Nokkrar fullyrðingar um fæðuöryggi Erna Bjarnadóttir skrifar 29. mars 2022 07:01 Síðustu vikur hefur umræða um fæðuöryggi fengi aukið rými í hvers konar samfélagsrýni. Hugtakið er alþjóðlegt og með því er átt við að allir hafi á hverjum tíma raunverulega, félagslegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringarríkum mat sem uppfyllir óskir þeirra um fæðuval og fæðuþarfir þeirra til að geta lifað virku og heilbrigðu lífi. Fæðuöryggi felur því ekki aðeins í sér að hafa aðgang að mat heldur líka að þeim mat sem neytandinn er vanur og að hafa efni á að kaupa hann. Þá styður framleiðsla matar í nærumhverfi neytenda almennt við önnur markmið stjórnvalda, s.s. í tengslum við loftlagsmarkmið stjórnvalda. Fæðuöryggi er því fremur flókið hugtak og margir þættir eru samverkandi. Hér verður vikið að nokkrum þáttum sem uppi eru í umræðum um málið og greinarhöfundur telur þurfa að varpa nánara ljósi á. Flutningakeðjur hafa raskast og kostnaður fer hækkandi Flutningar matvæla og aðfanga til matvælaframleiðslu eru mikilvægur hlekkur í fæðuöryggi. Fullyrðingar um að þeir séu óraskaðir eru í það minnsta afsláttur frá sannleikanum. Samkvæmt ítölsku vefsíðunni clal.it hefur flutningskostnaður á gám í heiminum hækkað um 119% frá því sem var fyrir einu ári og nemur nú $9.601 á 40 feta gám. Augljóst er að þetta hefur áhrif á flutningskostnað og þar af leiðandi verð á aðföngum til matvælaiðnaðar sem og matvælum. Auk þess liggur fyrir að hökt er komið í flutningskeðjur nú síðast m.a. vegna þess að mikið af gámum eru fastir í Rússlandi vegna viðskiptabannsins. Augljós eru einnig áhrif eldsneytisverðs á flutningskostnað. Hærra matvælaverð hefur sannarlega áhrif á fæðuöryggi fólks. Hækkun aðfangaverðs til landbúnaðar er staðreynd Sem betur fer er langt í land með að það verði beinlínis vöruskortur á Íslandi. Meðan COVID-19 geisaði sem ákafast kynntumst við því þó í fyrsta skipti um langt árabil að ekki væri hægt að ganga að því vísu að hægt væri að nálgast allt sem hugurinn girntist í verslunum. En það er ekki bara á Íslandi sem áhrifanna gætir. Bændur um víða veröld (þar með talið í Úkraínu, Rússlandi, Vestur Evrópu, Afríku eða hvar annars staðar sem er) horfast í augu við stórhækkaðan framleiðslukostnað. Sjái þessir bændur ekki fram á að tekjur þeirra hrökkvi fyrir útgjöldum mun framleiðsla dragast saman á heimsvísu. Það er því raunverulegt viðfangsefni þjóða heims og alþjóðastofnana að tryggja að viljinn til að framleiða (framboðslínur) verði tryggðar á næstu mánuðum. Áhrifin verða fyrst þar sem framleiðslukeðjur eru stuttar, breytilegur kostnaður hátt hlutfall framleiðslukostnaðar og svo þar sem auðvelt er að hefja framleiðslu á ný. Þetta á fyrst og fremst við hvers kyns ræktun en þau áhrif smitast fljótt yfir í búfjárrækt þar sem framleiðsla afurða frá alifuglum er með hvað stystan framleiðsluferil. Hefur fyrirkomulag á úthlutun tollkvóta áhrif á fæðuöryggi? Framkvæmdastjóra félags atvinnurekenda hefur verið tíðrætt um hve slæmt var að hverfa frá breyttu fyrirkomulagi útboðs á tollkvótum fyrir landbúnaðarvörur frá ESB sem giltu á árinu 2020, í ársbyrjun 2021. Staðreynd þess máls er sú að mun fleiri þættir en þessi eini hafa áhrif á það verð sem innflytjendur vilja greiða fyrir tollkvóta. Þar má nefna innkaupsverð, verð á sambærilegum vörum innanlands, gengi krónunnar að flutningskostnaði ótöldum og svo framvegis. Víðtækar ályktanir af breytingum á útboðsverði yfir ein áramót standast enga skoðun og eiga meira skylt við hentistefnu en fræðilega umfjöllun. Bakarar og bændur Verðhækkanir á heimsmarkaði teygja sig um allt þjóðfélagið í öllum heimshlutum. Sem dæmi má taka aðstæður í Egyptalandi. Í Bændablaðinu þann 24. mars sl. er sagt frá því að verð á dæmigerðum brauðhleif þar í landi, hafi þar hækkað úr 20 ísl.kr. (fyrir innrás Rússa í Úkraínu) í tæplega 85 ísl.kr. nú. Brauð er niðurgreitt af ríkinu í Egyptalandi. Engum dettur þó í hug að það feli í sér stuðning við egypska bakara. Hér er fæðuöryggi í fyrirrúmi, það að tryggja íbúum aðgang að nauðsynlegri fæðu á verði sem þeir ráða við. Stuðningur til bænda í því árferði sem nú er, hefur því ekkert með jafnræði að gera gagnvart öðrum í virðiskeðjunni eins og bakaríum eða niðursuðuverksmiðjum. Þvert á móti er honum ætlað að tryggja vilja þeirra til að taka þá áhættu að leggja fjármuni í framleiðslu sem gefur þeim ekki tekjur fyrir en eftir marga mánuði. Það er nefnilega áhætta fólgin í slíkri fjárbindingu. Hækkandi matvælaverð er staðreynd Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO) fylgist náið með þróun matvælaframboðs og matvælaverðs í heiminum. Eitt stærsta áhyggjuefnið þar er hvernig brauðfæða má þær milljónir í heiminum sem reiða sig á matvælaaðstoð. Hvaðan á aukið fjármagn til að standa undir auknum kostnaði hjálparstofnana, að koma? Í morgunþætti á Rásar 1 þann 28. mars sl. var helst að heyra á framkvæmdastjóra Samtaka atvinnurekenda að núverandi staða væri okkur lítið áhyggjuefni, við fengjum allar þær vörur sem við þurfum en jú hann játaði að það gæti verið að þær kostuðu meira. Sannleikurinn er hins vegar því miður sá að hækkað matarverð hefur áhrif á fæðuöryggi allra í heiminum. Við í ríkasta hluta heimsins þurfum að líkindum ekki að horfast í augu við skort en sama verður ekki sagt um stóra hópa kvenna sem víðast bera ábyrgð á að koma mat á borð fjölskyldna sinna sem og fjölskyldna þeirra víðs vegar í heiminum. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá MS. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Erna Bjarnadóttir Landbúnaður Matvælaframleiðsla Mest lesið Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Sjá meira
Síðustu vikur hefur umræða um fæðuöryggi fengi aukið rými í hvers konar samfélagsrýni. Hugtakið er alþjóðlegt og með því er átt við að allir hafi á hverjum tíma raunverulega, félagslegan og efnahagslegan aðgang að nægum, öruggum og næringarríkum mat sem uppfyllir óskir þeirra um fæðuval og fæðuþarfir þeirra til að geta lifað virku og heilbrigðu lífi. Fæðuöryggi felur því ekki aðeins í sér að hafa aðgang að mat heldur líka að þeim mat sem neytandinn er vanur og að hafa efni á að kaupa hann. Þá styður framleiðsla matar í nærumhverfi neytenda almennt við önnur markmið stjórnvalda, s.s. í tengslum við loftlagsmarkmið stjórnvalda. Fæðuöryggi er því fremur flókið hugtak og margir þættir eru samverkandi. Hér verður vikið að nokkrum þáttum sem uppi eru í umræðum um málið og greinarhöfundur telur þurfa að varpa nánara ljósi á. Flutningakeðjur hafa raskast og kostnaður fer hækkandi Flutningar matvæla og aðfanga til matvælaframleiðslu eru mikilvægur hlekkur í fæðuöryggi. Fullyrðingar um að þeir séu óraskaðir eru í það minnsta afsláttur frá sannleikanum. Samkvæmt ítölsku vefsíðunni clal.it hefur flutningskostnaður á gám í heiminum hækkað um 119% frá því sem var fyrir einu ári og nemur nú $9.601 á 40 feta gám. Augljóst er að þetta hefur áhrif á flutningskostnað og þar af leiðandi verð á aðföngum til matvælaiðnaðar sem og matvælum. Auk þess liggur fyrir að hökt er komið í flutningskeðjur nú síðast m.a. vegna þess að mikið af gámum eru fastir í Rússlandi vegna viðskiptabannsins. Augljós eru einnig áhrif eldsneytisverðs á flutningskostnað. Hærra matvælaverð hefur sannarlega áhrif á fæðuöryggi fólks. Hækkun aðfangaverðs til landbúnaðar er staðreynd Sem betur fer er langt í land með að það verði beinlínis vöruskortur á Íslandi. Meðan COVID-19 geisaði sem ákafast kynntumst við því þó í fyrsta skipti um langt árabil að ekki væri hægt að ganga að því vísu að hægt væri að nálgast allt sem hugurinn girntist í verslunum. En það er ekki bara á Íslandi sem áhrifanna gætir. Bændur um víða veröld (þar með talið í Úkraínu, Rússlandi, Vestur Evrópu, Afríku eða hvar annars staðar sem er) horfast í augu við stórhækkaðan framleiðslukostnað. Sjái þessir bændur ekki fram á að tekjur þeirra hrökkvi fyrir útgjöldum mun framleiðsla dragast saman á heimsvísu. Það er því raunverulegt viðfangsefni þjóða heims og alþjóðastofnana að tryggja að viljinn til að framleiða (framboðslínur) verði tryggðar á næstu mánuðum. Áhrifin verða fyrst þar sem framleiðslukeðjur eru stuttar, breytilegur kostnaður hátt hlutfall framleiðslukostnaðar og svo þar sem auðvelt er að hefja framleiðslu á ný. Þetta á fyrst og fremst við hvers kyns ræktun en þau áhrif smitast fljótt yfir í búfjárrækt þar sem framleiðsla afurða frá alifuglum er með hvað stystan framleiðsluferil. Hefur fyrirkomulag á úthlutun tollkvóta áhrif á fæðuöryggi? Framkvæmdastjóra félags atvinnurekenda hefur verið tíðrætt um hve slæmt var að hverfa frá breyttu fyrirkomulagi útboðs á tollkvótum fyrir landbúnaðarvörur frá ESB sem giltu á árinu 2020, í ársbyrjun 2021. Staðreynd þess máls er sú að mun fleiri þættir en þessi eini hafa áhrif á það verð sem innflytjendur vilja greiða fyrir tollkvóta. Þar má nefna innkaupsverð, verð á sambærilegum vörum innanlands, gengi krónunnar að flutningskostnaði ótöldum og svo framvegis. Víðtækar ályktanir af breytingum á útboðsverði yfir ein áramót standast enga skoðun og eiga meira skylt við hentistefnu en fræðilega umfjöllun. Bakarar og bændur Verðhækkanir á heimsmarkaði teygja sig um allt þjóðfélagið í öllum heimshlutum. Sem dæmi má taka aðstæður í Egyptalandi. Í Bændablaðinu þann 24. mars sl. er sagt frá því að verð á dæmigerðum brauðhleif þar í landi, hafi þar hækkað úr 20 ísl.kr. (fyrir innrás Rússa í Úkraínu) í tæplega 85 ísl.kr. nú. Brauð er niðurgreitt af ríkinu í Egyptalandi. Engum dettur þó í hug að það feli í sér stuðning við egypska bakara. Hér er fæðuöryggi í fyrirrúmi, það að tryggja íbúum aðgang að nauðsynlegri fæðu á verði sem þeir ráða við. Stuðningur til bænda í því árferði sem nú er, hefur því ekkert með jafnræði að gera gagnvart öðrum í virðiskeðjunni eins og bakaríum eða niðursuðuverksmiðjum. Þvert á móti er honum ætlað að tryggja vilja þeirra til að taka þá áhættu að leggja fjármuni í framleiðslu sem gefur þeim ekki tekjur fyrir en eftir marga mánuði. Það er nefnilega áhætta fólgin í slíkri fjárbindingu. Hækkandi matvælaverð er staðreynd Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO) fylgist náið með þróun matvælaframboðs og matvælaverðs í heiminum. Eitt stærsta áhyggjuefnið þar er hvernig brauðfæða má þær milljónir í heiminum sem reiða sig á matvælaaðstoð. Hvaðan á aukið fjármagn til að standa undir auknum kostnaði hjálparstofnana, að koma? Í morgunþætti á Rásar 1 þann 28. mars sl. var helst að heyra á framkvæmdastjóra Samtaka atvinnurekenda að núverandi staða væri okkur lítið áhyggjuefni, við fengjum allar þær vörur sem við þurfum en jú hann játaði að það gæti verið að þær kostuðu meira. Sannleikurinn er hins vegar því miður sá að hækkað matarverð hefur áhrif á fæðuöryggi allra í heiminum. Við í ríkasta hluta heimsins þurfum að líkindum ekki að horfast í augu við skort en sama verður ekki sagt um stóra hópa kvenna sem víðast bera ábyrgð á að koma mat á borð fjölskyldna sinna sem og fjölskyldna þeirra víðs vegar í heiminum. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá MS.
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar