Nokkrar ábyrgðarlausar hugleiðingar um síðasta fílinn á jörðinni Ingibjörg Elsa Björnsdóttir skrifar 24. nóvember 2021 20:02 Á Íslandi hefur veðrið verið vinsælt umræðuefni í gegnum aldirnar. Enda hafa verið hér stormar og slydduél og stundum hefur fólki fundist regnið rigna upp á við inn í nefið og skyldi engan furða. Að koma heim til Íslands frá útlöndum er stundum eins og að stíga inn í kalda sturtu um leið og gengið er niður landganginn út úr flugvélinni. En menn rugla oft saman veðurfræði og loftslagsfræði. Veðurfræði snýst aðallega um hvaðan næsta lægð kemur og hvert hún fer. Hvort hún þróast yfir í fellibyl eða hitabeltisstorm. Veðurspár ná sjaldan langt fram í tímann. Vegna þess hve hafið er vökvakennt og breytilegt og lofthjúpurinn vindasamur og loftkenndur verða ætíð miklar og stórar sveiflur í þessum stóru kerfum jarðar. En þessar sveiflur eru aðallega til skemmri tíma. Þær eru oft frekar óútreiknanlegar og falla því undir viðfangsefni veðurfræðinnar. Loftslag sem er í raun veðurfar til miklu lengri tíma, til áratuga, alda eða árþúsunda er mun fyrirsjáanlegra en veðrið í næstu viku. Það hljómar kannski undarlega en það er sennilega auðveldara að spá fyrir um veðrið á næstu öld, en veðrið eftir 2 vikur. Það er vegna þess að fyrirsjáanleikinn í flóknum kerfum jarðar eykst almennt þegar horft er til lengri tíma. Við Íslendingar búum til dæmis á eyju í miðju Atlantshafi sem veldur því að hér eru frekar mildir vetur en köld og rök sumur. Svo erum við með stóran jökul sem kallast Grænlandsjökull í nágrenni við okkur og hröð bráðnun hans setur mikið magn ískalds yfirborðsvatns út í hafið vestan við landið. Það er hugsanlegt að þessi ískaldi massi ferskvatns sé bæði að hafa áhrif á Golfstrauminn og að valda ákveðnum kuldapolli yfir Íslandi. Þessi kuldapollur getur orðið til þess að Íslendingar verði minna varir við áhrif loftslagsbreytinga til að byrja með og fljóti því enn grunlausari að feigðarósi en margar aðrar þjóðir veraldar. Það er nefnilega þannig að það eru til ákveðin náttúrulögmál sem gilda í þessum alheimi. Eitt af náttúrulögmálunum er t.d. þyngdaraflið sem heldur okkur föstum við yfirborð jarðar og kemur í veg fyrir að við losnum af yfirborðinu og svífum hreinlega út í geim. Í loftslagskerfi jarðar gilda ákveðin náttúrulögmál. Þau eru þau sömu og gilda annarsstaðar í sólkerfinu. Þau eru þau sömu og gilda t.d. á Mars eða Venus. Jafnvel þótt okkur tækist að komast yfir í næstu vetrarbraut við okkar vetrarbraut, þ.e.a.s. Andromedu myndi okkur aldrei takast að flýja náttúrulögmálin. Þau eru einfaldlega í gildi allsstaðar. Í loftslagskerfi jarðar eru ákveðnir áhrifaþættir (e. climate forcing agents) sem þvingja loftslag jarðar í ákveðnar áttir og stjórna í raun þróun þess bæði á ákveðnum svæðum jarðar og í heild sinni. Einn slíkur áhrifaþáttur er losun stórra eldgosa á S02 gasi út í heiðhvolf jarðar. Í heiðhvolfinu binst SO2 súrefni og vatni og myndar örsmáa dropa af brennisteinssýru. Þessir smáu svifdropar endurkasta sólargeislum sem eru á leið inn í lofthjúp jarðar aftur út í geim og þannig geta stór eldgos valdið kólnun á yfirborði jarðar í nokkur ár. Eitt nýlegt dæmi um slíkt eldgos er gosið í El Chichon árið 1982. En það þarf ansi mörg eldgos á yfirborði jarðar, ef eldgos eiga að stemma stigu við þeirri hlýnun sem nú er að eiga sér stað í lofthjúpi jarðar. Svokallaðar gróðurhúsalofttegundir taka inn í sig innrauða hitageislun frá jörðinni sjálfri og mynda þannig eins og “Álfafoss ullarteppi” utan um jörðina. Innrauða hitageislunin frá jörðinni sem er leið jarðarinnar til að losa sig við of mikinn hita og halda hitajafnvægi kemst nefnilega ekki út úr lofthjúpnum og þarmeð hitnar lofthjúpur jarðar. Þetta er ekki sérstaklega flókin efnafræði. Öll efnafræðin er reyndar mjög vel þekkt, hefur verið það lengi og það er ekkert í þessu sem ætti að koma mönnum neitt sérstaklega á óvart. Vísindamenn hafa nefnilega áreiðanleg gögn um það hvernig loftslag jarðar hefur hegðað sér nokkurn veginn undanfarin nokkur hundrað þúsund ár. Sólin er ekki talin í dag hafa mikil áhrif á hlýnun lofthjúps jarðar, nema að því leyti að útfjólublá geislun frá sólu sem getur verið mjög breytileg, myndar meira óson efst í lofthjúpnum og eykur þannig á hlýnun lofthjúpsins. Það eru engar trúverðugar kenningar í dag sem benda ti þess að sólin sé skýringin á því sem alltof greinilega er að gerast í lofthjúpi jarðar. Það er öllum vísindamönnum og sagnfræðingum ljóst að miklar loftslagsbreytingar urðu frá 18. öldinni til hennar 21.stu. Á 18. öld ríkti Litla ísöldin. Thames fljót var t.d. oft frosið á 18. öldinni. Þar var hægt að vera á skautum. Þetta sést einnig í gömlum málverkum frá Evrópu, Hollandi og Belgíu. Þessi breyting sem við erum hér að ræða um, Litla ísöldin, var þó sennilega ekki nema 0,5 gráðu breyting á meðalhita jarðar. Það er nefnilega það sem allur almenningur á mjög erfitt með að skilja. Hvernig getur svona breyting á meðalhita jarðar um örfáar gráður skipt svona miklu máli? Til að skilja þetta betur þurfum við að átta okkur á því að það munar aðeins 5°C á jarðar-meðalhita hámarkskulda síðustu ísaldar og þeim meðalhita jarðar sem við búum við núna á okkar þægilega hlýskeiði. Ef það hlýnar á jörðinni núna um 5°C (meðalhiti allrar jarðar hækkar um 5°C) erum við að sigla inn í algjörlega nýtt ofur hlýskeið sem mun gera okkar núverandi hlýskeið að hreinni ísöld í samanburði við það sem mun taka við. Heimurinn mun einfaldlega taka svo miklum breytingum að hann verður okkur algjörlega óþekkjanlegur. Mörg svæði jarðar gætu orðið algjörlega óbyggileg mönnum. Og ef þið eruð að kvarta yfir flóttamönnum núna strax, þá ættuð þið bara að ímynda ykkur hvað gerist þegar og ef loftslagsbreytingar fara skella á mannkyninu öllu af fullum þunga. Ein hryllingssviðsmyndin sem hefur verið teiknuð upp er hvað gerist í Asíu ef ísinn í fjöllum hins eilífa snævar – Himalajafjöllum fer að bráðna að ráði. Hvað mun hreinlega gerast ef stórfljótin Ganges og Brahmaputra fara að þorna upp eða breytast í litla læki? Þá mun lítið þýða að vera í afneitun á Fésbókinni og vera bara að setja læk við hversdagslega hluti. Það er reyndar önnur umræða þ.e.a.s. hvernig samfélagsmiðlar, tölvuleikir og önnur afþreying draga athygli fólks endalaust frá því sem er raunverulega að gerast á reikistjörnunni jörð. Ég segi fyrir sjálfa mig að ég vil frekar horfast í augu við hlutina eins og þeir eru, en að lifa í stanslausum gerviheimi á meðan allt lífríki jarðar, regnskógarnir og sjálft andrúmsloftið fer norður og niður. Raunvísindin vita fullvel hverjar afleiðingar loftslagsbreytinga geta orðið bæði fyrir dýr og menn. En veit almenningur það? Vita stjórnmálamenn það eða þora stjórnmálamennirnir kannski bara ekki að segja sannleikann? Ennþá er tækifæri til að bregðast við. Ennþá getum við bjargað okkur sjálfum og lífríkinu. Serengeti þjóðgarðurinn er að þorna upp smám saman vegna loftslagsbreytinga. Spyrja má hvað verður um ljónin, fílana, gíraffana og sebrahestana? Hvernig ætlum við að útskýra fyrir börnunum okkar og barnabörnunum ef loftslagsbreytingar útrýma t.d. síðasta fílnum eða síðasta gíraffanum? Eða á síðasta ljónið eftir að hverfa frá reikisstjörnunni jörð? Hvað verður þá eiginlega eftir? Tuskudýr? Hvað verður þá um allt mannkyn? Við skulum muna það sem frumbyggjar Norður-Ameríku sögðu. Við eigum ekki Móður Jörð. Við eigum ekki dýrin. Við eigum ekki andrúmsloftið? Allt þetta höfum við einungis tímabundið að láni frá komandi kynslóðum. Höfundur er umhverfisefnafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ingibjörg Elsa Björnsdóttir Umhverfismál Loftslagsmál Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Skoðun Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Sjá meira
Á Íslandi hefur veðrið verið vinsælt umræðuefni í gegnum aldirnar. Enda hafa verið hér stormar og slydduél og stundum hefur fólki fundist regnið rigna upp á við inn í nefið og skyldi engan furða. Að koma heim til Íslands frá útlöndum er stundum eins og að stíga inn í kalda sturtu um leið og gengið er niður landganginn út úr flugvélinni. En menn rugla oft saman veðurfræði og loftslagsfræði. Veðurfræði snýst aðallega um hvaðan næsta lægð kemur og hvert hún fer. Hvort hún þróast yfir í fellibyl eða hitabeltisstorm. Veðurspár ná sjaldan langt fram í tímann. Vegna þess hve hafið er vökvakennt og breytilegt og lofthjúpurinn vindasamur og loftkenndur verða ætíð miklar og stórar sveiflur í þessum stóru kerfum jarðar. En þessar sveiflur eru aðallega til skemmri tíma. Þær eru oft frekar óútreiknanlegar og falla því undir viðfangsefni veðurfræðinnar. Loftslag sem er í raun veðurfar til miklu lengri tíma, til áratuga, alda eða árþúsunda er mun fyrirsjáanlegra en veðrið í næstu viku. Það hljómar kannski undarlega en það er sennilega auðveldara að spá fyrir um veðrið á næstu öld, en veðrið eftir 2 vikur. Það er vegna þess að fyrirsjáanleikinn í flóknum kerfum jarðar eykst almennt þegar horft er til lengri tíma. Við Íslendingar búum til dæmis á eyju í miðju Atlantshafi sem veldur því að hér eru frekar mildir vetur en köld og rök sumur. Svo erum við með stóran jökul sem kallast Grænlandsjökull í nágrenni við okkur og hröð bráðnun hans setur mikið magn ískalds yfirborðsvatns út í hafið vestan við landið. Það er hugsanlegt að þessi ískaldi massi ferskvatns sé bæði að hafa áhrif á Golfstrauminn og að valda ákveðnum kuldapolli yfir Íslandi. Þessi kuldapollur getur orðið til þess að Íslendingar verði minna varir við áhrif loftslagsbreytinga til að byrja með og fljóti því enn grunlausari að feigðarósi en margar aðrar þjóðir veraldar. Það er nefnilega þannig að það eru til ákveðin náttúrulögmál sem gilda í þessum alheimi. Eitt af náttúrulögmálunum er t.d. þyngdaraflið sem heldur okkur föstum við yfirborð jarðar og kemur í veg fyrir að við losnum af yfirborðinu og svífum hreinlega út í geim. Í loftslagskerfi jarðar gilda ákveðin náttúrulögmál. Þau eru þau sömu og gilda annarsstaðar í sólkerfinu. Þau eru þau sömu og gilda t.d. á Mars eða Venus. Jafnvel þótt okkur tækist að komast yfir í næstu vetrarbraut við okkar vetrarbraut, þ.e.a.s. Andromedu myndi okkur aldrei takast að flýja náttúrulögmálin. Þau eru einfaldlega í gildi allsstaðar. Í loftslagskerfi jarðar eru ákveðnir áhrifaþættir (e. climate forcing agents) sem þvingja loftslag jarðar í ákveðnar áttir og stjórna í raun þróun þess bæði á ákveðnum svæðum jarðar og í heild sinni. Einn slíkur áhrifaþáttur er losun stórra eldgosa á S02 gasi út í heiðhvolf jarðar. Í heiðhvolfinu binst SO2 súrefni og vatni og myndar örsmáa dropa af brennisteinssýru. Þessir smáu svifdropar endurkasta sólargeislum sem eru á leið inn í lofthjúp jarðar aftur út í geim og þannig geta stór eldgos valdið kólnun á yfirborði jarðar í nokkur ár. Eitt nýlegt dæmi um slíkt eldgos er gosið í El Chichon árið 1982. En það þarf ansi mörg eldgos á yfirborði jarðar, ef eldgos eiga að stemma stigu við þeirri hlýnun sem nú er að eiga sér stað í lofthjúpi jarðar. Svokallaðar gróðurhúsalofttegundir taka inn í sig innrauða hitageislun frá jörðinni sjálfri og mynda þannig eins og “Álfafoss ullarteppi” utan um jörðina. Innrauða hitageislunin frá jörðinni sem er leið jarðarinnar til að losa sig við of mikinn hita og halda hitajafnvægi kemst nefnilega ekki út úr lofthjúpnum og þarmeð hitnar lofthjúpur jarðar. Þetta er ekki sérstaklega flókin efnafræði. Öll efnafræðin er reyndar mjög vel þekkt, hefur verið það lengi og það er ekkert í þessu sem ætti að koma mönnum neitt sérstaklega á óvart. Vísindamenn hafa nefnilega áreiðanleg gögn um það hvernig loftslag jarðar hefur hegðað sér nokkurn veginn undanfarin nokkur hundrað þúsund ár. Sólin er ekki talin í dag hafa mikil áhrif á hlýnun lofthjúps jarðar, nema að því leyti að útfjólublá geislun frá sólu sem getur verið mjög breytileg, myndar meira óson efst í lofthjúpnum og eykur þannig á hlýnun lofthjúpsins. Það eru engar trúverðugar kenningar í dag sem benda ti þess að sólin sé skýringin á því sem alltof greinilega er að gerast í lofthjúpi jarðar. Það er öllum vísindamönnum og sagnfræðingum ljóst að miklar loftslagsbreytingar urðu frá 18. öldinni til hennar 21.stu. Á 18. öld ríkti Litla ísöldin. Thames fljót var t.d. oft frosið á 18. öldinni. Þar var hægt að vera á skautum. Þetta sést einnig í gömlum málverkum frá Evrópu, Hollandi og Belgíu. Þessi breyting sem við erum hér að ræða um, Litla ísöldin, var þó sennilega ekki nema 0,5 gráðu breyting á meðalhita jarðar. Það er nefnilega það sem allur almenningur á mjög erfitt með að skilja. Hvernig getur svona breyting á meðalhita jarðar um örfáar gráður skipt svona miklu máli? Til að skilja þetta betur þurfum við að átta okkur á því að það munar aðeins 5°C á jarðar-meðalhita hámarkskulda síðustu ísaldar og þeim meðalhita jarðar sem við búum við núna á okkar þægilega hlýskeiði. Ef það hlýnar á jörðinni núna um 5°C (meðalhiti allrar jarðar hækkar um 5°C) erum við að sigla inn í algjörlega nýtt ofur hlýskeið sem mun gera okkar núverandi hlýskeið að hreinni ísöld í samanburði við það sem mun taka við. Heimurinn mun einfaldlega taka svo miklum breytingum að hann verður okkur algjörlega óþekkjanlegur. Mörg svæði jarðar gætu orðið algjörlega óbyggileg mönnum. Og ef þið eruð að kvarta yfir flóttamönnum núna strax, þá ættuð þið bara að ímynda ykkur hvað gerist þegar og ef loftslagsbreytingar fara skella á mannkyninu öllu af fullum þunga. Ein hryllingssviðsmyndin sem hefur verið teiknuð upp er hvað gerist í Asíu ef ísinn í fjöllum hins eilífa snævar – Himalajafjöllum fer að bráðna að ráði. Hvað mun hreinlega gerast ef stórfljótin Ganges og Brahmaputra fara að þorna upp eða breytast í litla læki? Þá mun lítið þýða að vera í afneitun á Fésbókinni og vera bara að setja læk við hversdagslega hluti. Það er reyndar önnur umræða þ.e.a.s. hvernig samfélagsmiðlar, tölvuleikir og önnur afþreying draga athygli fólks endalaust frá því sem er raunverulega að gerast á reikistjörnunni jörð. Ég segi fyrir sjálfa mig að ég vil frekar horfast í augu við hlutina eins og þeir eru, en að lifa í stanslausum gerviheimi á meðan allt lífríki jarðar, regnskógarnir og sjálft andrúmsloftið fer norður og niður. Raunvísindin vita fullvel hverjar afleiðingar loftslagsbreytinga geta orðið bæði fyrir dýr og menn. En veit almenningur það? Vita stjórnmálamenn það eða þora stjórnmálamennirnir kannski bara ekki að segja sannleikann? Ennþá er tækifæri til að bregðast við. Ennþá getum við bjargað okkur sjálfum og lífríkinu. Serengeti þjóðgarðurinn er að þorna upp smám saman vegna loftslagsbreytinga. Spyrja má hvað verður um ljónin, fílana, gíraffana og sebrahestana? Hvernig ætlum við að útskýra fyrir börnunum okkar og barnabörnunum ef loftslagsbreytingar útrýma t.d. síðasta fílnum eða síðasta gíraffanum? Eða á síðasta ljónið eftir að hverfa frá reikisstjörnunni jörð? Hvað verður þá eiginlega eftir? Tuskudýr? Hvað verður þá um allt mannkyn? Við skulum muna það sem frumbyggjar Norður-Ameríku sögðu. Við eigum ekki Móður Jörð. Við eigum ekki dýrin. Við eigum ekki andrúmsloftið? Allt þetta höfum við einungis tímabundið að láni frá komandi kynslóðum. Höfundur er umhverfisefnafræðingur.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun