Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar 16. mars 2025 08:32 Það er margt úrvalsfólkið í framboði til rektors HÍ en Dr. Silja Bára Ómarsdóttir prófessor í alþjóðastjórnmálum er alhliða þegar kemur að þeim mörgu hlutverkum sem Háskóli Íslands sinnir í íslensku samfélagi og samfélagi þjóða. Nýverið átti ég samtal við Gitu Steiner-Khamsi prófessor í stjórnmálafræði menntunar við Columbia háskóla um rektorskjörið þar sem hún áréttaði mikilvægi þess að sá sem sinnir starfi rektors hafi skapað sér virðingu og vigt í öllum þáttum starfsins. Það skiptir ekki máli hvort við ræðum um hæfni til kennslu, rannsókna, stjórnunar eða til að sinna samfélagslegu hlutverki fræðimannsins og miðla fróðleik til almennings. Silja Bára er sterk á öllum þessum sviðum. Það er ekki verra að hafa sérhæft sig í samningatækni, unnið til verðlauna fyrir kennslu sína og hafa unnið sig upp í prófessorshæfi örfáum árum eftir að hún var ráðin sem lektor. Hún er einnig þekkt fyrir að beita sér í þágu réttlætis sem fulltrúi í háskólaráði, formaður Rauða Kross Íslands og í framvarðasveit aktívista þegar kemur að jafnréttismálum. Ósérhlífin og hefur þor til að beita sér gegn illa ígrunduðum stjórnvaldsákvörðunum Það er mér minnisstætt hvernig Silja Bára beitti sér sem fulltrúi í háskólaráði þegar rýra átti vinnuaðstæður akademískra starfsmanna á þeim tveimur sviðum HÍ sem konur eru í miklum meirihluta starfsmanna; svið sem búa stéttir undir lækningar, hjúkrun, kennslu, umhyggju og umönnun. Næði er það auðmagn sem fræðimenn þrífast á. Næðinu átti að fórna fyrst hjá þeim sem sinna rannsóknum á umhyggjuhagkerfinu. Silja Bára leiddi fyrsta skrefið af mörgum í mikilvægri varnarbaráttu sem tókst á loft í kjölfarið þar sem unnin var góður varnarsigur á mínu sviði, menntavísindasviði; varnarsigur sem leiddur var af deild menntunar og margbreytileika. Sem betur fer er Háskóli Íslands með öflugt lýðræðisskipulag þar sem ríkir opin umræða. Silja Bára nýtti þann valdavettvang sem háskólaráð er og rödd til að sá fyrsta fræi efasemda um gæði þessarar ákvörðunar. Hún tók af skarið. Við þurfum einmitt manneskju sem er ekki samdauna valdinu og sem skilur lýðræðislegt hlutverk sitt í stjórnkerfinu. Flestir leiðtogar sem beita sér á annað borð, geta opnað glugga, skapað samtal milli ólíkra aðila, verið lýðræðislegir í þeim skilningi og ég efast ekki um að allir þeir sem bjóða sig fram séu slíkir leiðtogar. Það er svo aftur annað mál hverjir leggi það á sig að verja sjónarmið sem eru ríkjandi öflum ekki þóknanleg. Að taka afstöðu í erfiðum málum. Þar skilur gjarnan milli feigs og ófeigs. Sterk sýn um akademískt frelsi, lýðræði og gagnsæi Að mínu mati ræður þetta atriði úrslitum um hæfi leiðtoga fyrir háskólastofnun á okkar Trump-ræðistímum, því blikur eru á lofti um að það þurfi að beita sér til að viðhalda akademísku frelsi til rannsókna og fræðastarfs og til að nemendur og kennarar hafi áfram málfrelsi. Hér við Columbia háskóla þar sem ég dvel nú eru þessi grundvallarréttindi í algjöru uppnámi. Það spillir ekki fyrir að Silja Bára þekkir bandarískt samfélag eins og lófann á sér eftir að hafa numið þar um árabil og eflaust er það þjóðinni í fersku minni hversu litríkur og faglegur álitsgjafi Silja Bára var um stjórnmál í aðdraganda forsetakosninganna í Bandaríkjunum. Hún hefur sýnt að hún beygir ekki af í erfiðum málum, hlífir sér ekki, og oftast ber hún sigur úr býtum. Þorparinn sem skilur mikilvægi Háskóla Íslands á landsbyggðinni Háskóli Íslands hefur mikla þýðingu fyrir okkar nærsamfélag þótt mikill hluti starfsins felist í að vinna á alþjóðlegum vettvangi. Á okkar tímum þar sem alþjóðleg samkeppnishæfni ræður ríkjum gleymist oft þetta atriði. Silja Bára hefur sterka sýn á að háskólinn sé þjóðarskóli, en ekki fyrst og fremst skóli fyrir elítu. Það hversu mikil virkni, hæfni og þor einkennir Íslendinga almennt, en ekki einungis fámenna yfirstétt, gerir okkur sem þjóð einstaka á heimsvísu. Aðgengi að háskólanámi hér á landi er einstaklega opið í samanburði við aðrar þjóðir. Háskólinn hefur starfsstöðvar út um allt land og þá spillir ekki fyrir að Silja Bára sleit barnsskónum á Ólafsfirði og er því þorpari í grunninn. Hún skilur fólk sem býr í raunheimum um leið og hún dvelur mestmegnis í táknrænum heimi fræðanna. Hún veit hvernig tröllaukin fjöll, snjóþyngsli og búseta í dreifðum byggðum marka möguleika fólks með ólíkum hætti og því mun hún leggja sitt af mörkum til að efla starf Háskóla Íslands á landsbyggðinni. Vegir ástarinnar eru rannsakanlegir Fyrir mig persónulega þá er ég líklega þakklátust Silju Báru fyrir að hafa kynnt mig fyrir Önnu Guðrúnu Jónasdóttur prófessor emeritu við Örebro háskóla. Hún stóð svo að því árið 2015 ásamt kollegum sínum við stjórnmálafræðideild að gera Önnu að heiðursdoktor við HÍ. Í framhaldi af því stofnuðum við Hið íslenzka ástarrannsóknafélag sem hefur staðið að fjölmörgum viðburðum og útgáfum. Við Silja Bára ritstýrum nú bók um ástarrannsóknir sem kemur út á vormánuðum á vegum háskólaútgáfunnar. Að sá fyrsta fræinu er sérgrein Silju Báru. Við þurfum Silju Báru til forystu sem sýnt hefur frumkvæði og nýsköpun í kennslu, rannsóknum, stjórnun og miðlun til almennings og sem hefur þekkingu og innsæi til að takast á við veðrabrigði í alþjóðastjórnmálum. Höfundur er prófessor á menntavísindasviði og Fulbright fræðimaður við Columbia háskóla á vormisseri 2025. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rektorskjör við Háskóla Íslands Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Sjá meira
Það er margt úrvalsfólkið í framboði til rektors HÍ en Dr. Silja Bára Ómarsdóttir prófessor í alþjóðastjórnmálum er alhliða þegar kemur að þeim mörgu hlutverkum sem Háskóli Íslands sinnir í íslensku samfélagi og samfélagi þjóða. Nýverið átti ég samtal við Gitu Steiner-Khamsi prófessor í stjórnmálafræði menntunar við Columbia háskóla um rektorskjörið þar sem hún áréttaði mikilvægi þess að sá sem sinnir starfi rektors hafi skapað sér virðingu og vigt í öllum þáttum starfsins. Það skiptir ekki máli hvort við ræðum um hæfni til kennslu, rannsókna, stjórnunar eða til að sinna samfélagslegu hlutverki fræðimannsins og miðla fróðleik til almennings. Silja Bára er sterk á öllum þessum sviðum. Það er ekki verra að hafa sérhæft sig í samningatækni, unnið til verðlauna fyrir kennslu sína og hafa unnið sig upp í prófessorshæfi örfáum árum eftir að hún var ráðin sem lektor. Hún er einnig þekkt fyrir að beita sér í þágu réttlætis sem fulltrúi í háskólaráði, formaður Rauða Kross Íslands og í framvarðasveit aktívista þegar kemur að jafnréttismálum. Ósérhlífin og hefur þor til að beita sér gegn illa ígrunduðum stjórnvaldsákvörðunum Það er mér minnisstætt hvernig Silja Bára beitti sér sem fulltrúi í háskólaráði þegar rýra átti vinnuaðstæður akademískra starfsmanna á þeim tveimur sviðum HÍ sem konur eru í miklum meirihluta starfsmanna; svið sem búa stéttir undir lækningar, hjúkrun, kennslu, umhyggju og umönnun. Næði er það auðmagn sem fræðimenn þrífast á. Næðinu átti að fórna fyrst hjá þeim sem sinna rannsóknum á umhyggjuhagkerfinu. Silja Bára leiddi fyrsta skrefið af mörgum í mikilvægri varnarbaráttu sem tókst á loft í kjölfarið þar sem unnin var góður varnarsigur á mínu sviði, menntavísindasviði; varnarsigur sem leiddur var af deild menntunar og margbreytileika. Sem betur fer er Háskóli Íslands með öflugt lýðræðisskipulag þar sem ríkir opin umræða. Silja Bára nýtti þann valdavettvang sem háskólaráð er og rödd til að sá fyrsta fræi efasemda um gæði þessarar ákvörðunar. Hún tók af skarið. Við þurfum einmitt manneskju sem er ekki samdauna valdinu og sem skilur lýðræðislegt hlutverk sitt í stjórnkerfinu. Flestir leiðtogar sem beita sér á annað borð, geta opnað glugga, skapað samtal milli ólíkra aðila, verið lýðræðislegir í þeim skilningi og ég efast ekki um að allir þeir sem bjóða sig fram séu slíkir leiðtogar. Það er svo aftur annað mál hverjir leggi það á sig að verja sjónarmið sem eru ríkjandi öflum ekki þóknanleg. Að taka afstöðu í erfiðum málum. Þar skilur gjarnan milli feigs og ófeigs. Sterk sýn um akademískt frelsi, lýðræði og gagnsæi Að mínu mati ræður þetta atriði úrslitum um hæfi leiðtoga fyrir háskólastofnun á okkar Trump-ræðistímum, því blikur eru á lofti um að það þurfi að beita sér til að viðhalda akademísku frelsi til rannsókna og fræðastarfs og til að nemendur og kennarar hafi áfram málfrelsi. Hér við Columbia háskóla þar sem ég dvel nú eru þessi grundvallarréttindi í algjöru uppnámi. Það spillir ekki fyrir að Silja Bára þekkir bandarískt samfélag eins og lófann á sér eftir að hafa numið þar um árabil og eflaust er það þjóðinni í fersku minni hversu litríkur og faglegur álitsgjafi Silja Bára var um stjórnmál í aðdraganda forsetakosninganna í Bandaríkjunum. Hún hefur sýnt að hún beygir ekki af í erfiðum málum, hlífir sér ekki, og oftast ber hún sigur úr býtum. Þorparinn sem skilur mikilvægi Háskóla Íslands á landsbyggðinni Háskóli Íslands hefur mikla þýðingu fyrir okkar nærsamfélag þótt mikill hluti starfsins felist í að vinna á alþjóðlegum vettvangi. Á okkar tímum þar sem alþjóðleg samkeppnishæfni ræður ríkjum gleymist oft þetta atriði. Silja Bára hefur sterka sýn á að háskólinn sé þjóðarskóli, en ekki fyrst og fremst skóli fyrir elítu. Það hversu mikil virkni, hæfni og þor einkennir Íslendinga almennt, en ekki einungis fámenna yfirstétt, gerir okkur sem þjóð einstaka á heimsvísu. Aðgengi að háskólanámi hér á landi er einstaklega opið í samanburði við aðrar þjóðir. Háskólinn hefur starfsstöðvar út um allt land og þá spillir ekki fyrir að Silja Bára sleit barnsskónum á Ólafsfirði og er því þorpari í grunninn. Hún skilur fólk sem býr í raunheimum um leið og hún dvelur mestmegnis í táknrænum heimi fræðanna. Hún veit hvernig tröllaukin fjöll, snjóþyngsli og búseta í dreifðum byggðum marka möguleika fólks með ólíkum hætti og því mun hún leggja sitt af mörkum til að efla starf Háskóla Íslands á landsbyggðinni. Vegir ástarinnar eru rannsakanlegir Fyrir mig persónulega þá er ég líklega þakklátust Silju Báru fyrir að hafa kynnt mig fyrir Önnu Guðrúnu Jónasdóttur prófessor emeritu við Örebro háskóla. Hún stóð svo að því árið 2015 ásamt kollegum sínum við stjórnmálafræðideild að gera Önnu að heiðursdoktor við HÍ. Í framhaldi af því stofnuðum við Hið íslenzka ástarrannsóknafélag sem hefur staðið að fjölmörgum viðburðum og útgáfum. Við Silja Bára ritstýrum nú bók um ástarrannsóknir sem kemur út á vormánuðum á vegum háskólaútgáfunnar. Að sá fyrsta fræinu er sérgrein Silju Báru. Við þurfum Silju Báru til forystu sem sýnt hefur frumkvæði og nýsköpun í kennslu, rannsóknum, stjórnun og miðlun til almennings og sem hefur þekkingu og innsæi til að takast á við veðrabrigði í alþjóðastjórnmálum. Höfundur er prófessor á menntavísindasviði og Fulbright fræðimaður við Columbia háskóla á vormisseri 2025.
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar