Eirkatlar og steypa Sigurlín Bjarney Gísladóttir skrifar 14. apríl 2024 14:00 Á 17. öld var mikil þörf fyrir eirkatla og það þótti sérstaklega gott að elda mat í þessum kötlum. Þeir voru hins vegar dýrir og efnameiri einstaklingar byrjuðu að leigja katlana sína út til þeirra sem höfðu minna á milli handanna. Þarna gátu þeir sem þegar áttu mikið grætt á þeim sem áttu lítið. Margir sönkuðu að sér kötlum til að leigja út. Síðar komu hollenskir steypujárnspottar (braspottar) til sögunnar sem voru mun ódýrari og „vandamálið“ var úr sögunni. (Helgi Þorláksson, 2004, bls. 59—60). Þegar ég las um eirkatlana í bókinni um sögu 17. aldar sá ég samsvörun í leigumarkaði nútímans, daufa endurspeglun á milli aldanna. Fátt er nýtt undir sólinni. Það er ekki nýtt að hinir efnameiri sjái sér leik á borði og finni leið til að græða á þeim efnaminni með því að leigja út djásnin sín. Þegar kemur að leigumarkaðnum á Íslandi undanfarinn áratug þá hreinlega veit ég ekki hvar ég á að byrja. Nú þegar hafa Leigjendasamtökin og fleiri aðilar sýnt fram á það (til fjölda ára) með tölulegum upplýsingum að óréttlætið er augljóst og að afleiðingarnar skelfilegar fyrir marga. Samt breytist ekkert. Ríkisstjórnir hafa sett saman fjölmarga vinnuhópa (með takmarkaðri aðkomu leigjenda) en ástandið heldur áfram að versna. Ráðherrar hafa komið í fjölmiðla og lýst yfir áhyggjum yfir stöðu leigjenda en áhyggjur gera ekkert gagn fyrir leigjendur ef þeim fylgja engar raunverulegar breytingar. Þó verð ég að hrósa stjórnvöldum fyrir hlutdeildarlánin. Loksins kom fram raunveruleg lausn sem gat hjálpað mörgum…. þangað til allt hækkaði svo mikið að það var ómögulegt að kaupa eign með hlutdeildarláni á höfuðborgarsvæðinu í langan tíma. Síðan var lögunum breytt og það lagaði ástandið í smá tíma. Sá sem er á leigumarkaði þarf yfirleitt að safna í kringum 10 milljónum til að geta fengið greiðslumat og keypt fyrstu eign og þau sem falla undir hlutdeildarlán þurfa að safna 3-5 milljónum. Hins vegar er ómögulegt að safna þegar stór hluti af heildarlaunum fara í leigu. Það er ómöguleikinn í öllu sínu veldi. Ég vil ekki eyða orkunni í að segja það sem allir segja: ástandið er ekki gott og verður til þess að grátlega margir draga fram lífið undir fátæktarmörkum. Kannski er betra að benda á skref sem hægt væri að taka í átt að sanngirni og jafnari lífskjörum: Húsnæðisbætur Þegar unglingur í framhaldsskóla nær 18 ára aldri koma allar tekjur námsmannsins til lækkunar á húsnæðisbótum. Þessu þyrfti að breyta og taka ekki með í reikninginn tekjur námsmanns til 22 ára aldurs. Það myndi tryggja jafnræði á milli námsmanna og fjölskyldna þeirra hvort sem þeir eru í leiguhúsnæði eða ekki. Húsnæðisbætur eru fínar en tekjur þurfa að vera mjög lágar til að þær séu ekki skertar á einhvern hátt og húsnæðisbætur reynast oftast agnarlítill plástur á sár sem stækkar hratt. Raunfærnimat á fasteignamarkaði Þetta fallega orð, raunfærnimat, er notað þegar kemur að menntun og er viðleitni til að meta reynslu fólks að verðleikum og meta það sem einingar upp í ákveðið nám. Hvernig væri að taka upp raunfærnimat á húsnæðismarkaði? Ef manneskja getur borgað leigu í 20 ár sem er yfir 50% af heildartekjum þá hefur hún raunfærni til að greiða af bankaláni með lægri afborgunum. Ef leigjandinn hefur verið með gilda leigusamninga þá er hægt að sjá þetta allt aftur í tímann og hægt að umbuna þeim þrautseigjuna. Leiguþak - bætur og styrkir til leigusala Núna fá leigjendur húsnæðisbætur sem ráðast af tekjum og eignum. Sumir fá sérstakan húsnæðisstuðning frá sveitarfélaginu (sem ætti reyndar að koma sjálfkrafa þegar tekjur fara undir ákveðið viðmið en ætti ekki að þurfa að sækja um) auk þess sem ýmsar hjálparstofnanir koma leigjendum til aðstoðar því það ríkir mikil neyð hjá mörgum á leigumarkaði. Hvernig væri að setja leiguþak og þeir leigusalar sem þurfa að greiða með eignunum sínum (hægt að byggja á tekjum, eignum, lánshlutfalli og afborgunum) geti sótt um stuðning frá húsnæðis- og mannvirkjastofnun og jafnvel hjá hjálparsamtökum? Setjum leiguþak, gefum leigjendur smá reisn og flytjum aðstoðina yfir til leigusalanna. Þetta myndi auka jafnræði á milli fólks og koma í veg fyrir þessar djúpu fátæktarholur sem leigjendur lenda ofan í og dýpka með hverju árinu sem líður, með hverju árinu sem stjórnvöld gera ekki rassg…. Nú þegar búa mjög margir í ósamþykktu iðnaðarhúsnæði. Gettóin sem eru að verða til eru í boði stjórnvalda og hins frjálsa (villta og tryllta) leigumarkaðar. Af hverju eru ekki þúsundir að mótmæla á Austurvelli á hverjum degi? Jú, leigjendur eru of uppteknir að vinna myrkranna á milli, of þreyttir og líka margir fullir af skömm yfir því að vera í þessari stöðu. Fyrir tíu árum lýsti Umboðsmaður barna yfir áhyggjum af stöðu barna á leigumarkaði. Sama ár hafði velferðarvakt Velferðarráðuneytisins (ráðuneyti sem er ekki lengur til) sömu áhyggjur. Það er ekkert sem bendir til þess að staða þessara barna hafi vænkast. Misskiptingin er hrópandi! Eirkatlar eða steypa? Þetta er allt sama sultan. Höfundur er rithöfundur og kennari Heimildir: Helgi Þorláksson. 2004. „Undir Einveldi“. Saga Íslands VII. Hið íslenska bókmenntafélag, Sögufélag. Morgunblaðið. 8.9.2014. „Hefur áhyggjur af börnum í leiguíbúðum.“ Mbl.is. Hefur áhyggjur af börnum í leiguíbúðum (mbl.is) Ríkisútvarpið. 14.11.2014 „Áhyggjur af börnum fátækra leigjenda.“ Ruv.is. Áhyggjur af börnum fátækra leigjenda - RÚV.is (ruv.is) Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsnæðismál Mest lesið Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley Skoðun Skoðun Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vísir að lægri orkureikningi Einar Vilmarsson skrifar Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald skrifar Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Nýr vegvísir Evrópusambandsins um jafnrétti kynjanna Clara Ganslandt skrifar Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Blaður 35 Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kaldar kveðjur frá forsætisráðherrra til ferðaþjónustunnar Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Nú hefst samræmt próf í stærðfræði Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sanngirni í Kópavogsmódelinu Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnarflokkarnir fylgja Landsvirkjun – gegn Þjórsárverum Svandís Svavarsdóttir,Álfheiður Ingadóttir skrifar Skoðun Skapandi framtíð – forvarnir og félagsstarf í Hafnarfirði Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun Upplýsingar um mataræði barna og unglinga á landsvísu eru of gamlar – það er óásættanlegt Birna Þórisdóttir,Sigurbjörg Bjarnadóttir,Inga Þórsdóttir skrifar Skoðun Hvaða orka? Birgir Sverrisson skrifar Skoðun Það skiptir máli hvernig gervigreind er notuð í kennslu Hjörvar Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Friðum Eyjafjörð Jana Salóme Ingibjargar Jósepsdóttir skrifar Skoðun Sóknaráætlanir landshlutanna – lykillinn að sterkara Íslandi Páll Snævar Brynjarsson,Sigríður Ó. Kristjánsdóttir,Sveinbjörg Rut Pétursdóttir,Albertína Friðbjörg Elíasdóttir,Bryndís Fiona Ford,Ingunn Jónsdóttir,Berglind Kristinsdóttir,Páll Björgvin Guðmundsson skrifar Skoðun Eflum samstöðuna á kvennaári – Stöndum vörð um mannréttindi Kristín Ástgeirsdóttir skrifar Skoðun Langar þig að vera sjóklár? Steinunn Ása Þorvaldsdóttir,Jakob Frímann Þorsteinsson skrifar Skoðun Við fögnum en gleymum ekki Sandra B. Franks skrifar Skoðun Mun gervigreind skapa stafræna stéttaskiptingu á Íslandi? Björgmundur Guðmundsson skrifar Sjá meira
Á 17. öld var mikil þörf fyrir eirkatla og það þótti sérstaklega gott að elda mat í þessum kötlum. Þeir voru hins vegar dýrir og efnameiri einstaklingar byrjuðu að leigja katlana sína út til þeirra sem höfðu minna á milli handanna. Þarna gátu þeir sem þegar áttu mikið grætt á þeim sem áttu lítið. Margir sönkuðu að sér kötlum til að leigja út. Síðar komu hollenskir steypujárnspottar (braspottar) til sögunnar sem voru mun ódýrari og „vandamálið“ var úr sögunni. (Helgi Þorláksson, 2004, bls. 59—60). Þegar ég las um eirkatlana í bókinni um sögu 17. aldar sá ég samsvörun í leigumarkaði nútímans, daufa endurspeglun á milli aldanna. Fátt er nýtt undir sólinni. Það er ekki nýtt að hinir efnameiri sjái sér leik á borði og finni leið til að græða á þeim efnaminni með því að leigja út djásnin sín. Þegar kemur að leigumarkaðnum á Íslandi undanfarinn áratug þá hreinlega veit ég ekki hvar ég á að byrja. Nú þegar hafa Leigjendasamtökin og fleiri aðilar sýnt fram á það (til fjölda ára) með tölulegum upplýsingum að óréttlætið er augljóst og að afleiðingarnar skelfilegar fyrir marga. Samt breytist ekkert. Ríkisstjórnir hafa sett saman fjölmarga vinnuhópa (með takmarkaðri aðkomu leigjenda) en ástandið heldur áfram að versna. Ráðherrar hafa komið í fjölmiðla og lýst yfir áhyggjum yfir stöðu leigjenda en áhyggjur gera ekkert gagn fyrir leigjendur ef þeim fylgja engar raunverulegar breytingar. Þó verð ég að hrósa stjórnvöldum fyrir hlutdeildarlánin. Loksins kom fram raunveruleg lausn sem gat hjálpað mörgum…. þangað til allt hækkaði svo mikið að það var ómögulegt að kaupa eign með hlutdeildarláni á höfuðborgarsvæðinu í langan tíma. Síðan var lögunum breytt og það lagaði ástandið í smá tíma. Sá sem er á leigumarkaði þarf yfirleitt að safna í kringum 10 milljónum til að geta fengið greiðslumat og keypt fyrstu eign og þau sem falla undir hlutdeildarlán þurfa að safna 3-5 milljónum. Hins vegar er ómögulegt að safna þegar stór hluti af heildarlaunum fara í leigu. Það er ómöguleikinn í öllu sínu veldi. Ég vil ekki eyða orkunni í að segja það sem allir segja: ástandið er ekki gott og verður til þess að grátlega margir draga fram lífið undir fátæktarmörkum. Kannski er betra að benda á skref sem hægt væri að taka í átt að sanngirni og jafnari lífskjörum: Húsnæðisbætur Þegar unglingur í framhaldsskóla nær 18 ára aldri koma allar tekjur námsmannsins til lækkunar á húsnæðisbótum. Þessu þyrfti að breyta og taka ekki með í reikninginn tekjur námsmanns til 22 ára aldurs. Það myndi tryggja jafnræði á milli námsmanna og fjölskyldna þeirra hvort sem þeir eru í leiguhúsnæði eða ekki. Húsnæðisbætur eru fínar en tekjur þurfa að vera mjög lágar til að þær séu ekki skertar á einhvern hátt og húsnæðisbætur reynast oftast agnarlítill plástur á sár sem stækkar hratt. Raunfærnimat á fasteignamarkaði Þetta fallega orð, raunfærnimat, er notað þegar kemur að menntun og er viðleitni til að meta reynslu fólks að verðleikum og meta það sem einingar upp í ákveðið nám. Hvernig væri að taka upp raunfærnimat á húsnæðismarkaði? Ef manneskja getur borgað leigu í 20 ár sem er yfir 50% af heildartekjum þá hefur hún raunfærni til að greiða af bankaláni með lægri afborgunum. Ef leigjandinn hefur verið með gilda leigusamninga þá er hægt að sjá þetta allt aftur í tímann og hægt að umbuna þeim þrautseigjuna. Leiguþak - bætur og styrkir til leigusala Núna fá leigjendur húsnæðisbætur sem ráðast af tekjum og eignum. Sumir fá sérstakan húsnæðisstuðning frá sveitarfélaginu (sem ætti reyndar að koma sjálfkrafa þegar tekjur fara undir ákveðið viðmið en ætti ekki að þurfa að sækja um) auk þess sem ýmsar hjálparstofnanir koma leigjendum til aðstoðar því það ríkir mikil neyð hjá mörgum á leigumarkaði. Hvernig væri að setja leiguþak og þeir leigusalar sem þurfa að greiða með eignunum sínum (hægt að byggja á tekjum, eignum, lánshlutfalli og afborgunum) geti sótt um stuðning frá húsnæðis- og mannvirkjastofnun og jafnvel hjá hjálparsamtökum? Setjum leiguþak, gefum leigjendur smá reisn og flytjum aðstoðina yfir til leigusalanna. Þetta myndi auka jafnræði á milli fólks og koma í veg fyrir þessar djúpu fátæktarholur sem leigjendur lenda ofan í og dýpka með hverju árinu sem líður, með hverju árinu sem stjórnvöld gera ekki rassg…. Nú þegar búa mjög margir í ósamþykktu iðnaðarhúsnæði. Gettóin sem eru að verða til eru í boði stjórnvalda og hins frjálsa (villta og tryllta) leigumarkaðar. Af hverju eru ekki þúsundir að mótmæla á Austurvelli á hverjum degi? Jú, leigjendur eru of uppteknir að vinna myrkranna á milli, of þreyttir og líka margir fullir af skömm yfir því að vera í þessari stöðu. Fyrir tíu árum lýsti Umboðsmaður barna yfir áhyggjum af stöðu barna á leigumarkaði. Sama ár hafði velferðarvakt Velferðarráðuneytisins (ráðuneyti sem er ekki lengur til) sömu áhyggjur. Það er ekkert sem bendir til þess að staða þessara barna hafi vænkast. Misskiptingin er hrópandi! Eirkatlar eða steypa? Þetta er allt sama sultan. Höfundur er rithöfundur og kennari Heimildir: Helgi Þorláksson. 2004. „Undir Einveldi“. Saga Íslands VII. Hið íslenska bókmenntafélag, Sögufélag. Morgunblaðið. 8.9.2014. „Hefur áhyggjur af börnum í leiguíbúðum.“ Mbl.is. Hefur áhyggjur af börnum í leiguíbúðum (mbl.is) Ríkisútvarpið. 14.11.2014 „Áhyggjur af börnum fátækra leigjenda.“ Ruv.is. Áhyggjur af börnum fátækra leigjenda - RÚV.is (ruv.is)
Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun
Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun
Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson Skoðun
Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar
Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar
Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Ríkisstjórnarflokkarnir fylgja Landsvirkjun – gegn Þjórsárverum Svandís Svavarsdóttir,Álfheiður Ingadóttir skrifar
Skoðun Upplýsingar um mataræði barna og unglinga á landsvísu eru of gamlar – það er óásættanlegt Birna Þórisdóttir,Sigurbjörg Bjarnadóttir,Inga Þórsdóttir skrifar
Skoðun Sóknaráætlanir landshlutanna – lykillinn að sterkara Íslandi Páll Snævar Brynjarsson,Sigríður Ó. Kristjánsdóttir,Sveinbjörg Rut Pétursdóttir,Albertína Friðbjörg Elíasdóttir,Bryndís Fiona Ford,Ingunn Jónsdóttir,Berglind Kristinsdóttir,Páll Björgvin Guðmundsson skrifar
Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun
Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson Skoðun
Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson Skoðun
Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley Skoðun