Smábátar eru framtíðin, segir David Attenborough Kjartan Sveinsson skrifar 9. maí 2025 12:02 Í gær var frumsýnd mynd eftir David Attenborough sem heitir einfaldlega Ocean, eða Haf. Myndin er sláandi vitnisburður um rányrkju hafsins af hendi mannsins. Togveiðar fá sérstaka útreið þar sem Attenborough líkir botntrollstogurum við jarðýtur sem rífa hafsbotninn með slíkum krafti að „slóð eyðileggingarinnar sést úr geimnum.“ Þó svört mynd hafi verið dregin upp af ástandi hafsins þá var boðskapurinn ekki sá að banna ætti allar fiskveiðar, enda hafa þær fylgt manninum frá örófi alda. Attenborough bauð upp á tvíþátta lausn: annars vegar að vernda 30% hafsvæðis á heimsvísu, hins vegar að strandsamfélög fái forgang með hefðbundin veiðarfæri. Nú á eflaust eftir að fara af stað mikil umræða um réttmæti þess sem haldið er fram í myndinni, hvort þær líffræðilegu forsendur sem hún byggir á séu réttmætar eður ei, en sú umræða mun að öllum líkindum fara fram í afmörkuðum hópi hagaðila. Sjálfur hef ég engar forsendur til að meta það, en eitt er víst: boðskapur myndarinnar mun ná til tuga milljóna manna. Áhrif á okkar mikilvægustu markaði Hér ætla ég að einblína á möguleg markaðs- og efnahagsáhrif myndarinnar. Efni hennar mun snerta marga hjartastrengi og ég hef miklar áhyggjur af því hvernig neytendur munu bregðast við og hvað það þýðir fyrir íslenskan sjávarútveg. Í Bretlandi er Attenborough þjóðargersemi númer 1 og trónir á toppi lista yfir þær opinberu persónur sem almenningur treystir best. Þegar hann talar hlustar fólk og tekur alvarlega það sem hann segir. Það er út af hinum svokölluðu Attenborough áhrifum sem plaströr fóru veg allra vega og tappar eru nú fastir við flöskur. Ef togveiðar fá á sig svartan stimpil fyrir tilstilli Attenboroughs mun það hafa víðtæk áhrif á neytendamynstur á breskum og evrópskum mörkuðum. Ef til vill eru íslenskar togveiðar af öðrum toga en það sem Kínverjar taka sér fyrir hendur eftirlitslausir í einskismannslandi og því ósanngjarnt að setja þær undir sama hatt, en það sem mun gerast hvort sem okkur líkar betur eða verr. Ef við skoðum Bretland, okkar mikilvægasta markað, aðeins nánar má sjá að þetta vandamál er ekki nýtt af nálinni heldur á þessi þróun sér áratuga langa sögu. Bretar hafa löngum viljað sjálfbæran fisk en eru í auknum mæli að missa trú á vottanir á borð við MSC. Í stórmörkuðum er fiskur merktur eftir veiðarfærum og í betri verslunum á borð við Waitrose, Marks & Spencer og Sainsury‘s er allur fiskur í lúxuslínum þeirra krókaveiddur. Eins og sjá má á markaðssetningu þessa fisks eru það ekki eingöngu gæðin sem skipta neytendur máli heldur einnig áhrif á vistkerfið. Þetta viðhorf breskra neytenda til sjávarfangs endurspeglast í því verði sem þeir eru tilbúnir til að greiða fyrir fisk. Í ritrýndri grein á vegum hinnar virtu norsku rannsóknarstofnunar Nofima kemur fram að Bretar borga 18% meira fyrir krókaveiddan þorsk heldur en trollveiddan og 10% meira fyrir krókaveidda ýsu. Boðskapur Attenboroughs mun því falla í frjóan jarðveg í Bretlandi. Hvernig ætlum við að bregðast við? Þetta vita Íslendingar vel. Þegar sjálfbærni íslensks sjávarútvegs er kynntur á erlendri grundu er það iðulega einyrki á trillu sem verður fyrir valinu á myndefni, enda vistvænasti veiðimáti sem til er. Engu að síður hafa smábátasjómenn mætt afgangi í stjórnsýslunni svo áratugum skiptir. Í okkur er hent einhver hungurlús – strandveiðiflotinn veiðir á bilinu 1-2% af þorskígildistonnum í íslenskri lögsögu – og okkur sagt að vera bara þakklát fyrir það. Það vekur sérstaka furðu að Hafrannsóknarstofnun hefur ekki fengist til tjá sig um skaðsemi ólíkra veiðarfæra. Þegar við höfum innt stofnunina um svör hefur hún sagt að enginn munur sé á veiðarfærum, og að tonn úr sjó er tonn úr sjó, sama hvernig það veiðist. Eins lagði hún nýlega blessun sína yfir það að togurum yrði hleypt upp á landgrunn. Nú hlýtur það að verða ófrávíkjanleg krafa að Hafró geri almennilega úttekt á þessu. Loks er það stóra spurningin: hvernig ætlum við að bregðast við? Ætlum við að bíða og sjá hvað gerist og eiga á hættu að verða álitin rányrkjuþjóð? Eða ætlum við að vera á undan kúrvunni og stimpla okkur snemma inn sem ábyrgir lífverðir hafsins og vistvænusta fiskveiðiþjóð í heimi? Þar með er ég ekki að tala fyrir því að togveiðar verði bannaðar. Ákveðnar fisktegundir er ekki hægt að veiða öðruvísi en með togurum og markaðnum þarf að þjóna allan ársins hring. Eins er mikilvægt að þeir fái svigrúm til að þróa vistvænni veiðiaðferðir og að stjórnvöld veiti þeim aðhald að gera það af heilum hug. En við verðum að breyta þeim hugsunarhætti innan stjórnsýslunnar að smábátaveiðar séu annars flokks sjómennska og að trillukarlar og konur séu olnbogabörn eða þurfalingar fiskveiðistjórnunarkerfisins. Íslenskur sjávarútvegur hefur alla burði til þess að ryðja brautina í vistvænum fiskveiðum því við erum í einstakri stöðu á heimsvísu. Við eigum glæsilegan smábátaflota sem undanfarin ár hefur verið bundinn við bryggju 97% ársins sökum undirlægjuhátts stjórnvalda við stórútgerðina. Við getum valið að vera leiðandi afl í vistvænum og félagslega ábyrgum veiðum, því grunnurinn er þegar fyrir hendi. Það eina sem þarf til er að tryggja sanngjarnan rekstrargrundvöll þannig að trillukarlar og konur geti haft lifibrauð af smábátasjómennsku og lagt þarmeð sín lóð á vogarskálarnar til verndunar hafsins. Höfundur er trillukarl og formaður Strandveiðifélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Mest lesið Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun “Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason Skoðun Halldór 21.06.2025 Halldór Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson Skoðun Skoðun Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson skrifar Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson skrifar Skoðun Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar Skoðun “Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið Gylfi Páll Hersir skrifar Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Gróf misbeiting illa fengins valds Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vísir að lægri orkureikningi Einar Vilmarsson skrifar Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald skrifar Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Nýr vegvísir Evrópusambandsins um jafnrétti kynjanna Clara Ganslandt skrifar Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Blaður 35 Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kaldar kveðjur frá forsætisráðherrra til ferðaþjónustunnar Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Nú hefst samræmt próf í stærðfræði Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sanngirni í Kópavogsmódelinu Eydís Inga Valsdóttir skrifar Sjá meira
Í gær var frumsýnd mynd eftir David Attenborough sem heitir einfaldlega Ocean, eða Haf. Myndin er sláandi vitnisburður um rányrkju hafsins af hendi mannsins. Togveiðar fá sérstaka útreið þar sem Attenborough líkir botntrollstogurum við jarðýtur sem rífa hafsbotninn með slíkum krafti að „slóð eyðileggingarinnar sést úr geimnum.“ Þó svört mynd hafi verið dregin upp af ástandi hafsins þá var boðskapurinn ekki sá að banna ætti allar fiskveiðar, enda hafa þær fylgt manninum frá örófi alda. Attenborough bauð upp á tvíþátta lausn: annars vegar að vernda 30% hafsvæðis á heimsvísu, hins vegar að strandsamfélög fái forgang með hefðbundin veiðarfæri. Nú á eflaust eftir að fara af stað mikil umræða um réttmæti þess sem haldið er fram í myndinni, hvort þær líffræðilegu forsendur sem hún byggir á séu réttmætar eður ei, en sú umræða mun að öllum líkindum fara fram í afmörkuðum hópi hagaðila. Sjálfur hef ég engar forsendur til að meta það, en eitt er víst: boðskapur myndarinnar mun ná til tuga milljóna manna. Áhrif á okkar mikilvægustu markaði Hér ætla ég að einblína á möguleg markaðs- og efnahagsáhrif myndarinnar. Efni hennar mun snerta marga hjartastrengi og ég hef miklar áhyggjur af því hvernig neytendur munu bregðast við og hvað það þýðir fyrir íslenskan sjávarútveg. Í Bretlandi er Attenborough þjóðargersemi númer 1 og trónir á toppi lista yfir þær opinberu persónur sem almenningur treystir best. Þegar hann talar hlustar fólk og tekur alvarlega það sem hann segir. Það er út af hinum svokölluðu Attenborough áhrifum sem plaströr fóru veg allra vega og tappar eru nú fastir við flöskur. Ef togveiðar fá á sig svartan stimpil fyrir tilstilli Attenboroughs mun það hafa víðtæk áhrif á neytendamynstur á breskum og evrópskum mörkuðum. Ef til vill eru íslenskar togveiðar af öðrum toga en það sem Kínverjar taka sér fyrir hendur eftirlitslausir í einskismannslandi og því ósanngjarnt að setja þær undir sama hatt, en það sem mun gerast hvort sem okkur líkar betur eða verr. Ef við skoðum Bretland, okkar mikilvægasta markað, aðeins nánar má sjá að þetta vandamál er ekki nýtt af nálinni heldur á þessi þróun sér áratuga langa sögu. Bretar hafa löngum viljað sjálfbæran fisk en eru í auknum mæli að missa trú á vottanir á borð við MSC. Í stórmörkuðum er fiskur merktur eftir veiðarfærum og í betri verslunum á borð við Waitrose, Marks & Spencer og Sainsury‘s er allur fiskur í lúxuslínum þeirra krókaveiddur. Eins og sjá má á markaðssetningu þessa fisks eru það ekki eingöngu gæðin sem skipta neytendur máli heldur einnig áhrif á vistkerfið. Þetta viðhorf breskra neytenda til sjávarfangs endurspeglast í því verði sem þeir eru tilbúnir til að greiða fyrir fisk. Í ritrýndri grein á vegum hinnar virtu norsku rannsóknarstofnunar Nofima kemur fram að Bretar borga 18% meira fyrir krókaveiddan þorsk heldur en trollveiddan og 10% meira fyrir krókaveidda ýsu. Boðskapur Attenboroughs mun því falla í frjóan jarðveg í Bretlandi. Hvernig ætlum við að bregðast við? Þetta vita Íslendingar vel. Þegar sjálfbærni íslensks sjávarútvegs er kynntur á erlendri grundu er það iðulega einyrki á trillu sem verður fyrir valinu á myndefni, enda vistvænasti veiðimáti sem til er. Engu að síður hafa smábátasjómenn mætt afgangi í stjórnsýslunni svo áratugum skiptir. Í okkur er hent einhver hungurlús – strandveiðiflotinn veiðir á bilinu 1-2% af þorskígildistonnum í íslenskri lögsögu – og okkur sagt að vera bara þakklát fyrir það. Það vekur sérstaka furðu að Hafrannsóknarstofnun hefur ekki fengist til tjá sig um skaðsemi ólíkra veiðarfæra. Þegar við höfum innt stofnunina um svör hefur hún sagt að enginn munur sé á veiðarfærum, og að tonn úr sjó er tonn úr sjó, sama hvernig það veiðist. Eins lagði hún nýlega blessun sína yfir það að togurum yrði hleypt upp á landgrunn. Nú hlýtur það að verða ófrávíkjanleg krafa að Hafró geri almennilega úttekt á þessu. Loks er það stóra spurningin: hvernig ætlum við að bregðast við? Ætlum við að bíða og sjá hvað gerist og eiga á hættu að verða álitin rányrkjuþjóð? Eða ætlum við að vera á undan kúrvunni og stimpla okkur snemma inn sem ábyrgir lífverðir hafsins og vistvænusta fiskveiðiþjóð í heimi? Þar með er ég ekki að tala fyrir því að togveiðar verði bannaðar. Ákveðnar fisktegundir er ekki hægt að veiða öðruvísi en með togurum og markaðnum þarf að þjóna allan ársins hring. Eins er mikilvægt að þeir fái svigrúm til að þróa vistvænni veiðiaðferðir og að stjórnvöld veiti þeim aðhald að gera það af heilum hug. En við verðum að breyta þeim hugsunarhætti innan stjórnsýslunnar að smábátaveiðar séu annars flokks sjómennska og að trillukarlar og konur séu olnbogabörn eða þurfalingar fiskveiðistjórnunarkerfisins. Íslenskur sjávarútvegur hefur alla burði til þess að ryðja brautina í vistvænum fiskveiðum því við erum í einstakri stöðu á heimsvísu. Við eigum glæsilegan smábátaflota sem undanfarin ár hefur verið bundinn við bryggju 97% ársins sökum undirlægjuhátts stjórnvalda við stórútgerðina. Við getum valið að vera leiðandi afl í vistvænum og félagslega ábyrgum veiðum, því grunnurinn er þegar fyrir hendi. Það eina sem þarf til er að tryggja sanngjarnan rekstrargrundvöll þannig að trillukarlar og konur geti haft lifibrauð af smábátasjómennsku og lagt þarmeð sín lóð á vogarskálarnar til verndunar hafsins. Höfundur er trillukarl og formaður Strandveiðifélags Íslands.
Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar
Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar
Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar