Íslensku menntaverðlaunin – íslenskt skólastarf Jón Torfi Jónasson skrifar 11. nóvember 2024 14:16 Þann 5. nóvember voru Íslensku menntaverðlaunin veitt í fimm ólíkum flokkum. Þær fjölmörgu tilnefningar sem kynntar voru benda til þess að fjölbreytt og metnaðarfullt starf fari fram í menntakerfinu. En ég orða þetta varlega vegna þess að þær sýna líka alvarlegan veikleika í almennri umræðu um menntamál. Af kynnum mínum af skólamálum undanfarin ár veit ég að á öllum skólastigum og úti um allt land eru í gangi aragrúi frábærra verkefna sem alltof fáir heyra af. Sanngjörn kynning á þeim gæfi allt aðra mynd af skólastarfi en heyra má í neikvæðri umræðu fjölmiðla. Ég hef heyrt fjölmarga erlenda gesti sem heimsækja skólana okkar dást að þeirri fjölbreytni, hugmyndaauðgi, frumkvæði og krafti sem þeir sjá í íslensku skólastarfi. Við sjáum fjölda öflugra ungmenna streyma út úr skólakerfinu sem standa sig frábærlega vel í framhaldsnámi, atvinnulífi, íþróttum, tónlist – eiginlega hvar sem litið er sjáum við dæmi um frumkvæði og atorku. Þetta er allt önnur mynd en sú sem birtist í umræðu um skólakerfi á heljarþröm á grundvelli PISA niðurstaðna sem hafa ekki fengið gagnrýna umræðu. Hvorki hvað varðar mælitækni (sem er þó rædd gagnrýnið í PISA-skýrslunum sjálfum) né hugsmíðaréttmæti (þ.e. að verið sé að mæla þætti sem örugglega skipta miklu máli), að ekki sé talað um áhrifaréttmæti (þ.e. að þau séu líkleg til að hafa tiltekin áhrif), en þetta er ekki rætt í skýrslum Menntavísindasviðs HÍ. Svo kalla menn eftir samræmdum prófum sem reist eru á faglegum hugmyndum Steingríms Arasonar frá árunum kringum 1924 en eru að mestu úreltar. Slík próf eru hvorki gagnleg mælitæki né duga til skynsamlegrar leiðsagnar og ég trúi því ekki að nokkur sem þekkir vel til mælinga mæli þeim bót. Þá treysti ég langtum betur núna, 2024, fagmennsku Freyju Birgisdóttur sem ég veit að er öflugur fræðimaður og leiðir mjög áhugavert starf Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu sem snýst um þróun matsferils. Viss vandi í umræðu Steingríms er þó enn til staðar. En þrátt fyrir fjölmargar mjög jákvæðar vísbendingar sem berast út úr skólakerfinu held ég að öllum sé ljóst að það þarf að takast á við brýnar og erfiðar áskoranir, ekki síst tengdar börnum með erlendan bakgrunn og börnum sem standa höllum fæti af öðrum toga og búa sum auk þess við félags- og efnahagsleg vanefni. Þau sem bera faglega og fjárhagslega ábyrgð á skólakerfinu verða að horfast í augu við þær áskoranir sem sannarlega eru ekki auðveldar viðfangs. Ég fæ ekki betur séð en að þar sem ég þekki best til, og vísa þá til uppbyggingar af hálfu mennta- og barnamálaráðuneytis, sé verið að bretta upp ermarnar – m.a. í starfi Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu og t.d. MEMM verkefninu og einnig hjá Reykjavíkurborg. En ég óttast að áskorunin sé talsvert meiri en þeir sem eru utan kerfisins átta sig fyllilega á, en fáir innan kerfisins fara í grafgötur um eðli þeirra og umfang. Á vormánuðum síðastliðið ár átti ég þess kost að hlusta á ítarlega faglega umræðu starfsfólks leikskóla, grunnskóla, frístunda- og félagsmiðstöðva í Breiðholti með þátttöku yfirmanna skólamála í Reykjavík um stefnumótun og aðgerðir í málefnum síns borgarhluta. Þetta samtal sannfærði mig um það sama og ég hafði heyrt frá hinum erlendu gestum. Þarna var rætt af metnaði um hugmyndir til umbóta og mjög faglega um þær áskoranir sem þyrfti að takast á við. Fagfólkið, bæði kennarar og aðrir, settu fram eðlilegar kröfur um stuðning til þess að geta sjálft tekist á við þær. Þau birtust mér sem afar sterkur hópur fagfólks sem einmitt væri skynsamlegt að treysta fyrir menntun þeirra barna og ungmenna sem voru á þeirra faglega verksviði og mikilvægt að veita þeim það veganesti sem þyrfti, bæði faglegt og fjárhagslegt. Þau voru ekkert að fela vandamálin og þau voru heldur ekki að veigra sér við því að takast á við þau. Það var augljóst að þetta væri fólkið sem ætti að vinna verkið og ætlaði sér að gera það og ég sannfærðist um að þeim væri vissulega treystandi til þess. Íslensku menntaverðlaunin ættum við nota til að færa umræðu um íslensk skólamál í nýjan farveg, viðurkenna allt það sem vel er gert og jafnframt hve margslungin viðfangsefnin eru. En vitaskuld verður að horfast í augu við vandann sem við þekkjum nokkuð vel og gefa fagfólki skýrt umboð og stuðning til að glíma við hann. En skólakerfið eitt leysir hann vitanlega ekki allan. Til þess að lyfta umræðunni mætti einnig taka mið af þeim skýra tóni sem forsetinn, Halla Tómasdóttir, sló í ávarpi sínu þegar menntaverðlaunin voru veitt. Höfundur er fyrrum prófessor við Menntavísindasvið HÍ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Skoðun Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Sjá meira
Þann 5. nóvember voru Íslensku menntaverðlaunin veitt í fimm ólíkum flokkum. Þær fjölmörgu tilnefningar sem kynntar voru benda til þess að fjölbreytt og metnaðarfullt starf fari fram í menntakerfinu. En ég orða þetta varlega vegna þess að þær sýna líka alvarlegan veikleika í almennri umræðu um menntamál. Af kynnum mínum af skólamálum undanfarin ár veit ég að á öllum skólastigum og úti um allt land eru í gangi aragrúi frábærra verkefna sem alltof fáir heyra af. Sanngjörn kynning á þeim gæfi allt aðra mynd af skólastarfi en heyra má í neikvæðri umræðu fjölmiðla. Ég hef heyrt fjölmarga erlenda gesti sem heimsækja skólana okkar dást að þeirri fjölbreytni, hugmyndaauðgi, frumkvæði og krafti sem þeir sjá í íslensku skólastarfi. Við sjáum fjölda öflugra ungmenna streyma út úr skólakerfinu sem standa sig frábærlega vel í framhaldsnámi, atvinnulífi, íþróttum, tónlist – eiginlega hvar sem litið er sjáum við dæmi um frumkvæði og atorku. Þetta er allt önnur mynd en sú sem birtist í umræðu um skólakerfi á heljarþröm á grundvelli PISA niðurstaðna sem hafa ekki fengið gagnrýna umræðu. Hvorki hvað varðar mælitækni (sem er þó rædd gagnrýnið í PISA-skýrslunum sjálfum) né hugsmíðaréttmæti (þ.e. að verið sé að mæla þætti sem örugglega skipta miklu máli), að ekki sé talað um áhrifaréttmæti (þ.e. að þau séu líkleg til að hafa tiltekin áhrif), en þetta er ekki rætt í skýrslum Menntavísindasviðs HÍ. Svo kalla menn eftir samræmdum prófum sem reist eru á faglegum hugmyndum Steingríms Arasonar frá árunum kringum 1924 en eru að mestu úreltar. Slík próf eru hvorki gagnleg mælitæki né duga til skynsamlegrar leiðsagnar og ég trúi því ekki að nokkur sem þekkir vel til mælinga mæli þeim bót. Þá treysti ég langtum betur núna, 2024, fagmennsku Freyju Birgisdóttur sem ég veit að er öflugur fræðimaður og leiðir mjög áhugavert starf Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu sem snýst um þróun matsferils. Viss vandi í umræðu Steingríms er þó enn til staðar. En þrátt fyrir fjölmargar mjög jákvæðar vísbendingar sem berast út úr skólakerfinu held ég að öllum sé ljóst að það þarf að takast á við brýnar og erfiðar áskoranir, ekki síst tengdar börnum með erlendan bakgrunn og börnum sem standa höllum fæti af öðrum toga og búa sum auk þess við félags- og efnahagsleg vanefni. Þau sem bera faglega og fjárhagslega ábyrgð á skólakerfinu verða að horfast í augu við þær áskoranir sem sannarlega eru ekki auðveldar viðfangs. Ég fæ ekki betur séð en að þar sem ég þekki best til, og vísa þá til uppbyggingar af hálfu mennta- og barnamálaráðuneytis, sé verið að bretta upp ermarnar – m.a. í starfi Miðstöðvar menntunar og skólaþjónustu og t.d. MEMM verkefninu og einnig hjá Reykjavíkurborg. En ég óttast að áskorunin sé talsvert meiri en þeir sem eru utan kerfisins átta sig fyllilega á, en fáir innan kerfisins fara í grafgötur um eðli þeirra og umfang. Á vormánuðum síðastliðið ár átti ég þess kost að hlusta á ítarlega faglega umræðu starfsfólks leikskóla, grunnskóla, frístunda- og félagsmiðstöðva í Breiðholti með þátttöku yfirmanna skólamála í Reykjavík um stefnumótun og aðgerðir í málefnum síns borgarhluta. Þetta samtal sannfærði mig um það sama og ég hafði heyrt frá hinum erlendu gestum. Þarna var rætt af metnaði um hugmyndir til umbóta og mjög faglega um þær áskoranir sem þyrfti að takast á við. Fagfólkið, bæði kennarar og aðrir, settu fram eðlilegar kröfur um stuðning til þess að geta sjálft tekist á við þær. Þau birtust mér sem afar sterkur hópur fagfólks sem einmitt væri skynsamlegt að treysta fyrir menntun þeirra barna og ungmenna sem voru á þeirra faglega verksviði og mikilvægt að veita þeim það veganesti sem þyrfti, bæði faglegt og fjárhagslegt. Þau voru ekkert að fela vandamálin og þau voru heldur ekki að veigra sér við því að takast á við þau. Það var augljóst að þetta væri fólkið sem ætti að vinna verkið og ætlaði sér að gera það og ég sannfærðist um að þeim væri vissulega treystandi til þess. Íslensku menntaverðlaunin ættum við nota til að færa umræðu um íslensk skólamál í nýjan farveg, viðurkenna allt það sem vel er gert og jafnframt hve margslungin viðfangsefnin eru. En vitaskuld verður að horfast í augu við vandann sem við þekkjum nokkuð vel og gefa fagfólki skýrt umboð og stuðning til að glíma við hann. En skólakerfið eitt leysir hann vitanlega ekki allan. Til þess að lyfta umræðunni mætti einnig taka mið af þeim skýra tóni sem forsetinn, Halla Tómasdóttir, sló í ávarpi sínu þegar menntaverðlaunin voru veitt. Höfundur er fyrrum prófessor við Menntavísindasvið HÍ.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun