Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar 18. apríl 2025 11:02 Þessi dagur, föstudagurinn langi, hefur þá sérstöðu umfram aðra helgidaga ársins að þá hugleiðum við hinar dimmu hliðar tilverunnar og það sem við ekki skiljum. Við sýnum ungmennum í fermingarfræðslunni höklana okkar og látum þau giska á hvaða kenndir það eru sem hver litur vísar á. Sá græni tengist gróandanum, fjólublár tónn föstunnar, fórn og íhugun, rautt er fyrir blóð og hvítt fyrir hátíð. Og svo er það þessi svarti. Unglingarnir tengja hann jafnan við sorg og myrkur og það er hárrétt. Þetta er sá dagur sem hugleiðum dauða Krists og út frá þeim atburði hafa kristnir menn öldum saman séð tengsl við aðstæður í samtíma sínum og umhverfi. Mig langar að fylgja þeirri hefð hér í þessari hugleiðingu. Unglingsárin Þrettán ára piltur, Jamie banaði jafnöldru sinni og skýringin lá ekki í fjölskylduaðstæðum Jamies eða í geðrænum kvillum eins og oft er í slíkum frásögnum. Þættirnir Adolescence, eða Unglingsár, fjalla um eftirköst þess atburðar og þeir hafa vakið sterk viðbrögð. Þar fáum við innsýn í heim ungs fólks sem er þeim eldri eins og lokuð bók. Þau fullorðnu skilja ekki hvað táknin merkja sem unglingarnir senda hverjir öðrum á samfélagsmiðlum en geta haft skaðleg áhrif á líf þeirra, framkallað skömm, einangrun og neikvæða sjálfsmynd. Áhorfandinn hafði mögulega fram að þessu átt von á réttardrama, þar sem saklaust barnið væri ásakað um morð. Sá er ekki boðskapur sögunnar. Þetta er þvert á móti lýsing á því hvernig eitruð menning, í skólum, á samskiptamiðlum og í samskiptum fólks getur leikið viðkvæma einstaklinga. Í þriðja þættinum fylgjumst við með samtali sálfræðingsins Briony Ariston við Jamie. Þetta er fimmti fundur þeirra og samskiptin eru í fyrstu hlýleg. Það virðist fara vel á með þeim. Ariston kom ekki tómhent til fundarins. Hún færði skjólstæðingi sínum heitt súkkulaði og hafði tekið með sér sykurpúða í boxi sem hún setti út í drykkinn. Þá hafði hún samloku meðferðis, sjálf borðaði hún helminginn af henni en lagði hinn hlutann á borðið ef hann skyldi vilja þiggja. Þau sátu hvort við sinn endann á stóru borði með pappamálinu og samlokunni. Athygli mín beindust að þessari látlausu sviðsmynd þegar við settum okkur inn í hörmungarnar sem lífið hafði kallað yfir hinn unga morðingja og fórnarlamb hans. Þarna lá hluti Jamies af samlokunni óhreyfður. Eftir því sem leið á samtalið, þyngdist andrúmsloftið og hegðun Jamies varð ofsafengin og ofbeldisfull. Í lokin tjáði Ariston honum að þau myndi ekki hittast aftur. Við það ærðist Jamie og var hann loks dreginn öskrandi út úr herberginu. „Líkar þér við mig?“ hrópaði hann ítrekað en sálfræðingurinn svaraði því engu. Og svo sat Ariston ein eftir í herberginu. Hálf samlokan var á borðinu. Drengurinn hafði ekki viljað snerta á henni. Hún hafði snætt sinn helminginn en hann þáði ekki þann hluta sem honum var boðinn. Brauðið Atburðir dymbilvikunnar fjalla um brostin tengsl. Í því mikla uppgjöri sem píslarsagan er, birtist Jesús okkur sem fulltrúi þeirra sem heimurinn hefur hafnað og brugðist. Og aðdragandi þess að Jesús er hæddur, píndur og krossfestur er einmitt atburður við borð þar sem brauðið verður að þungamiðju frásagnarinnar. Hallgrímur Pétursson yrkir: Guðs sonur, sá sem sannleiks ráð sjálfur átti á himni' og láð, þáði sitt brauð með þakkargjörð þegar hann umgekkst hér á jörð. Brauðið tengist þakklæti og því að græða það sem er brotið. „Takið og etið, þetta er líkami minn“ segir Jesús og afhendir þeim hverjum fyrir sig hluta af brauðinu. Þeir skilja ekki hvað hann á við en þetta var sáttargjörð manns og æðri máttar. Og allar götur síðan hefur helgihald kristninnar byggst upp á borði og brauði. Já, brotnir einstaklingar hafa sest að borðinu og tekið á móti hjálpræði Guðs, þrátt fyrir bresti sína. Kristin trú á erindi við þau sem hungrar og þyrstir, þau sem finna fyrir takmörkum sínum og brestum. Því það voru ekki aðeins svarnir andstæðingar Jesú sem beittu hann órétti. Hann nánustu vinir brugðust honum. Pétur, sá sem áður hafði flutt fyrstu trúarjátningu: „Þú ert Kristur, sonur hins lifanda Guðs“, var þar ekki undanskilinn. Hann afneitaði Jesú í grasagarðinum og dregur guðspjallið þar fram hversu brotinn heimurinn er, já „átakanlega vondur“ eins og Megas orti. Þættirnir um unglingsárin draga upp sára mynd af lífi fólks á okkar dögum og dökka mynd af heiminum. Foreldrar Jamie voru sæl í sinni trú þar sem hann sat kvöld eftir kvöld í herberginu með skjáinn fyrir augunum. Hann var ekki á ferð í dimmum húsasundum. En háskinn reyndist vera nær þau þau óraði fyrir. Þarna var sáð því eitri sem átti eftir að leiða til fólskuverksins. Skilaboðin sem hann fékk reyndust ala á fjandskap og hatri. Við þekkjum sambærilegan harmleik hér á Íslandi þar sem ungmenni hafa banað systkinum sínum. Þeir atburðir kalla ekki aðeins á endurmat á samfélagi okkar. Þeir skekja tilveru okkar og tilvist. „Stúlkan mun ekki vakna til nýs morguns“ sagði Briony Ariston við Jamie. Og spurningunni hvort henni líkaði við hann, svaraði hún með nístandi þögn. Föstudagurinn langi Mér finnst þessi nöturlega frásögn tala til okkar á föstudeginum langa þegar myrkrið er allt um lykjandi og Jesús hrópar í angist sinni út í gapandi tómið. „ Þetta er líkami minn“ sagði Jesús og á þessum langa föstudegi sjáum við líkama fyrir okkur. Líkami Krists tekur á sig það hlutskipti sem hinir seku höfðu mátt þola og þau sem fórnað hefur verið á öllumt tímum. Já, krossdauði Krists leiðir í ljós fyrir okkur, syndugum mönnum, hvernig Guð sýnir kærleika sinn í föllnum heimi þar sem hið ljóta er upphafið og hið fagra er gert að féþúfu fyrirmyndir ögra sjálfsmynd ungs fólks og geta jafnvel eyðilagt sjálfsmat þeirra. Þarna birtist okkur kærleikur Guðs í hnotskurn. Hann gengur inn í það ójafnvægi og allt það sem aflaga fer í lífi manna og menningar þeirra og færir fram sjálfan sig að fórn. Auga fyrir auga, tönn fyrir tönn, hold fyrir hold - svo hljómar hið forna lögmál og birtist í þeirri mynd að til þess að koma á jafnvægi og sátt, já friði, þurfi að færa fórn. Dómur er felldur yfir því sem aflaga fer og það er sonur Guðs sjálfur sem gengur inn í það ferli og tekur út refsinguna. Brauðið sem drengurinn þáði ekki kallast á við frásagnir píslarsögunnar. Þar er sakbitin manneskjan ófær um að taka við þeirri sáttargjörð sem brauðið getur táknað. Þannig túlka ég þetta með mínum guðfræði gleraugum og velti því um leið fyrir mér hversu tímalaus frásögn föstudagsins langa er, og hversu margar birtingarmyndir hennar eru. Höfundur er sóknarprestur í Neskirkju. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skúli S. Ólafsson Páskar Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Sjá meira
Þessi dagur, föstudagurinn langi, hefur þá sérstöðu umfram aðra helgidaga ársins að þá hugleiðum við hinar dimmu hliðar tilverunnar og það sem við ekki skiljum. Við sýnum ungmennum í fermingarfræðslunni höklana okkar og látum þau giska á hvaða kenndir það eru sem hver litur vísar á. Sá græni tengist gróandanum, fjólublár tónn föstunnar, fórn og íhugun, rautt er fyrir blóð og hvítt fyrir hátíð. Og svo er það þessi svarti. Unglingarnir tengja hann jafnan við sorg og myrkur og það er hárrétt. Þetta er sá dagur sem hugleiðum dauða Krists og út frá þeim atburði hafa kristnir menn öldum saman séð tengsl við aðstæður í samtíma sínum og umhverfi. Mig langar að fylgja þeirri hefð hér í þessari hugleiðingu. Unglingsárin Þrettán ára piltur, Jamie banaði jafnöldru sinni og skýringin lá ekki í fjölskylduaðstæðum Jamies eða í geðrænum kvillum eins og oft er í slíkum frásögnum. Þættirnir Adolescence, eða Unglingsár, fjalla um eftirköst þess atburðar og þeir hafa vakið sterk viðbrögð. Þar fáum við innsýn í heim ungs fólks sem er þeim eldri eins og lokuð bók. Þau fullorðnu skilja ekki hvað táknin merkja sem unglingarnir senda hverjir öðrum á samfélagsmiðlum en geta haft skaðleg áhrif á líf þeirra, framkallað skömm, einangrun og neikvæða sjálfsmynd. Áhorfandinn hafði mögulega fram að þessu átt von á réttardrama, þar sem saklaust barnið væri ásakað um morð. Sá er ekki boðskapur sögunnar. Þetta er þvert á móti lýsing á því hvernig eitruð menning, í skólum, á samskiptamiðlum og í samskiptum fólks getur leikið viðkvæma einstaklinga. Í þriðja þættinum fylgjumst við með samtali sálfræðingsins Briony Ariston við Jamie. Þetta er fimmti fundur þeirra og samskiptin eru í fyrstu hlýleg. Það virðist fara vel á með þeim. Ariston kom ekki tómhent til fundarins. Hún færði skjólstæðingi sínum heitt súkkulaði og hafði tekið með sér sykurpúða í boxi sem hún setti út í drykkinn. Þá hafði hún samloku meðferðis, sjálf borðaði hún helminginn af henni en lagði hinn hlutann á borðið ef hann skyldi vilja þiggja. Þau sátu hvort við sinn endann á stóru borði með pappamálinu og samlokunni. Athygli mín beindust að þessari látlausu sviðsmynd þegar við settum okkur inn í hörmungarnar sem lífið hafði kallað yfir hinn unga morðingja og fórnarlamb hans. Þarna lá hluti Jamies af samlokunni óhreyfður. Eftir því sem leið á samtalið, þyngdist andrúmsloftið og hegðun Jamies varð ofsafengin og ofbeldisfull. Í lokin tjáði Ariston honum að þau myndi ekki hittast aftur. Við það ærðist Jamie og var hann loks dreginn öskrandi út úr herberginu. „Líkar þér við mig?“ hrópaði hann ítrekað en sálfræðingurinn svaraði því engu. Og svo sat Ariston ein eftir í herberginu. Hálf samlokan var á borðinu. Drengurinn hafði ekki viljað snerta á henni. Hún hafði snætt sinn helminginn en hann þáði ekki þann hluta sem honum var boðinn. Brauðið Atburðir dymbilvikunnar fjalla um brostin tengsl. Í því mikla uppgjöri sem píslarsagan er, birtist Jesús okkur sem fulltrúi þeirra sem heimurinn hefur hafnað og brugðist. Og aðdragandi þess að Jesús er hæddur, píndur og krossfestur er einmitt atburður við borð þar sem brauðið verður að þungamiðju frásagnarinnar. Hallgrímur Pétursson yrkir: Guðs sonur, sá sem sannleiks ráð sjálfur átti á himni' og láð, þáði sitt brauð með þakkargjörð þegar hann umgekkst hér á jörð. Brauðið tengist þakklæti og því að græða það sem er brotið. „Takið og etið, þetta er líkami minn“ segir Jesús og afhendir þeim hverjum fyrir sig hluta af brauðinu. Þeir skilja ekki hvað hann á við en þetta var sáttargjörð manns og æðri máttar. Og allar götur síðan hefur helgihald kristninnar byggst upp á borði og brauði. Já, brotnir einstaklingar hafa sest að borðinu og tekið á móti hjálpræði Guðs, þrátt fyrir bresti sína. Kristin trú á erindi við þau sem hungrar og þyrstir, þau sem finna fyrir takmörkum sínum og brestum. Því það voru ekki aðeins svarnir andstæðingar Jesú sem beittu hann órétti. Hann nánustu vinir brugðust honum. Pétur, sá sem áður hafði flutt fyrstu trúarjátningu: „Þú ert Kristur, sonur hins lifanda Guðs“, var þar ekki undanskilinn. Hann afneitaði Jesú í grasagarðinum og dregur guðspjallið þar fram hversu brotinn heimurinn er, já „átakanlega vondur“ eins og Megas orti. Þættirnir um unglingsárin draga upp sára mynd af lífi fólks á okkar dögum og dökka mynd af heiminum. Foreldrar Jamie voru sæl í sinni trú þar sem hann sat kvöld eftir kvöld í herberginu með skjáinn fyrir augunum. Hann var ekki á ferð í dimmum húsasundum. En háskinn reyndist vera nær þau þau óraði fyrir. Þarna var sáð því eitri sem átti eftir að leiða til fólskuverksins. Skilaboðin sem hann fékk reyndust ala á fjandskap og hatri. Við þekkjum sambærilegan harmleik hér á Íslandi þar sem ungmenni hafa banað systkinum sínum. Þeir atburðir kalla ekki aðeins á endurmat á samfélagi okkar. Þeir skekja tilveru okkar og tilvist. „Stúlkan mun ekki vakna til nýs morguns“ sagði Briony Ariston við Jamie. Og spurningunni hvort henni líkaði við hann, svaraði hún með nístandi þögn. Föstudagurinn langi Mér finnst þessi nöturlega frásögn tala til okkar á föstudeginum langa þegar myrkrið er allt um lykjandi og Jesús hrópar í angist sinni út í gapandi tómið. „ Þetta er líkami minn“ sagði Jesús og á þessum langa föstudegi sjáum við líkama fyrir okkur. Líkami Krists tekur á sig það hlutskipti sem hinir seku höfðu mátt þola og þau sem fórnað hefur verið á öllumt tímum. Já, krossdauði Krists leiðir í ljós fyrir okkur, syndugum mönnum, hvernig Guð sýnir kærleika sinn í föllnum heimi þar sem hið ljóta er upphafið og hið fagra er gert að féþúfu fyrirmyndir ögra sjálfsmynd ungs fólks og geta jafnvel eyðilagt sjálfsmat þeirra. Þarna birtist okkur kærleikur Guðs í hnotskurn. Hann gengur inn í það ójafnvægi og allt það sem aflaga fer í lífi manna og menningar þeirra og færir fram sjálfan sig að fórn. Auga fyrir auga, tönn fyrir tönn, hold fyrir hold - svo hljómar hið forna lögmál og birtist í þeirri mynd að til þess að koma á jafnvægi og sátt, já friði, þurfi að færa fórn. Dómur er felldur yfir því sem aflaga fer og það er sonur Guðs sjálfur sem gengur inn í það ferli og tekur út refsinguna. Brauðið sem drengurinn þáði ekki kallast á við frásagnir píslarsögunnar. Þar er sakbitin manneskjan ófær um að taka við þeirri sáttargjörð sem brauðið getur táknað. Þannig túlka ég þetta með mínum guðfræði gleraugum og velti því um leið fyrir mér hversu tímalaus frásögn föstudagsins langa er, og hversu margar birtingarmyndir hennar eru. Höfundur er sóknarprestur í Neskirkju.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun