Vextir niðurlægja og drepa Einar Baldvin Árnason skrifar 14. september 2024 22:02 „Vextir niðurlægja og drepa. Vextir eru grafalvarleg synd. Þeir myrða, þeir traðka á mannlegri reisn, ala á spillingu, og standa í vegi almennrar velmegunar.” Svo mælti hans heilagleiki Frans páfi, reyndar ekki á Íslandi 2024, þó það væri vel við hæfi, heldur á fundi kaþólskra góðgerðarsamtaka sem aðstoða fólk sem hefur lent illa undir okurvöxtum. Hér tjáði páfi sig á sama hátt og kaþólska kirkjan hefur raunar alltaf gert, enda á andstaða við vexti og okur á náunganum sér djúpar rætur í kristinni trú. Heilagur Tómas Aquinias, einn helsti kennismiður kirkjunnar, velti málinu töluvert fyrir og sótti ekki aðeins í Biblíuna, heldur líka í hugmyndir hins heiðna heimspekings Aristótelesar, sem taldi ávöxtun fés ganga í berhögg við náttúrulögmálin sjálf - peningar væru dauður hlutur og það væri ónáttúrulegt að þeir fæddu af sér afkvæmi; að auðgast í krafti vaxta væri því óeðlilegt með öllu. Mörg hundruð árum seinna, tók Marteinn Lúther í sama streng. Hann taldi að kristnir menn ættu að lána fé til að hjálpa náunga sínum, ekki til að græða sjálfir. Lán væru aðeins góðverk ef það bæri ekki vexti, allt annað væri okur. Og Lúther hafði sterkar skoðanir á okri: „Að Kölska sjálfum undanskildum er enginn óvinur verri en okrarinn, því hann þráir að drottna yfir öllum öðrum. Tyrkir, vígamenn og harðstjórar eru einnig illmenni, en jafnvel þeir eru miskunnsamir miðað við okrarann sem lætur sig dreyma um gjöreyðingu heimsins, svo að alla hungri, alla þyrsti og allir þjáist, þeir verði þrælar hans í neyð sinni og þurfi að treysta á okrarann sem hann væri Drottinn sjálfur á himnum.” Í verki sínu, Hinum guðdómlega gleðileik, staðsetti ítalska skáldið Dante Alighieri okrara neðar í helvíti en morðingja og guðlastara. Hann taldi synd þeirra vera þá að þeir legðu ekki neitt af mörkum til samfélagsins, og stæðu bókstaflega í vegi þess að aðrir kæmust nær Guði með góðum verkum, með því að hæðast að- og spilla allri annarri vinnu. Hann gekk svo langt að kalla vaxtaokur “stórkostlega skilvirkt ofbeldi þar sem hægt er að valda sem mestum skaða með minnstu áreynslu.” Það er merkilegt hversu róttækar, eða jafnvel fráleitar þessar hugmyndir virðast okkur í dag, þó þær hafi verið almennt viðurkenndar og lögfestar um alla Evrópu hér áður fyrr. En hvers vegna ætli það sé? Eflaust vegna þess að okraranum tókst hið ómögulega - að velta Guði úr sessi í hugum flestra landsmanna. Hann drottnar yfir samfélaginu í krafti hjátrúar þar sem peningar og neysla eru skurðgoð, hagfræðigröf opinberanir, og bankar musteri. Þeir eru jú flestir hærri en kirkjuturnar í dag, og Íslendingar bíða í ofvæni eftir tilkynningum seðlabankastjóra eins og um páfann sjálfan væri að ræða. Hverjar eru afleiðingarnar? Hagkerfið á Íslandi er keyrt áfram með óhóflegri skuldsetningu með tilheyrandi vöxtum. Peningar okraranna vaxa eins og gull undir lyngormi, og skepnan öll með; samfélagið allt, frá einstaklingum sem taka lán til að fjármagna lífsnauðsynjar sem og ónauðsynlega einkaneyslu, fyrirtæki sem skuldsetja sig til að þenja sig út fyrir alla skynsemi, og síðan ríkið sjálft sem hefur skuldsett sig svo rækilega að einn stærsti útgjaldaliður þess eru vaxtaafborganir. Afborganir sem hinn almenni borgari þarf síðan að borga fyrir með annaðhvort skertum lífsgæðum í formi verri þjónustu og/eða hærri sköttum. Síðan er það skrattinn sjálfur úr sauðarleggnum: afborganir á húsnæðislánum í Evrópu eru aðeins hærri í Rússlandi og Úkraínu en á Íslandi í dag. Hvað er hægt að kalla það annað en heimatilbúið stríðsástand? Lúther hafði greinilega heilmikið til síns máls þegar hann líkti okrurum við vígamenn og harðstjóra. Það er eflaust erfitt fyrir marga að ímynda sér annað ástand en þetta, enda er þessi hjátrú rótgróin í samfélaginu. Svo margslungin, að heilu deildir háskólanna æla útúr sér jakkafataklæddum falsspámönnum, hvers eina hlutverk er að verja þetta mannfjandsamlega kerfi. Öll æðsta stjórnsýsla ber þess merki að þeir sem séu næstir hinum nýja guði séu í hvað mestum metum. Ásgeir Jónsson, sem fullvissaði okkur kortéri fyrir hrun sem aðalhagfræðingurKaupþings, að orðrómur um slæma stöðu íslensku bankana væri eintóm móðursýki, var hækkaður í tign og ráðinn sem yfirtraðkari okurveldisins. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra, er auðmaður úr viðskiptalífinu sem fyllist helst miklum trúarhita þegar hann ræðir einkavæðingu banka. Nýkjörinn forseti okkar, Halla Tómasdóttir var ein helsta klappstýra hjáguðsins fyrir hrun sem framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs, áður en hún flúði land og gerðist einhverskonar sérfræðingur í „ábyrgum kapítalisma” í Bandaríkjunum. Hún hefur nú snúið aftur til að boða hið nýja fagnaraðerindi, með alla helstu Dale Carnegie frasa og framkomu á hreinu, beint frá því landi hvers þjóð hefur stigið hvað trylltastan dans í kringum gullkálfinn, svona ef ske kynni Íslendingar þyrftu frekari leiðsögn í þeim efnum. „Hafa ekki fé, og ágirnd í eigur, afvegaleitt manninn og byrgt honum sýn, hafa nútímamenn ekki gert sér skurðgoð úr peningum og völdum?” spurði Benedikt XVI. páfi í París haustið 2008, aðeins nokkrum dögum áður en íslensku bankarnir hrundu með tilheyrandi grát og gnístran tanna.Það má alveg spyrja að þessu aftur í dag, sextán árum seinna. Höfundur er listamaður Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson Skoðun Halldór 24.05.2025 Halldór Skoðun Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson skrifar Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Sjá meira
„Vextir niðurlægja og drepa. Vextir eru grafalvarleg synd. Þeir myrða, þeir traðka á mannlegri reisn, ala á spillingu, og standa í vegi almennrar velmegunar.” Svo mælti hans heilagleiki Frans páfi, reyndar ekki á Íslandi 2024, þó það væri vel við hæfi, heldur á fundi kaþólskra góðgerðarsamtaka sem aðstoða fólk sem hefur lent illa undir okurvöxtum. Hér tjáði páfi sig á sama hátt og kaþólska kirkjan hefur raunar alltaf gert, enda á andstaða við vexti og okur á náunganum sér djúpar rætur í kristinni trú. Heilagur Tómas Aquinias, einn helsti kennismiður kirkjunnar, velti málinu töluvert fyrir og sótti ekki aðeins í Biblíuna, heldur líka í hugmyndir hins heiðna heimspekings Aristótelesar, sem taldi ávöxtun fés ganga í berhögg við náttúrulögmálin sjálf - peningar væru dauður hlutur og það væri ónáttúrulegt að þeir fæddu af sér afkvæmi; að auðgast í krafti vaxta væri því óeðlilegt með öllu. Mörg hundruð árum seinna, tók Marteinn Lúther í sama streng. Hann taldi að kristnir menn ættu að lána fé til að hjálpa náunga sínum, ekki til að græða sjálfir. Lán væru aðeins góðverk ef það bæri ekki vexti, allt annað væri okur. Og Lúther hafði sterkar skoðanir á okri: „Að Kölska sjálfum undanskildum er enginn óvinur verri en okrarinn, því hann þráir að drottna yfir öllum öðrum. Tyrkir, vígamenn og harðstjórar eru einnig illmenni, en jafnvel þeir eru miskunnsamir miðað við okrarann sem lætur sig dreyma um gjöreyðingu heimsins, svo að alla hungri, alla þyrsti og allir þjáist, þeir verði þrælar hans í neyð sinni og þurfi að treysta á okrarann sem hann væri Drottinn sjálfur á himnum.” Í verki sínu, Hinum guðdómlega gleðileik, staðsetti ítalska skáldið Dante Alighieri okrara neðar í helvíti en morðingja og guðlastara. Hann taldi synd þeirra vera þá að þeir legðu ekki neitt af mörkum til samfélagsins, og stæðu bókstaflega í vegi þess að aðrir kæmust nær Guði með góðum verkum, með því að hæðast að- og spilla allri annarri vinnu. Hann gekk svo langt að kalla vaxtaokur “stórkostlega skilvirkt ofbeldi þar sem hægt er að valda sem mestum skaða með minnstu áreynslu.” Það er merkilegt hversu róttækar, eða jafnvel fráleitar þessar hugmyndir virðast okkur í dag, þó þær hafi verið almennt viðurkenndar og lögfestar um alla Evrópu hér áður fyrr. En hvers vegna ætli það sé? Eflaust vegna þess að okraranum tókst hið ómögulega - að velta Guði úr sessi í hugum flestra landsmanna. Hann drottnar yfir samfélaginu í krafti hjátrúar þar sem peningar og neysla eru skurðgoð, hagfræðigröf opinberanir, og bankar musteri. Þeir eru jú flestir hærri en kirkjuturnar í dag, og Íslendingar bíða í ofvæni eftir tilkynningum seðlabankastjóra eins og um páfann sjálfan væri að ræða. Hverjar eru afleiðingarnar? Hagkerfið á Íslandi er keyrt áfram með óhóflegri skuldsetningu með tilheyrandi vöxtum. Peningar okraranna vaxa eins og gull undir lyngormi, og skepnan öll með; samfélagið allt, frá einstaklingum sem taka lán til að fjármagna lífsnauðsynjar sem og ónauðsynlega einkaneyslu, fyrirtæki sem skuldsetja sig til að þenja sig út fyrir alla skynsemi, og síðan ríkið sjálft sem hefur skuldsett sig svo rækilega að einn stærsti útgjaldaliður þess eru vaxtaafborganir. Afborganir sem hinn almenni borgari þarf síðan að borga fyrir með annaðhvort skertum lífsgæðum í formi verri þjónustu og/eða hærri sköttum. Síðan er það skrattinn sjálfur úr sauðarleggnum: afborganir á húsnæðislánum í Evrópu eru aðeins hærri í Rússlandi og Úkraínu en á Íslandi í dag. Hvað er hægt að kalla það annað en heimatilbúið stríðsástand? Lúther hafði greinilega heilmikið til síns máls þegar hann líkti okrurum við vígamenn og harðstjóra. Það er eflaust erfitt fyrir marga að ímynda sér annað ástand en þetta, enda er þessi hjátrú rótgróin í samfélaginu. Svo margslungin, að heilu deildir háskólanna æla útúr sér jakkafataklæddum falsspámönnum, hvers eina hlutverk er að verja þetta mannfjandsamlega kerfi. Öll æðsta stjórnsýsla ber þess merki að þeir sem séu næstir hinum nýja guði séu í hvað mestum metum. Ásgeir Jónsson, sem fullvissaði okkur kortéri fyrir hrun sem aðalhagfræðingurKaupþings, að orðrómur um slæma stöðu íslensku bankana væri eintóm móðursýki, var hækkaður í tign og ráðinn sem yfirtraðkari okurveldisins. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra, er auðmaður úr viðskiptalífinu sem fyllist helst miklum trúarhita þegar hann ræðir einkavæðingu banka. Nýkjörinn forseti okkar, Halla Tómasdóttir var ein helsta klappstýra hjáguðsins fyrir hrun sem framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs, áður en hún flúði land og gerðist einhverskonar sérfræðingur í „ábyrgum kapítalisma” í Bandaríkjunum. Hún hefur nú snúið aftur til að boða hið nýja fagnaraðerindi, með alla helstu Dale Carnegie frasa og framkomu á hreinu, beint frá því landi hvers þjóð hefur stigið hvað trylltastan dans í kringum gullkálfinn, svona ef ske kynni Íslendingar þyrftu frekari leiðsögn í þeim efnum. „Hafa ekki fé, og ágirnd í eigur, afvegaleitt manninn og byrgt honum sýn, hafa nútímamenn ekki gert sér skurðgoð úr peningum og völdum?” spurði Benedikt XVI. páfi í París haustið 2008, aðeins nokkrum dögum áður en íslensku bankarnir hrundu með tilheyrandi grát og gnístran tanna.Það má alveg spyrja að þessu aftur í dag, sextán árum seinna. Höfundur er listamaður
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun
Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar
Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun