Vextir niðurlægja og drepa Einar Baldvin Árnason skrifar 14. september 2024 22:02 „Vextir niðurlægja og drepa. Vextir eru grafalvarleg synd. Þeir myrða, þeir traðka á mannlegri reisn, ala á spillingu, og standa í vegi almennrar velmegunar.” Svo mælti hans heilagleiki Frans páfi, reyndar ekki á Íslandi 2024, þó það væri vel við hæfi, heldur á fundi kaþólskra góðgerðarsamtaka sem aðstoða fólk sem hefur lent illa undir okurvöxtum. Hér tjáði páfi sig á sama hátt og kaþólska kirkjan hefur raunar alltaf gert, enda á andstaða við vexti og okur á náunganum sér djúpar rætur í kristinni trú. Heilagur Tómas Aquinias, einn helsti kennismiður kirkjunnar, velti málinu töluvert fyrir og sótti ekki aðeins í Biblíuna, heldur líka í hugmyndir hins heiðna heimspekings Aristótelesar, sem taldi ávöxtun fés ganga í berhögg við náttúrulögmálin sjálf - peningar væru dauður hlutur og það væri ónáttúrulegt að þeir fæddu af sér afkvæmi; að auðgast í krafti vaxta væri því óeðlilegt með öllu. Mörg hundruð árum seinna, tók Marteinn Lúther í sama streng. Hann taldi að kristnir menn ættu að lána fé til að hjálpa náunga sínum, ekki til að græða sjálfir. Lán væru aðeins góðverk ef það bæri ekki vexti, allt annað væri okur. Og Lúther hafði sterkar skoðanir á okri: „Að Kölska sjálfum undanskildum er enginn óvinur verri en okrarinn, því hann þráir að drottna yfir öllum öðrum. Tyrkir, vígamenn og harðstjórar eru einnig illmenni, en jafnvel þeir eru miskunnsamir miðað við okrarann sem lætur sig dreyma um gjöreyðingu heimsins, svo að alla hungri, alla þyrsti og allir þjáist, þeir verði þrælar hans í neyð sinni og þurfi að treysta á okrarann sem hann væri Drottinn sjálfur á himnum.” Í verki sínu, Hinum guðdómlega gleðileik, staðsetti ítalska skáldið Dante Alighieri okrara neðar í helvíti en morðingja og guðlastara. Hann taldi synd þeirra vera þá að þeir legðu ekki neitt af mörkum til samfélagsins, og stæðu bókstaflega í vegi þess að aðrir kæmust nær Guði með góðum verkum, með því að hæðast að- og spilla allri annarri vinnu. Hann gekk svo langt að kalla vaxtaokur “stórkostlega skilvirkt ofbeldi þar sem hægt er að valda sem mestum skaða með minnstu áreynslu.” Það er merkilegt hversu róttækar, eða jafnvel fráleitar þessar hugmyndir virðast okkur í dag, þó þær hafi verið almennt viðurkenndar og lögfestar um alla Evrópu hér áður fyrr. En hvers vegna ætli það sé? Eflaust vegna þess að okraranum tókst hið ómögulega - að velta Guði úr sessi í hugum flestra landsmanna. Hann drottnar yfir samfélaginu í krafti hjátrúar þar sem peningar og neysla eru skurðgoð, hagfræðigröf opinberanir, og bankar musteri. Þeir eru jú flestir hærri en kirkjuturnar í dag, og Íslendingar bíða í ofvæni eftir tilkynningum seðlabankastjóra eins og um páfann sjálfan væri að ræða. Hverjar eru afleiðingarnar? Hagkerfið á Íslandi er keyrt áfram með óhóflegri skuldsetningu með tilheyrandi vöxtum. Peningar okraranna vaxa eins og gull undir lyngormi, og skepnan öll með; samfélagið allt, frá einstaklingum sem taka lán til að fjármagna lífsnauðsynjar sem og ónauðsynlega einkaneyslu, fyrirtæki sem skuldsetja sig til að þenja sig út fyrir alla skynsemi, og síðan ríkið sjálft sem hefur skuldsett sig svo rækilega að einn stærsti útgjaldaliður þess eru vaxtaafborganir. Afborganir sem hinn almenni borgari þarf síðan að borga fyrir með annaðhvort skertum lífsgæðum í formi verri þjónustu og/eða hærri sköttum. Síðan er það skrattinn sjálfur úr sauðarleggnum: afborganir á húsnæðislánum í Evrópu eru aðeins hærri í Rússlandi og Úkraínu en á Íslandi í dag. Hvað er hægt að kalla það annað en heimatilbúið stríðsástand? Lúther hafði greinilega heilmikið til síns máls þegar hann líkti okrurum við vígamenn og harðstjóra. Það er eflaust erfitt fyrir marga að ímynda sér annað ástand en þetta, enda er þessi hjátrú rótgróin í samfélaginu. Svo margslungin, að heilu deildir háskólanna æla útúr sér jakkafataklæddum falsspámönnum, hvers eina hlutverk er að verja þetta mannfjandsamlega kerfi. Öll æðsta stjórnsýsla ber þess merki að þeir sem séu næstir hinum nýja guði séu í hvað mestum metum. Ásgeir Jónsson, sem fullvissaði okkur kortéri fyrir hrun sem aðalhagfræðingurKaupþings, að orðrómur um slæma stöðu íslensku bankana væri eintóm móðursýki, var hækkaður í tign og ráðinn sem yfirtraðkari okurveldisins. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra, er auðmaður úr viðskiptalífinu sem fyllist helst miklum trúarhita þegar hann ræðir einkavæðingu banka. Nýkjörinn forseti okkar, Halla Tómasdóttir var ein helsta klappstýra hjáguðsins fyrir hrun sem framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs, áður en hún flúði land og gerðist einhverskonar sérfræðingur í „ábyrgum kapítalisma” í Bandaríkjunum. Hún hefur nú snúið aftur til að boða hið nýja fagnaraðerindi, með alla helstu Dale Carnegie frasa og framkomu á hreinu, beint frá því landi hvers þjóð hefur stigið hvað trylltastan dans í kringum gullkálfinn, svona ef ske kynni Íslendingar þyrftu frekari leiðsögn í þeim efnum. „Hafa ekki fé, og ágirnd í eigur, afvegaleitt manninn og byrgt honum sýn, hafa nútímamenn ekki gert sér skurðgoð úr peningum og völdum?” spurði Benedikt XVI. páfi í París haustið 2008, aðeins nokkrum dögum áður en íslensku bankarnir hrundu með tilheyrandi grát og gnístran tanna.Það má alveg spyrja að þessu aftur í dag, sextán árum seinna. Höfundur er listamaður Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Skoðun Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Sjá meira
„Vextir niðurlægja og drepa. Vextir eru grafalvarleg synd. Þeir myrða, þeir traðka á mannlegri reisn, ala á spillingu, og standa í vegi almennrar velmegunar.” Svo mælti hans heilagleiki Frans páfi, reyndar ekki á Íslandi 2024, þó það væri vel við hæfi, heldur á fundi kaþólskra góðgerðarsamtaka sem aðstoða fólk sem hefur lent illa undir okurvöxtum. Hér tjáði páfi sig á sama hátt og kaþólska kirkjan hefur raunar alltaf gert, enda á andstaða við vexti og okur á náunganum sér djúpar rætur í kristinni trú. Heilagur Tómas Aquinias, einn helsti kennismiður kirkjunnar, velti málinu töluvert fyrir og sótti ekki aðeins í Biblíuna, heldur líka í hugmyndir hins heiðna heimspekings Aristótelesar, sem taldi ávöxtun fés ganga í berhögg við náttúrulögmálin sjálf - peningar væru dauður hlutur og það væri ónáttúrulegt að þeir fæddu af sér afkvæmi; að auðgast í krafti vaxta væri því óeðlilegt með öllu. Mörg hundruð árum seinna, tók Marteinn Lúther í sama streng. Hann taldi að kristnir menn ættu að lána fé til að hjálpa náunga sínum, ekki til að græða sjálfir. Lán væru aðeins góðverk ef það bæri ekki vexti, allt annað væri okur. Og Lúther hafði sterkar skoðanir á okri: „Að Kölska sjálfum undanskildum er enginn óvinur verri en okrarinn, því hann þráir að drottna yfir öllum öðrum. Tyrkir, vígamenn og harðstjórar eru einnig illmenni, en jafnvel þeir eru miskunnsamir miðað við okrarann sem lætur sig dreyma um gjöreyðingu heimsins, svo að alla hungri, alla þyrsti og allir þjáist, þeir verði þrælar hans í neyð sinni og þurfi að treysta á okrarann sem hann væri Drottinn sjálfur á himnum.” Í verki sínu, Hinum guðdómlega gleðileik, staðsetti ítalska skáldið Dante Alighieri okrara neðar í helvíti en morðingja og guðlastara. Hann taldi synd þeirra vera þá að þeir legðu ekki neitt af mörkum til samfélagsins, og stæðu bókstaflega í vegi þess að aðrir kæmust nær Guði með góðum verkum, með því að hæðast að- og spilla allri annarri vinnu. Hann gekk svo langt að kalla vaxtaokur “stórkostlega skilvirkt ofbeldi þar sem hægt er að valda sem mestum skaða með minnstu áreynslu.” Það er merkilegt hversu róttækar, eða jafnvel fráleitar þessar hugmyndir virðast okkur í dag, þó þær hafi verið almennt viðurkenndar og lögfestar um alla Evrópu hér áður fyrr. En hvers vegna ætli það sé? Eflaust vegna þess að okraranum tókst hið ómögulega - að velta Guði úr sessi í hugum flestra landsmanna. Hann drottnar yfir samfélaginu í krafti hjátrúar þar sem peningar og neysla eru skurðgoð, hagfræðigröf opinberanir, og bankar musteri. Þeir eru jú flestir hærri en kirkjuturnar í dag, og Íslendingar bíða í ofvæni eftir tilkynningum seðlabankastjóra eins og um páfann sjálfan væri að ræða. Hverjar eru afleiðingarnar? Hagkerfið á Íslandi er keyrt áfram með óhóflegri skuldsetningu með tilheyrandi vöxtum. Peningar okraranna vaxa eins og gull undir lyngormi, og skepnan öll með; samfélagið allt, frá einstaklingum sem taka lán til að fjármagna lífsnauðsynjar sem og ónauðsynlega einkaneyslu, fyrirtæki sem skuldsetja sig til að þenja sig út fyrir alla skynsemi, og síðan ríkið sjálft sem hefur skuldsett sig svo rækilega að einn stærsti útgjaldaliður þess eru vaxtaafborganir. Afborganir sem hinn almenni borgari þarf síðan að borga fyrir með annaðhvort skertum lífsgæðum í formi verri þjónustu og/eða hærri sköttum. Síðan er það skrattinn sjálfur úr sauðarleggnum: afborganir á húsnæðislánum í Evrópu eru aðeins hærri í Rússlandi og Úkraínu en á Íslandi í dag. Hvað er hægt að kalla það annað en heimatilbúið stríðsástand? Lúther hafði greinilega heilmikið til síns máls þegar hann líkti okrurum við vígamenn og harðstjóra. Það er eflaust erfitt fyrir marga að ímynda sér annað ástand en þetta, enda er þessi hjátrú rótgróin í samfélaginu. Svo margslungin, að heilu deildir háskólanna æla útúr sér jakkafataklæddum falsspámönnum, hvers eina hlutverk er að verja þetta mannfjandsamlega kerfi. Öll æðsta stjórnsýsla ber þess merki að þeir sem séu næstir hinum nýja guði séu í hvað mestum metum. Ásgeir Jónsson, sem fullvissaði okkur kortéri fyrir hrun sem aðalhagfræðingurKaupþings, að orðrómur um slæma stöðu íslensku bankana væri eintóm móðursýki, var hækkaður í tign og ráðinn sem yfirtraðkari okurveldisins. Bjarni Benediktsson, forsætisráðherra, er auðmaður úr viðskiptalífinu sem fyllist helst miklum trúarhita þegar hann ræðir einkavæðingu banka. Nýkjörinn forseti okkar, Halla Tómasdóttir var ein helsta klappstýra hjáguðsins fyrir hrun sem framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs, áður en hún flúði land og gerðist einhverskonar sérfræðingur í „ábyrgum kapítalisma” í Bandaríkjunum. Hún hefur nú snúið aftur til að boða hið nýja fagnaraðerindi, með alla helstu Dale Carnegie frasa og framkomu á hreinu, beint frá því landi hvers þjóð hefur stigið hvað trylltastan dans í kringum gullkálfinn, svona ef ske kynni Íslendingar þyrftu frekari leiðsögn í þeim efnum. „Hafa ekki fé, og ágirnd í eigur, afvegaleitt manninn og byrgt honum sýn, hafa nútímamenn ekki gert sér skurðgoð úr peningum og völdum?” spurði Benedikt XVI. páfi í París haustið 2008, aðeins nokkrum dögum áður en íslensku bankarnir hrundu með tilheyrandi grát og gnístran tanna.Það má alveg spyrja að þessu aftur í dag, sextán árum seinna. Höfundur er listamaður
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar