Fæðuöryggi – Er það eitthvað mál? Ágústa Ágústsdóttir skrifar 13. febrúar 2025 15:01 Hvað er fæðuöryggi (Food security)? Stutta skilgreiningin er “Aðgengi að fæðu og framboð af heilnæmum og öruggum matvælum. Sú skilgreining sem mest er notuð í dag og samþykkt árið 1996 á leiðtogafundi um fæðuöryggi í heiminum segir: “Fæðuöryggi er til staðar þegar allt fólk hefur ávallt raunverulegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringaríkum matvælum til að uppfylla næringarþarfir sínar með frjálsu fæðuvali, til að geta lifað virku og heilsusamlegu lífi.” Ísland er eyja langt út í N-Atlantshafinu með engin landamæri að öðrum löndum og langt er í meginlandið. Þetta eitt og sér segir okkur hversu lífsnauðsynlegt er að vera eins sjálfbær í fæðuframleiðslu og unnt er til að tryggja sem best lífsskilyrði þjóðarinnar, þá sér í lagi þegar alvarlegar vár banka upp á. Ísland er sprengfullt af náttúrulegum auðlindum, mikil matarkista frá botni sjávar upp til fjalla og því kjöraðstæður fyrir hendi til að tryggja þjóðinni fæðuöryggi með margvíslegum hætti. Þær raddir eru uppi er telja það gervi-fæðuöryggi að hafa alla matvælaframleiðslu innanlands því hún sé svo háð alþjóðlegum viðskiptum og innfluttum aðföngum.Af augljósum aðstæðum verðum við alltaf háð innflutningi á einhvern hátt, en það á að vera ófrávíkjanleg skylda hverrar þjóðar að byggja upp og styðja með stöðugleika innlenda matvælaframleiðslu. Því fæðustöðugleiki er ekkert annað en getan til öflunar fæðu til lengri tíma litið. Það er einfaldlega skynsamlegt að hver þjóð leggi mesta áherslu á framleiðslu matvara sem auðlindir hennar gefa mesta möguleikann á. Á móti þurfa stjórnvöld að tryggja að hér séu fyrir hendi “birgðabankar” þeirra aðfanga sem landið er ekki fært um að framleiða sjálft. Þar undir fellur m.a. eldsneyti og korn (eins og t.d. hveiti). Alþjóða heilbrigðisstofnunin vísar til þriggja atriða sem skilgreina fæðuöryggi, en það eru: A)Fáanleiki matvæla. Helsta hindrun þess er að gæðum er misskipt milli heimshluta og að ekki allir hafa aðgang að nægilega mikilli fæðu B)Aðgengi að matvælum. Helstu áhrifaþættir þess eru tekjur og beint aðgengi (landareign). C)Nýting matvæla. Mestu áhrifaþættir þar er magn matvæla og svo gæði þeirra. Margt getur haft áhrif á fáanleika matvæla. Innanlands eru veðurfar og náttúruhamfarir stærstu áhrifa- og áhættuþættirnir sem valdið geta miklu tjóni eins og uppskerubresti og/eða eyðileggingu. Utanlands gætir sömu áhrifaþátta þó misjafnt sé eftir löndum en við bætast áhættuþættir eins og styrjaldir og pólitískur óstöðugleiki. Innflutningur matvæla hefur aukist gríðarlega undanfarin áratug á kostnað innlendrar matvöruframleiðslu sem hefur ekki náð að halda í við þá þróun. Sú þróun er því miður komin af völdum mannlegra handa stjórnvalda og hagsmunaafla innflutningsgeirans sem hægt og bítandi fá afhent stærri og stærri hlut af “fæðuköku” þjóðarinnar. Hlutdeild innlendrar framleiðslu á markaði hefur því sífellt farið minnkandi sem hefur bein og ógnandi áhrif á fæðuöryggi íbúa landsins og færir okkur nær og nær algjörri ósjálfbærni í fæðu. Þegar innlend framleiðsla dregst saman, fækkar framleiðendum hægt og bítandi og hætta er á að mikilvæg þekking glatist. Í því samhengi má nefna að þegar Covid-heimsfaraldurinn reið yfir kom í ljós að eingöngu voru til í landinu matarbirgðir til u.þ.b. þriggja vikna. Það er algjörlega óásættanlegt. Einn mikilvægur þáttur fæðuöryggis er matvælaöryggi, þ.e. hvort matvæli séu örugg til neyslu. Í því samhengi er rétt að fjalla um þann óraunhæfa samkeppnismun milli innlendra og erlendra matvælaframleiðenda. Hér á landi búa framleiðendur (þá sér í lagi búfjárræktendur) við einhverjar ströngustu kröfur og reglur í heimi er kemur að aðbúnaði, heilbrigðis- og hollustuháttum búfénaðs. Sýklalyfjanotkun er hér í algjöru lágmarki þar sem eingöngu sá einstaklingur innan “hjarðar” sem veikist, er meðhöndlaður með slíku lyfi. Óheimilt er með lögum að blanda við eða flytja inn fóður sem inniheldur sýklalyf. Af þessu getum við verið stolt og er almenn ánægja með. Ein stærsta heilsufarsógn heims í dag eru sýklalyfjaónæmar bakteríur sem valda gríðarlegum fjölda andláta á ári hverju. Hvers vegna er okkur þá ekki umhugað um að matvælin sem við flytjum inn séu undir sömu kröfum og þau íslensku? Hvers vegna er stjórnvöldum allveg sama um þá staðreynd að pensilíni er blandað í fóður dýra sem ætluð eru til manneldis (og útflutnings til m.a. Íslands), þ.e. að öll hjörðin étur pensilín í gegnum fóðrið í þeim eina tilgangi að minnka afföll og auka vaxtarhraða. Sérstaklega á þetta við um verksmiðjubúskap/færibandabúskap þar sem gróðinn skiptir alltaf meira máli en skepnan sjálf. Þetta er svo innlendum framleiðendum ætlað að keppa við sem þar fyrir utan er einnig örframleiðslumarkaður samanborið við markaði erlendis og því eðli máls samkvæmt dýrari í rekstri. Það sjá allir sem sjá vilja að slíkt er ekki samanburðarhæft. Þessi þróun hefur bein og ógnandi áhrif á lýðheilsu fólks. Á henni ber ríkisstjórn hvers tíma ríka ábyrgð. Miðflokkurinn hefur lagt fram sterka, skynsama stefnu í landbúnaðarmálum og vil ég með þessu stappa enn frekar stálinu í sitjandi þingmenn flokksins um að standa vörð um farsæld og lýðheilsu fólks í landinu þegar kemur að öflugri innlendri matvælaframleiðslu og fæðuöryggi. Tryggja verður að þjóðin geti verið minna háð innflutningi á aðföngum. Höfundur er 1. varaþingmaður Miðflokksins í Norðausturkjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ágústa Ágústsdóttir Miðflokkurinn Landbúnaður Matvælaframleiðsla Mest lesið Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Hvað er fæðuöryggi (Food security)? Stutta skilgreiningin er “Aðgengi að fæðu og framboð af heilnæmum og öruggum matvælum. Sú skilgreining sem mest er notuð í dag og samþykkt árið 1996 á leiðtogafundi um fæðuöryggi í heiminum segir: “Fæðuöryggi er til staðar þegar allt fólk hefur ávallt raunverulegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringaríkum matvælum til að uppfylla næringarþarfir sínar með frjálsu fæðuvali, til að geta lifað virku og heilsusamlegu lífi.” Ísland er eyja langt út í N-Atlantshafinu með engin landamæri að öðrum löndum og langt er í meginlandið. Þetta eitt og sér segir okkur hversu lífsnauðsynlegt er að vera eins sjálfbær í fæðuframleiðslu og unnt er til að tryggja sem best lífsskilyrði þjóðarinnar, þá sér í lagi þegar alvarlegar vár banka upp á. Ísland er sprengfullt af náttúrulegum auðlindum, mikil matarkista frá botni sjávar upp til fjalla og því kjöraðstæður fyrir hendi til að tryggja þjóðinni fæðuöryggi með margvíslegum hætti. Þær raddir eru uppi er telja það gervi-fæðuöryggi að hafa alla matvælaframleiðslu innanlands því hún sé svo háð alþjóðlegum viðskiptum og innfluttum aðföngum.Af augljósum aðstæðum verðum við alltaf háð innflutningi á einhvern hátt, en það á að vera ófrávíkjanleg skylda hverrar þjóðar að byggja upp og styðja með stöðugleika innlenda matvælaframleiðslu. Því fæðustöðugleiki er ekkert annað en getan til öflunar fæðu til lengri tíma litið. Það er einfaldlega skynsamlegt að hver þjóð leggi mesta áherslu á framleiðslu matvara sem auðlindir hennar gefa mesta möguleikann á. Á móti þurfa stjórnvöld að tryggja að hér séu fyrir hendi “birgðabankar” þeirra aðfanga sem landið er ekki fært um að framleiða sjálft. Þar undir fellur m.a. eldsneyti og korn (eins og t.d. hveiti). Alþjóða heilbrigðisstofnunin vísar til þriggja atriða sem skilgreina fæðuöryggi, en það eru: A)Fáanleiki matvæla. Helsta hindrun þess er að gæðum er misskipt milli heimshluta og að ekki allir hafa aðgang að nægilega mikilli fæðu B)Aðgengi að matvælum. Helstu áhrifaþættir þess eru tekjur og beint aðgengi (landareign). C)Nýting matvæla. Mestu áhrifaþættir þar er magn matvæla og svo gæði þeirra. Margt getur haft áhrif á fáanleika matvæla. Innanlands eru veðurfar og náttúruhamfarir stærstu áhrifa- og áhættuþættirnir sem valdið geta miklu tjóni eins og uppskerubresti og/eða eyðileggingu. Utanlands gætir sömu áhrifaþátta þó misjafnt sé eftir löndum en við bætast áhættuþættir eins og styrjaldir og pólitískur óstöðugleiki. Innflutningur matvæla hefur aukist gríðarlega undanfarin áratug á kostnað innlendrar matvöruframleiðslu sem hefur ekki náð að halda í við þá þróun. Sú þróun er því miður komin af völdum mannlegra handa stjórnvalda og hagsmunaafla innflutningsgeirans sem hægt og bítandi fá afhent stærri og stærri hlut af “fæðuköku” þjóðarinnar. Hlutdeild innlendrar framleiðslu á markaði hefur því sífellt farið minnkandi sem hefur bein og ógnandi áhrif á fæðuöryggi íbúa landsins og færir okkur nær og nær algjörri ósjálfbærni í fæðu. Þegar innlend framleiðsla dregst saman, fækkar framleiðendum hægt og bítandi og hætta er á að mikilvæg þekking glatist. Í því samhengi má nefna að þegar Covid-heimsfaraldurinn reið yfir kom í ljós að eingöngu voru til í landinu matarbirgðir til u.þ.b. þriggja vikna. Það er algjörlega óásættanlegt. Einn mikilvægur þáttur fæðuöryggis er matvælaöryggi, þ.e. hvort matvæli séu örugg til neyslu. Í því samhengi er rétt að fjalla um þann óraunhæfa samkeppnismun milli innlendra og erlendra matvælaframleiðenda. Hér á landi búa framleiðendur (þá sér í lagi búfjárræktendur) við einhverjar ströngustu kröfur og reglur í heimi er kemur að aðbúnaði, heilbrigðis- og hollustuháttum búfénaðs. Sýklalyfjanotkun er hér í algjöru lágmarki þar sem eingöngu sá einstaklingur innan “hjarðar” sem veikist, er meðhöndlaður með slíku lyfi. Óheimilt er með lögum að blanda við eða flytja inn fóður sem inniheldur sýklalyf. Af þessu getum við verið stolt og er almenn ánægja með. Ein stærsta heilsufarsógn heims í dag eru sýklalyfjaónæmar bakteríur sem valda gríðarlegum fjölda andláta á ári hverju. Hvers vegna er okkur þá ekki umhugað um að matvælin sem við flytjum inn séu undir sömu kröfum og þau íslensku? Hvers vegna er stjórnvöldum allveg sama um þá staðreynd að pensilíni er blandað í fóður dýra sem ætluð eru til manneldis (og útflutnings til m.a. Íslands), þ.e. að öll hjörðin étur pensilín í gegnum fóðrið í þeim eina tilgangi að minnka afföll og auka vaxtarhraða. Sérstaklega á þetta við um verksmiðjubúskap/færibandabúskap þar sem gróðinn skiptir alltaf meira máli en skepnan sjálf. Þetta er svo innlendum framleiðendum ætlað að keppa við sem þar fyrir utan er einnig örframleiðslumarkaður samanborið við markaði erlendis og því eðli máls samkvæmt dýrari í rekstri. Það sjá allir sem sjá vilja að slíkt er ekki samanburðarhæft. Þessi þróun hefur bein og ógnandi áhrif á lýðheilsu fólks. Á henni ber ríkisstjórn hvers tíma ríka ábyrgð. Miðflokkurinn hefur lagt fram sterka, skynsama stefnu í landbúnaðarmálum og vil ég með þessu stappa enn frekar stálinu í sitjandi þingmenn flokksins um að standa vörð um farsæld og lýðheilsu fólks í landinu þegar kemur að öflugri innlendri matvælaframleiðslu og fæðuöryggi. Tryggja verður að þjóðin geti verið minna háð innflutningi á aðföngum. Höfundur er 1. varaþingmaður Miðflokksins í Norðausturkjördæmi.
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir Skoðun