína Ösp Steinke, forsvarsmaður Andrýmisins, svohljóðandi póst frá bæjaryfirvöldum: „Okkur hafa borist ábendingar um að stofnendur og skipuleggjendur viðburða hjá Andrýminu sýni af sér hatursorðræðu og afar óviðeigandi ummæli um trans fólk á samfélagsmiðlum. Þetta stangast á við stefnu Amtsbókasafnsins og Akureyrarbæjar. Okkur langar að heyra hvernig þið bregðist við þessum ábendingum?“ Málið er nú til skoðunar en ekki hefur verið tekin ákvörðun um að meina Kristínu aðgang að húsnæði bókasafnsins. Í pósti Samtakanna 78 er vísað til skjáskota sem samtökin hafa safnað saman, þar sem samfélagsmiðlaathugasemdir Kristínu eru sýndar annaðhvort að hluta eða í heild. Þar lýsir Kristína sannarlega viðhorfum sem eru í hrópandi mótsögn við grundvallarsýn Samtakanna 78 í transmálum, gagnrýnir nálgun samtakanna og á í hvössum ritdeilum við félagsmenn þeirra, þar sem deilt er um grundvallarskilning á tilverunni. Sitt sýnist vitaskuld hverjum um slíka umræðu. Fyrir liggur þó að Kristína hefur ekki hlotið dóm fyrir refsiverða hatursorðræðu, né er henni kunnugt um að hún eigi yfir höfði sér kæru þess efnis. Að Samtökin 78 lýsi yfir óánægju með málflutninginn er vel skiljanlegt en spurningin er hvenær opinberum aðilum skal blandað í ritdeilur á netinu? Réttlætir umræða á samfélagsmiðlum kröfu samtakanna um að bæjaryfirvöld grípi til aðgerða gegn Kristínu, þegar ummæli hennar tengjast ekki að neinu leyti þeirri starfsemi sem hún hefur fengið að stunda í húsnæði bæjarins? Álitaefni í lýðræðissamfélagi Það er álitaefni í lýðræðissamfélagi hvenær ríkisvaldið er komið of nálægt tilraunum til að kæfa niður tjáningu almennings. Hvaða nálgun má teljast eðlileg af hálfu ríkisstyrktra samtaka og svo sveitarfélaga þegar svona tilvik eru annars vegar? Ég lýsi efasemdum um að tjáning í eldfimum samfélagsmálum, þó harkaleg sé, sé lögmætur grundvöllur þess að almennir borgarar séu útilokaðir frá aðgangi að opinberri þjónustu, eins og þátttöku í starfi félagasamtaka sem hafa afnot af opinberu húsnæði. Hlutverk mitt sem stjórnmálamanns er blessunarlega ekki að halda uppi vörnum fyrir málflutning óbreyttra borgara á Facebook. Á þessum síðustu og verstu tímum lít ég þó á það sem mikilvæga skyldu mína að verja rétt þeirra til að tjá sig, án þess að eiga von á því að samtök, sem eru nátengd ríkisvaldinu, þrýsti á um útilokun þeirra frá opinberri þjónustu. Höfundur er þingmaður Miðflokksins.
Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson Skoðun
Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar
Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar
Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar
Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar
Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar
Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson Skoðun
Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir Skoðun