Tælandi tölvutorg eða raunverulega vinsæl torg? Gró Einarsdóttir skrifar 23. júlí 2022 07:00 Berleggjuð kona í hvítum kjól og sambýlismaður með uppbrettar skyrtuermar og sólgleraugu eiga í djúpum samræðum á rölti sínu um bæinn. Skammt frá heldur maður ástúðlega utan um unnustu sína á meðan þau labba í takt yfir götuna. Á undan þeim labbar kona með sólhatt og bók í hönd með ekkert nema í slökun á dagskrá. Það er heitt og logn. Hvert sem litið er fallegt, léttklætt og hamingjusamt fólk. Allt iðar að lífi við þetta velheppnaða torg i hjarta Reykjavíkur. Eða hvað? Það sjá það flestir að lýsingin á lítið skylt við veruleikann. Dagana sem ég hef gengið um berleggjuð í miðbæ Reykjavíkurborgar get ég talið á fingrum annarrar handar og sólhattar fjúka burt ef maður rígheldur ekki í þá. Nei, þetta er ekki lýsing á raunveruleikanum heldur á tölvuteiknuðum skipulagsteikningum. Tölvutorg eru alltaf vel heppnuð. Tölvutorg eru alltaf iðandi af mannlífi. Enda eru torg sem ætla sér eitthvað annað einhverskonar ótorg sem skilja ekki tilgang sinn. Að kveikja raunverulegt líf En hvað er það sem laðar að mannlíf? Einn helsti fræðimaðurinn á þessu sviði, William H. Whyte, orðaði það ágætlega þegar hann sagði: “Það sem laðar að fólk, er að því er virðist, annað fólk”. Torg sem eru tóm gefa til kynna hið sama og tómur veitingastaður: Það hlýtur að vera eitthvað bogið við þennan stað fyrst enginn annar er þar… En hvernig fær maður fólk til að byrja að koma? Er það bara tilviljun hvaða torg uppfylla loforð tölvuteiknuðu torganna? Heppni eða óheppni sem ræður för? Er það tilviljun að Hjartagarðurinn er “misheppnuð tilraun” á meðan Óðinstorg er lifandi? Hefði enginn getað spáð fyrir um það að torgið við Tollhúsið á Tryggvagötu yrði ekki jafn líflegt og Káratorg? Til að skilja hvað gerir torg lifandi er ekki nóg að huga bara að efnisvali og kostnaði. Það verður að átta sig á fólki. Hvað fólk vill, hvað fólk gerir. Í því var Whyte einmitt sérfræðingur. Hann greindi ekki bara skipulag heldur fylgdist líka með fólki til að skilja hvað gæðir torg lífi. Í bók sinni, „The social life of small urban space“, leggur hann áherslu á átta megin þætti sem gæða torg lífi: Á lifandi torgum er oft á tíðum vatn eins og gosbrunnar eða buslulaugar, þau liggja oft við fjölfarnar götur, þau eru skjólgóð, sólrík og full af gróðri og trjám. Á lifandi torgum er hægt að sitja, fá sér góðan mat og skemmta sér við eitthvað. Torg geta verið vel heppnuð án þess að tikka í öll boxin, og hver þáttur fyrir sig hefur án efa mismikið vægi, en í grófum dráttum er hægt að segja að því fleiri af þessum eiginleikum sem torgið hefur, þeim mun meiri líkur eru á að það skapi líf. Torg sem tikka í boxin Hvernig standa Óðinstorg, Káratorg, Hjartagarðurinn og torgið hjá Tollhúsinu sig hvað þessa þætti varðar? Óðinstorg Vatn: Ekkert vatn Fjölfarin gata: Er nálægt Skólavörðustíg og sést frá götunni. Skjól: Gott skjól af húsunum Sól: Mjög sólríkt Skemmtun: Lítið leiksvæði fyrir börn Tré: Ágætis magn gróðurs Matur: Veitingastaður og bar Sæti: Tröppur sem virka, fjöldinn allur af sætum Niðurstaða: Tikkar í nær öll box, og telst til vel heppnaðs torgs í reynd Káratorg Vatn: Ekkert vatnssvæði Tré: Við torgið eru blómapottar, en mætti vera meiri gróður Fjölfarin gata: Nálægt bæði Laugavegi og Skólavörðustíg Skjól: Já, gott skjól frá húsum Sól: Já, góður sólarblettur Skemmtun: Leiksvæði fyrir börn Matur: Kaffihús og bakarí Sæti: Tröppusæti Niðurstaða: Tikkar í nær öll box, og telst til vel heppnaðs torgs. Torg við Tollhúsið á Tryggvagötu Vatn: Nei Matur: Nei Tré: Nei Skemmtun: Nei. Listaverkið er aðal yndið til að horfa á, en flestir bekkir snúa manni frá því Sól: Það er sól fyrripartinn, en líklegt að fleiri séu seinnipartinn Skjól: Niðri við höfnina blæs hafgolan, en torgið er líka of opið til hliðanna til að það myndist skjól Fjölfarin gata: Nálægt öðrum fjölförnum stöðum Sæti: Mjög mikið af sætum Niðurstaða: Tikkar í fá box og er lítið notað torg Hjartagarðurinn Vatn: Nei, ekkert vatn. Tré: Það er vissulega gróður í blómapottum, en það er mun minni gróður en var fyrir breytinguna. Aðal yfirbragðið er grá stétt. Skemmtun: Stundum eru viðburðir og þá gengur vel, en þeir eru ekki reglulegir. Áður var leiksvæði fyrir börn og sjálfsprottin starfsemi. Sæti: Stólum hefur verið bætt við eftirá, og einhverjir bekkir, en ekkert í líkingu við sætaframboðið á torgunum að ofan Matur: Það er vissulega matur en starfsemin hefur átt á brattan að sækja Fjölfarin gata: Sést frá Laugavegi Skjól: Gott skjól Sól: Getur verið sólríkt Niðurstaða: Tikkar ekki í nógu mörg box, enda ekki nógu lifandi torg. Að horfa til þess sem virkar Hjálmar Sveinsson, sem situr í umhverfis- og skipulagsráði borgarinnar, nefnir að það hafi verið ákveðin ráðgáta af hverju Hjartagarðurinn hafi ekki heppnast betur. Ég efast ekki um að skipulags teikningarnar hafi verið fullar af mannlífi. En þegar tölvuteiknað mannlíf byggir ekki á öðru en vonum og þrám arkitektanna, þá gætu þetta alveg eins verið álfar og hobbitar sem arka um götur og torg. Fullyrðingar um að torg verði lifandi þurfa að byggja á einhverju öðru en að hönnuðir teikni inn fólk á torgin. Þær verða að byggja á rannsóknum á lifandi torgum. Á þörfum, gildum, væntri starfsemi og á rannsóknum á því hvernig torg eru nýtt í reynd. Það er dýrt grín að búa til dauð torg. Torg sem eru ekki lifandi þjóna ekki tilgangi sínum. Hið sorglega er að Hjartagarðurinn var áður lifandi torg sem tikkaði einmitt í mörg af þessum átta boxum Whytes. Þar sem áður var leiksvæði fyrir börn er núna ekkert fyrir þau. Þar sem áður var sjálfsprottin listsköpun þarf nú að skipuleggja kostnaðarsama viðburði til að draga þangað fólk. Þar sem áður var gras og tré er núna stétt. Hjálmar nefnir að uppi séu hugmyndir um að setja gosbrunn á svæðið og það gæti vissulega skapað meira líf. Kaupmenn á svæðinu nefna að líf skapist við skipulagða viðburði, enda hentar svæðið vel til slíks. En það væri heldur ekki vitlaust að horfa til þess sem virkaði áður: meiri gróður, leiksvæði fyrir börn og rými fyrir listsköpun. Hjartagarðurinn var áður garður sem tikkaði í boxin! Höfundur er doktor í félagssálfræði. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gró Einarsdóttir Skipulag Reykjavík Borgarstjórn Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal Skoðun Skoðun Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson skrifar Skoðun Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson skrifar Skoðun Mynda þurfti ríkisstjórn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir skrifar Skoðun Nýsköpun er svarið Nótt Thorberg skrifar Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Lokað á börn í vanda Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson skrifar Skoðun Fjarheilbrigðisþjónusta Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir skrifar Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Forsetaframbjóðandi með sömu tölu og Jesú Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Einfaldara fyrirkomulag tilvísana Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir skrifar Skoðun Hreyfing og tengsl Jóhanna Stefáns Bjarkardóttir skrifar Skoðun Eru byssur meira fullorðins? Oddný G. Harðardóttir skrifar Sjá meira
Berleggjuð kona í hvítum kjól og sambýlismaður með uppbrettar skyrtuermar og sólgleraugu eiga í djúpum samræðum á rölti sínu um bæinn. Skammt frá heldur maður ástúðlega utan um unnustu sína á meðan þau labba í takt yfir götuna. Á undan þeim labbar kona með sólhatt og bók í hönd með ekkert nema í slökun á dagskrá. Það er heitt og logn. Hvert sem litið er fallegt, léttklætt og hamingjusamt fólk. Allt iðar að lífi við þetta velheppnaða torg i hjarta Reykjavíkur. Eða hvað? Það sjá það flestir að lýsingin á lítið skylt við veruleikann. Dagana sem ég hef gengið um berleggjuð í miðbæ Reykjavíkurborgar get ég talið á fingrum annarrar handar og sólhattar fjúka burt ef maður rígheldur ekki í þá. Nei, þetta er ekki lýsing á raunveruleikanum heldur á tölvuteiknuðum skipulagsteikningum. Tölvutorg eru alltaf vel heppnuð. Tölvutorg eru alltaf iðandi af mannlífi. Enda eru torg sem ætla sér eitthvað annað einhverskonar ótorg sem skilja ekki tilgang sinn. Að kveikja raunverulegt líf En hvað er það sem laðar að mannlíf? Einn helsti fræðimaðurinn á þessu sviði, William H. Whyte, orðaði það ágætlega þegar hann sagði: “Það sem laðar að fólk, er að því er virðist, annað fólk”. Torg sem eru tóm gefa til kynna hið sama og tómur veitingastaður: Það hlýtur að vera eitthvað bogið við þennan stað fyrst enginn annar er þar… En hvernig fær maður fólk til að byrja að koma? Er það bara tilviljun hvaða torg uppfylla loforð tölvuteiknuðu torganna? Heppni eða óheppni sem ræður för? Er það tilviljun að Hjartagarðurinn er “misheppnuð tilraun” á meðan Óðinstorg er lifandi? Hefði enginn getað spáð fyrir um það að torgið við Tollhúsið á Tryggvagötu yrði ekki jafn líflegt og Káratorg? Til að skilja hvað gerir torg lifandi er ekki nóg að huga bara að efnisvali og kostnaði. Það verður að átta sig á fólki. Hvað fólk vill, hvað fólk gerir. Í því var Whyte einmitt sérfræðingur. Hann greindi ekki bara skipulag heldur fylgdist líka með fólki til að skilja hvað gæðir torg lífi. Í bók sinni, „The social life of small urban space“, leggur hann áherslu á átta megin þætti sem gæða torg lífi: Á lifandi torgum er oft á tíðum vatn eins og gosbrunnar eða buslulaugar, þau liggja oft við fjölfarnar götur, þau eru skjólgóð, sólrík og full af gróðri og trjám. Á lifandi torgum er hægt að sitja, fá sér góðan mat og skemmta sér við eitthvað. Torg geta verið vel heppnuð án þess að tikka í öll boxin, og hver þáttur fyrir sig hefur án efa mismikið vægi, en í grófum dráttum er hægt að segja að því fleiri af þessum eiginleikum sem torgið hefur, þeim mun meiri líkur eru á að það skapi líf. Torg sem tikka í boxin Hvernig standa Óðinstorg, Káratorg, Hjartagarðurinn og torgið hjá Tollhúsinu sig hvað þessa þætti varðar? Óðinstorg Vatn: Ekkert vatn Fjölfarin gata: Er nálægt Skólavörðustíg og sést frá götunni. Skjól: Gott skjól af húsunum Sól: Mjög sólríkt Skemmtun: Lítið leiksvæði fyrir börn Tré: Ágætis magn gróðurs Matur: Veitingastaður og bar Sæti: Tröppur sem virka, fjöldinn allur af sætum Niðurstaða: Tikkar í nær öll box, og telst til vel heppnaðs torgs í reynd Káratorg Vatn: Ekkert vatnssvæði Tré: Við torgið eru blómapottar, en mætti vera meiri gróður Fjölfarin gata: Nálægt bæði Laugavegi og Skólavörðustíg Skjól: Já, gott skjól frá húsum Sól: Já, góður sólarblettur Skemmtun: Leiksvæði fyrir börn Matur: Kaffihús og bakarí Sæti: Tröppusæti Niðurstaða: Tikkar í nær öll box, og telst til vel heppnaðs torgs. Torg við Tollhúsið á Tryggvagötu Vatn: Nei Matur: Nei Tré: Nei Skemmtun: Nei. Listaverkið er aðal yndið til að horfa á, en flestir bekkir snúa manni frá því Sól: Það er sól fyrripartinn, en líklegt að fleiri séu seinnipartinn Skjól: Niðri við höfnina blæs hafgolan, en torgið er líka of opið til hliðanna til að það myndist skjól Fjölfarin gata: Nálægt öðrum fjölförnum stöðum Sæti: Mjög mikið af sætum Niðurstaða: Tikkar í fá box og er lítið notað torg Hjartagarðurinn Vatn: Nei, ekkert vatn. Tré: Það er vissulega gróður í blómapottum, en það er mun minni gróður en var fyrir breytinguna. Aðal yfirbragðið er grá stétt. Skemmtun: Stundum eru viðburðir og þá gengur vel, en þeir eru ekki reglulegir. Áður var leiksvæði fyrir börn og sjálfsprottin starfsemi. Sæti: Stólum hefur verið bætt við eftirá, og einhverjir bekkir, en ekkert í líkingu við sætaframboðið á torgunum að ofan Matur: Það er vissulega matur en starfsemin hefur átt á brattan að sækja Fjölfarin gata: Sést frá Laugavegi Skjól: Gott skjól Sól: Getur verið sólríkt Niðurstaða: Tikkar ekki í nógu mörg box, enda ekki nógu lifandi torg. Að horfa til þess sem virkar Hjálmar Sveinsson, sem situr í umhverfis- og skipulagsráði borgarinnar, nefnir að það hafi verið ákveðin ráðgáta af hverju Hjartagarðurinn hafi ekki heppnast betur. Ég efast ekki um að skipulags teikningarnar hafi verið fullar af mannlífi. En þegar tölvuteiknað mannlíf byggir ekki á öðru en vonum og þrám arkitektanna, þá gætu þetta alveg eins verið álfar og hobbitar sem arka um götur og torg. Fullyrðingar um að torg verði lifandi þurfa að byggja á einhverju öðru en að hönnuðir teikni inn fólk á torgin. Þær verða að byggja á rannsóknum á lifandi torgum. Á þörfum, gildum, væntri starfsemi og á rannsóknum á því hvernig torg eru nýtt í reynd. Það er dýrt grín að búa til dauð torg. Torg sem eru ekki lifandi þjóna ekki tilgangi sínum. Hið sorglega er að Hjartagarðurinn var áður lifandi torg sem tikkaði einmitt í mörg af þessum átta boxum Whytes. Þar sem áður var leiksvæði fyrir börn er núna ekkert fyrir þau. Þar sem áður var sjálfsprottin listsköpun þarf nú að skipuleggja kostnaðarsama viðburði til að draga þangað fólk. Þar sem áður var gras og tré er núna stétt. Hjálmar nefnir að uppi séu hugmyndir um að setja gosbrunn á svæðið og það gæti vissulega skapað meira líf. Kaupmenn á svæðinu nefna að líf skapist við skipulagða viðburði, enda hentar svæðið vel til slíks. En það væri heldur ekki vitlaust að horfa til þess sem virkaði áður: meiri gróður, leiksvæði fyrir börn og rými fyrir listsköpun. Hjartagarðurinn var áður garður sem tikkaði í boxin! Höfundur er doktor í félagssálfræði.
Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar
Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar