Seðlabanki Íslands Oddný G. Harðardóttir skrifar 14. febrúar 2023 15:02 Það vekur furðu hve skýrsla erlendra sérfræðinga um Seðlabanka Íslands hefur fengið litla umfjöllun. Sérfræðingarnir eru þrír með Patrick Honohan fyrrverandi seðlabankastjóra Írlands í broddi fylkingar. Seðlabanki Íslands er ein mikilvægasta stofnun landsins. Ef þar fer eitthvað úrskeiðis verða afleiðingarnar afgerandi fyrir land og þjóð. Við eigum öll mikið undir því að bankinn sé traustsins verður og standi undir því mikilvæga hlutverki sem hann gegnir. Seðlabankinn er gríðarlega valdamikil sjálfstæð stofnun þar sem reglur um fjármálamarkaði eru settar, eftirlit haft með hegðun fyrirtækja á markaði og rekstur fjármálastofnana skoðaður sé talin þörf á því, t.d. sé rekstur talinn of áhættusamur. Sama stofnun fer með peningastefnuna, ákveður vexti og bindiskyldu og getur haft áhrif á gengi krónunnar með kaupum og sölu á gjaldeyri. Það er grundvallaratrið fyrir starfsemina að sjálfstæði sé tryggt gagnvart ríkisstjórn hverju sinni. Ekki er ólíklegt að stjórnmálamenn vilji hafa áhrif á starfsemi svo valdamikillar stofnunar. Til dæmis geta skapast hvatar fyrir stjórnmálamenn að láta flokkspólitíska hagsmuni frekar en faglegt mat ráða för við ráðningu embættismanna eða láti pólitíska hagsmuni ráða með því að reyna að hafa áhrif á eftirlitshlutverk Seðlabankans. Með lögum sem samþykkt voru á alþingi 2019 var ákveðið að bæta við tveimur varabankastjórum í Seðlabankann. Þeir urðu þá þrír samtals. Á sama tíma var tillaga minnihluta efnahags- og viðskiptanefndar um að á fimm ára fresti skuli forsætisráðherra fela þremur óháðum sérfræðingum á sviði peninga- og fjármálahagfræði og fjármálaeftirlits að gera úttekt um hvernig Seðlabanka Íslands hafi tekist að uppfylla markmið um stöðugt verðlag, fjármálastöðugleika og framkvæmd fjármálaeftirlits. Jafnframt skuli litið til annarra þátta í starfsemi bankans, svo sem skipulags, verkaskiptingar og valdsviðs. Fyrsta úttektin yrði í lok árs 2022. Fyrsta úttektin er komin. Skýrslan er birt í heild sinni á heimasíðu forsætisráðuneytisins. Þar er líka að finna samantekt á íslensku. Þar kemur m.a. þetta fram: „Það fyrirkomulag æðstu stjórnunar sem valið var í kjölfar sameiningarinnar kann að hafa verið gagnlegt til að tryggja að fyrstu skref sameiningarinnar væru tekin með eins skilvirkum hætti og kostur var, en þjónar ekki vel hlutverki sínu til lengri tíma litið og þarfnast endurskoðunar. Einnig ber að endurhugsa hvar valdheimildum er komið fyrir sem ekki eru sérstaklega faldar nefndum eða yfirstjórn bankans sameiginlega í lögum (e. residual powers).“ Tiltekið er að fyrirkomulag æðstu stjórnunar bankans feli í sér of vítt valdsvið og áhættu vegna lykilmanns, sem er seðlabankastjórinn. Skýrsluhöfundar taka frama að þeir hafi ekki í öðrum seðlabönkum sem fella eftirlit inn í starfsemi sína, kynnst fyrirkomulagi stjórnunar sem víkur í jafn ríkum mæli frá stjórnunarháttum. „Við álítum ekki að þeir muni reynast vel til lengri tíma litið. Farsælla yrði að taka upp hefðbundnara stjórnunarfyrirkomulag“ segir í skýrslunni. Frumvarp forsætisráðherra Í efnahags- og viðskiptanefnd er til vinnslu frumvarp forsætisráðherra um Seðlabankann (þingskjal 683—541. mál) og breytingar á fyrirkomulagi innan fjármálaeftirlitsnefndarinnar. Sérfræðingarnir benda á í skýrslunni að það stjórnskipulag og sú umgjörð sem sett var til að tryggja viðeigandi valddreifingu við ákvarðanatöku í Seðlabankanum hafi ekki gengið eftir í framkvæmd. Í skýrslunni er einnig bent á að verði frumvarp forsætisráðherra að lögum muni enn aukast á samþjöppun valds sem sérfræðingarnir vara sérstaklega við. Sérfræðingarnir taka fram að það skipulag sem nú sé í bankanum sé vart í takti við það sem löggjafinn hafi ætlað sér við setningu laganna 2019 og að skipulag bankans sé mjög óvenjulegt í alþjóðlegum samanburði. Vald til töku ákvarðana hafi þjappast óeðlilega saman hjá seðlabankastjóra og vara þau sérstaklega við frekari samþjöppun þess. Umfjöllun skýrslunnar að þessu leyti nær reyndar ekki aðeins til varaseðlabankastjóra fjármálaeftirlits heldur til varaseðlabankstjóranna þriggja og velta sérfræðingarnir fyrir sér hvort þau geti rækt skyldur sínar við núverandi aðstæður. Einnig telja þau gagnrýnivert að deildarstjórar bankans heyri beint undir seðlabankastjóra en ekki varaseðlabankastjórana. Á það er bent að meðlimir peningastefnunefndar, og virðist þar einkum átt við seðlabankastjóra, verði að gera greinarmun á eigin skoðunum og ákvörðunum nefnda þegar ákvarðanir eru kynntar. Í þessu ljósi er ekki óeðlilegt að spyrja hvort það hafi verið ákvörðun peningastefnunefndar að Ísland væri orðið lágvaxtaland þegar seðlabankastjóri tilkynnti það sumarið 2020 með hugsanlega skaðlegum áhrifum fyrir ákvarðanir heimila í eigin fjármálum? Og hvort það hafi verið ákvörðun peningastefnunefndar í október að vextir yrðu ekki hækkaðir frekar? Vaxtahækkunin í nóvember leiddi í ljós hið gagnstæða. Var það einnig álit peningastefnunefndar að nýlegir kjarasamningar myndu ekki auka verðbólgu eða var það persónulegt álit seðlabankastjóra þegar hann talaði um það? Og á Seðlabankinn að segja til um hvort óverðtryggð eða verðtryggð lán séu hagkvæmari sem síðan fer eftir ákvörðun bankans sjálfs? Hverju sem öðru líður er það eindregin niðurstaða sérfræðinganna að þörf sé á öðru fyrirkomulagi ábyrgðarskila innan bankans en nú er viðhaft, ekki síst til að forðast óþarfa samþjöppun ákvarðanatöku. Ef forsætisráðherra tekur mark á skýrslunni leggst hún gegn eigin frumvarpi sem þjappar valdi innan bankans enn frekar til eins einstaklings, seðlabankastjóra. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Oddný G. Harðardóttir Seðlabankinn Samfylkingin Alþingi Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Refsa fyrst, spyrja svo? Jakob Frímann Magnússon Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Það vekur furðu hve skýrsla erlendra sérfræðinga um Seðlabanka Íslands hefur fengið litla umfjöllun. Sérfræðingarnir eru þrír með Patrick Honohan fyrrverandi seðlabankastjóra Írlands í broddi fylkingar. Seðlabanki Íslands er ein mikilvægasta stofnun landsins. Ef þar fer eitthvað úrskeiðis verða afleiðingarnar afgerandi fyrir land og þjóð. Við eigum öll mikið undir því að bankinn sé traustsins verður og standi undir því mikilvæga hlutverki sem hann gegnir. Seðlabankinn er gríðarlega valdamikil sjálfstæð stofnun þar sem reglur um fjármálamarkaði eru settar, eftirlit haft með hegðun fyrirtækja á markaði og rekstur fjármálastofnana skoðaður sé talin þörf á því, t.d. sé rekstur talinn of áhættusamur. Sama stofnun fer með peningastefnuna, ákveður vexti og bindiskyldu og getur haft áhrif á gengi krónunnar með kaupum og sölu á gjaldeyri. Það er grundvallaratrið fyrir starfsemina að sjálfstæði sé tryggt gagnvart ríkisstjórn hverju sinni. Ekki er ólíklegt að stjórnmálamenn vilji hafa áhrif á starfsemi svo valdamikillar stofnunar. Til dæmis geta skapast hvatar fyrir stjórnmálamenn að láta flokkspólitíska hagsmuni frekar en faglegt mat ráða för við ráðningu embættismanna eða láti pólitíska hagsmuni ráða með því að reyna að hafa áhrif á eftirlitshlutverk Seðlabankans. Með lögum sem samþykkt voru á alþingi 2019 var ákveðið að bæta við tveimur varabankastjórum í Seðlabankann. Þeir urðu þá þrír samtals. Á sama tíma var tillaga minnihluta efnahags- og viðskiptanefndar um að á fimm ára fresti skuli forsætisráðherra fela þremur óháðum sérfræðingum á sviði peninga- og fjármálahagfræði og fjármálaeftirlits að gera úttekt um hvernig Seðlabanka Íslands hafi tekist að uppfylla markmið um stöðugt verðlag, fjármálastöðugleika og framkvæmd fjármálaeftirlits. Jafnframt skuli litið til annarra þátta í starfsemi bankans, svo sem skipulags, verkaskiptingar og valdsviðs. Fyrsta úttektin yrði í lok árs 2022. Fyrsta úttektin er komin. Skýrslan er birt í heild sinni á heimasíðu forsætisráðuneytisins. Þar er líka að finna samantekt á íslensku. Þar kemur m.a. þetta fram: „Það fyrirkomulag æðstu stjórnunar sem valið var í kjölfar sameiningarinnar kann að hafa verið gagnlegt til að tryggja að fyrstu skref sameiningarinnar væru tekin með eins skilvirkum hætti og kostur var, en þjónar ekki vel hlutverki sínu til lengri tíma litið og þarfnast endurskoðunar. Einnig ber að endurhugsa hvar valdheimildum er komið fyrir sem ekki eru sérstaklega faldar nefndum eða yfirstjórn bankans sameiginlega í lögum (e. residual powers).“ Tiltekið er að fyrirkomulag æðstu stjórnunar bankans feli í sér of vítt valdsvið og áhættu vegna lykilmanns, sem er seðlabankastjórinn. Skýrsluhöfundar taka frama að þeir hafi ekki í öðrum seðlabönkum sem fella eftirlit inn í starfsemi sína, kynnst fyrirkomulagi stjórnunar sem víkur í jafn ríkum mæli frá stjórnunarháttum. „Við álítum ekki að þeir muni reynast vel til lengri tíma litið. Farsælla yrði að taka upp hefðbundnara stjórnunarfyrirkomulag“ segir í skýrslunni. Frumvarp forsætisráðherra Í efnahags- og viðskiptanefnd er til vinnslu frumvarp forsætisráðherra um Seðlabankann (þingskjal 683—541. mál) og breytingar á fyrirkomulagi innan fjármálaeftirlitsnefndarinnar. Sérfræðingarnir benda á í skýrslunni að það stjórnskipulag og sú umgjörð sem sett var til að tryggja viðeigandi valddreifingu við ákvarðanatöku í Seðlabankanum hafi ekki gengið eftir í framkvæmd. Í skýrslunni er einnig bent á að verði frumvarp forsætisráðherra að lögum muni enn aukast á samþjöppun valds sem sérfræðingarnir vara sérstaklega við. Sérfræðingarnir taka fram að það skipulag sem nú sé í bankanum sé vart í takti við það sem löggjafinn hafi ætlað sér við setningu laganna 2019 og að skipulag bankans sé mjög óvenjulegt í alþjóðlegum samanburði. Vald til töku ákvarðana hafi þjappast óeðlilega saman hjá seðlabankastjóra og vara þau sérstaklega við frekari samþjöppun þess. Umfjöllun skýrslunnar að þessu leyti nær reyndar ekki aðeins til varaseðlabankastjóra fjármálaeftirlits heldur til varaseðlabankstjóranna þriggja og velta sérfræðingarnir fyrir sér hvort þau geti rækt skyldur sínar við núverandi aðstæður. Einnig telja þau gagnrýnivert að deildarstjórar bankans heyri beint undir seðlabankastjóra en ekki varaseðlabankastjórana. Á það er bent að meðlimir peningastefnunefndar, og virðist þar einkum átt við seðlabankastjóra, verði að gera greinarmun á eigin skoðunum og ákvörðunum nefnda þegar ákvarðanir eru kynntar. Í þessu ljósi er ekki óeðlilegt að spyrja hvort það hafi verið ákvörðun peningastefnunefndar að Ísland væri orðið lágvaxtaland þegar seðlabankastjóri tilkynnti það sumarið 2020 með hugsanlega skaðlegum áhrifum fyrir ákvarðanir heimila í eigin fjármálum? Og hvort það hafi verið ákvörðun peningastefnunefndar í október að vextir yrðu ekki hækkaðir frekar? Vaxtahækkunin í nóvember leiddi í ljós hið gagnstæða. Var það einnig álit peningastefnunefndar að nýlegir kjarasamningar myndu ekki auka verðbólgu eða var það persónulegt álit seðlabankastjóra þegar hann talaði um það? Og á Seðlabankinn að segja til um hvort óverðtryggð eða verðtryggð lán séu hagkvæmari sem síðan fer eftir ákvörðun bankans sjálfs? Hverju sem öðru líður er það eindregin niðurstaða sérfræðinganna að þörf sé á öðru fyrirkomulagi ábyrgðarskila innan bankans en nú er viðhaft, ekki síst til að forðast óþarfa samþjöppun ákvarðanatöku. Ef forsætisráðherra tekur mark á skýrslunni leggst hún gegn eigin frumvarpi sem þjappar valdi innan bankans enn frekar til eins einstaklings, seðlabankastjóra. Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun