Fimm ástæður fyrir að endurtaka kosningarnar í heild sinni Katrín Oddsdóttir skrifar 30. september 2021 11:00 1. Eins og fram kom í fréttum í gær hefur Mannréttindadómstóllinn þegar komist að því að kerfi þar sem þingmenn úskurði sjálfir um lögmæti kjörs síns standist ekki 3. grein I. viðauka við lögfestan Mannréttindasáttmála Evrópu. Greinin ber heitið: "Réttur til frjálsra kosninga" og í fyrra fékk Belgía á baukinn fyrir sams konar brot og það sem fyrirhugað er hér heima. Það að halda áfram þessari hröðu feygðarför í átt að broti á Mannréttindasáttmála Evrópu er afleitt. Miðað við það sem ég hef séð af skrifum lögmannsins Magnúsar Norðdahl sýnist ljóst að hann ætlar með málið alla leið, ef fram fer sem horfir. Eftir Landsréttar-auðmýkinguna í fyrra, er ömurlegt að hugsa til þess að Ísland fái annan alþjóðlegan skell fyrir að geta ekki uppfyllt kröfur réttarríkisins. Spyrja þarf strax hvernig Alþingi ætli sér að bregðast við þegar Mannréttindadómstóllinn segir það sitja í skjóli ólögmætis? 2. Sú staðreynd að Alþingi hafi hunsað niðurstöðu þjóðaratkvæðagreiðslu um nýja stjórnarskrá í níu ár, eykur á alvarleika brotsins gegn Mannréttindasáttmálanum sem er í uppsiglingu. Þjóðin er stjórnarskrárgjafinn samkvæmt fræðigreininni stjórnskipunarrétti. Ef farið hefði verið eftir þjóðaratkvæðagreiðslunni og nýja stjórnarskráin lögð til grundvallar sem stjórnarskrá Íslands væri það ekki verkefni Alþingis að ákveða hvort það sjálft væri rétt kjörið. Auk þess myndi vera hægt að skjóta niðurstöðu um lögmæti kosninga til dómstóla samkvæmt nýju stjórnarskránni en það er ekki hægt í dag. Með aðgerðaleysi sínu á stjórnarskrárbreytingum hefur Alþingi því haldið óhóflegum og óeðlilegum völdum sínum í þessu tilliti, þvert á vilja stjórnarskrárgjafans. 3. Báðar talningar í Norðvesturkjördæmi eru ónýtar því of mikill vafi leikur á því að þær séu hvor um sig réttar. Þetta þýðir að mínu mati að eina færa leiðin er að kjósa aftur í þessu kjördæmi, þannig að við erum hvort sem er að leggja af stað í nýjar kosningar með fyrirsjáanlegum töfum á að fullt og starfhæft Alþingi komi saman. 4. Brot á kosningalögum einskorðast ekki við þetta kjördæmi. Því miður. Eins og Jón Þór Ólafsson, fyrrverandi þingmaður, hefur sagt frá opinberlega voru innsigli rofin á utankjörfundaratkvæðum í Reykjavík mörgum dögum fyrir kjörfund sem er óheimilt. Atkvæðin voru geymd í innsigluðum herbergjum í Reykjavík og Kópvogi en innsiglin voru rofin áður en eftirlitsmaður kom í hús, sem gerir innsiglunina merkingarlausa. Enn alvarlegri er eftirfarandi staðreynd sem fram kom í frétt Rúv um málið í gær: "Allur gangur virðist þó hafa verið á því hjá yfirkjörstjórnum hvort atkvæði voru innsigluð á meðan þær hvíldu sig eftir að hafa skilað af sér lokatölum til fjölmiðla." Með öðrum orðum var hið ólögmæta vinnulag sem viðhaft var í Norðvesturkjördæmi ekki einsdæmi. Við þetta bætist að fatlað fólk fékk ekki leynilega kosningu þar sem ekki voru tjöld fyrir kjörklefum ætluðum þeim á að minnsta kosti þremur kjörstöðum. Margir aðrir vankantar hafa verið viðraðir á kosningunum sem ganga gegn lögum. Við eigum eitt skýrt og nýlegt fordæmi um ógildingu kosningar vegna slíkra formgalla sem var ákvörðun Hæstaréttar um ógildingu stjórnlagaþingskosninganna árið 2011. Það fordæmi hlýtur að eiga við hér. 5. Óheppilegar aðgerðir Landskjörstjórnar. Nú hefur komið í ljós að Ingi Tryggvason hóf sína umdeildu endurtalningu í Borgarnesi í kjölfar þess að Kristín Edwald formaður Landskjörstjórnar hafði við hann samband með ábendingu um það að mjótt væri á munum. Ég átta mig ekki á hvort Kristínu hefur hreinlega grunað að talningu í Borgarnesi væri svona ábótavant eða hvað henni gekk annars til með ábendingunni. Ekki liggur fyrir að sams konar ábending hafi farið til Suðurkjördæmis þar sem einnig var mjótt á munum. Þessi afskipti finnast mér mjög óheppileg og undarlegt hvers vegna fjölmiðlar hafa ekki hoggið meira eftir ástæðu þeirra. Þegar Landskjörstjórn kallar svo á skýrslur um framkvæmd kosninga úr öllum kjördæmum tryggir hún ekki að umboðsmenn flokka, sem eru formlegir eftirlitsmenn með kosningunum, fái aðkomu né aðgang að þeim skýrslum sem frá kjörstjórnum koma. Það er einkennilegt að hafa þá sem eftirlitsskyldu bera ekki með í slíku verkefni.Að hætti hinnar séríslensku leyndarhyggju varðist svo Landskjörstjórn fimlega efnislegum útskýringum á afstöðu sinni þegar fjölmiðlar reyndu að varpa ljósi á nákvæmlega hvers vegna hún hefði komist að þeirri niðurstöður að ekki hefði borist staðfesting frá yfirkjörstjórn Norðvesturkjördæmis um fullnægjandi meðferð kjörgagna. Nú situr svo Landskjörstjórn uppi með það verkefni að velja hvor fimmmeningahópurinn sest á þing þar sem ákvörðunum lögmæti kosninganna verður svo tekin. Þannig er Landskjörstjórn komin ansi mörgum megin borðsins finnst mér. *** Það að grafa undan trausti almennings á kosningaframkvæmd er alvarlegur hlutur að mínu mati. Öll opinber kerfi hvíla jú fyrst og fremst á trausti. Hins vegar er hreinskilni forsenda trausts og þess vegna verðum við að hafa hugrekki til að horfast í augu við þessa alvarlegu stöðu sem upp er komin og íhuga alvarlega hvort það sé ekki happasælast fyrir okkur sem þjóð að endurtaka hreinlega alþingiskosningarnar í heild sinni. Mín tilfinning er sú að annars muni þessi deila vinda upp á sig út í hið óendanlega, okkur öllum og lýðræðinu okkar til ills. Höfundur er lögfræðingur og formaður Stjórnarskrárfélagsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Katrín Oddsdóttir Skoðun: Kosningar 2021 Alþingiskosningar 2021 Stjórnarskrá Endurtalning í Norðvesturkjördæmi Mest lesið Málþófið er séríslenskt Bryndís Haraldsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hvernig er staða lesblindra á Íslandi? Guðmundur S. Johnsen skrifar Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Sjá meira
1. Eins og fram kom í fréttum í gær hefur Mannréttindadómstóllinn þegar komist að því að kerfi þar sem þingmenn úskurði sjálfir um lögmæti kjörs síns standist ekki 3. grein I. viðauka við lögfestan Mannréttindasáttmála Evrópu. Greinin ber heitið: "Réttur til frjálsra kosninga" og í fyrra fékk Belgía á baukinn fyrir sams konar brot og það sem fyrirhugað er hér heima. Það að halda áfram þessari hröðu feygðarför í átt að broti á Mannréttindasáttmála Evrópu er afleitt. Miðað við það sem ég hef séð af skrifum lögmannsins Magnúsar Norðdahl sýnist ljóst að hann ætlar með málið alla leið, ef fram fer sem horfir. Eftir Landsréttar-auðmýkinguna í fyrra, er ömurlegt að hugsa til þess að Ísland fái annan alþjóðlegan skell fyrir að geta ekki uppfyllt kröfur réttarríkisins. Spyrja þarf strax hvernig Alþingi ætli sér að bregðast við þegar Mannréttindadómstóllinn segir það sitja í skjóli ólögmætis? 2. Sú staðreynd að Alþingi hafi hunsað niðurstöðu þjóðaratkvæðagreiðslu um nýja stjórnarskrá í níu ár, eykur á alvarleika brotsins gegn Mannréttindasáttmálanum sem er í uppsiglingu. Þjóðin er stjórnarskrárgjafinn samkvæmt fræðigreininni stjórnskipunarrétti. Ef farið hefði verið eftir þjóðaratkvæðagreiðslunni og nýja stjórnarskráin lögð til grundvallar sem stjórnarskrá Íslands væri það ekki verkefni Alþingis að ákveða hvort það sjálft væri rétt kjörið. Auk þess myndi vera hægt að skjóta niðurstöðu um lögmæti kosninga til dómstóla samkvæmt nýju stjórnarskránni en það er ekki hægt í dag. Með aðgerðaleysi sínu á stjórnarskrárbreytingum hefur Alþingi því haldið óhóflegum og óeðlilegum völdum sínum í þessu tilliti, þvert á vilja stjórnarskrárgjafans. 3. Báðar talningar í Norðvesturkjördæmi eru ónýtar því of mikill vafi leikur á því að þær séu hvor um sig réttar. Þetta þýðir að mínu mati að eina færa leiðin er að kjósa aftur í þessu kjördæmi, þannig að við erum hvort sem er að leggja af stað í nýjar kosningar með fyrirsjáanlegum töfum á að fullt og starfhæft Alþingi komi saman. 4. Brot á kosningalögum einskorðast ekki við þetta kjördæmi. Því miður. Eins og Jón Þór Ólafsson, fyrrverandi þingmaður, hefur sagt frá opinberlega voru innsigli rofin á utankjörfundaratkvæðum í Reykjavík mörgum dögum fyrir kjörfund sem er óheimilt. Atkvæðin voru geymd í innsigluðum herbergjum í Reykjavík og Kópvogi en innsiglin voru rofin áður en eftirlitsmaður kom í hús, sem gerir innsiglunina merkingarlausa. Enn alvarlegri er eftirfarandi staðreynd sem fram kom í frétt Rúv um málið í gær: "Allur gangur virðist þó hafa verið á því hjá yfirkjörstjórnum hvort atkvæði voru innsigluð á meðan þær hvíldu sig eftir að hafa skilað af sér lokatölum til fjölmiðla." Með öðrum orðum var hið ólögmæta vinnulag sem viðhaft var í Norðvesturkjördæmi ekki einsdæmi. Við þetta bætist að fatlað fólk fékk ekki leynilega kosningu þar sem ekki voru tjöld fyrir kjörklefum ætluðum þeim á að minnsta kosti þremur kjörstöðum. Margir aðrir vankantar hafa verið viðraðir á kosningunum sem ganga gegn lögum. Við eigum eitt skýrt og nýlegt fordæmi um ógildingu kosningar vegna slíkra formgalla sem var ákvörðun Hæstaréttar um ógildingu stjórnlagaþingskosninganna árið 2011. Það fordæmi hlýtur að eiga við hér. 5. Óheppilegar aðgerðir Landskjörstjórnar. Nú hefur komið í ljós að Ingi Tryggvason hóf sína umdeildu endurtalningu í Borgarnesi í kjölfar þess að Kristín Edwald formaður Landskjörstjórnar hafði við hann samband með ábendingu um það að mjótt væri á munum. Ég átta mig ekki á hvort Kristínu hefur hreinlega grunað að talningu í Borgarnesi væri svona ábótavant eða hvað henni gekk annars til með ábendingunni. Ekki liggur fyrir að sams konar ábending hafi farið til Suðurkjördæmis þar sem einnig var mjótt á munum. Þessi afskipti finnast mér mjög óheppileg og undarlegt hvers vegna fjölmiðlar hafa ekki hoggið meira eftir ástæðu þeirra. Þegar Landskjörstjórn kallar svo á skýrslur um framkvæmd kosninga úr öllum kjördæmum tryggir hún ekki að umboðsmenn flokka, sem eru formlegir eftirlitsmenn með kosningunum, fái aðkomu né aðgang að þeim skýrslum sem frá kjörstjórnum koma. Það er einkennilegt að hafa þá sem eftirlitsskyldu bera ekki með í slíku verkefni.Að hætti hinnar séríslensku leyndarhyggju varðist svo Landskjörstjórn fimlega efnislegum útskýringum á afstöðu sinni þegar fjölmiðlar reyndu að varpa ljósi á nákvæmlega hvers vegna hún hefði komist að þeirri niðurstöður að ekki hefði borist staðfesting frá yfirkjörstjórn Norðvesturkjördæmis um fullnægjandi meðferð kjörgagna. Nú situr svo Landskjörstjórn uppi með það verkefni að velja hvor fimmmeningahópurinn sest á þing þar sem ákvörðunum lögmæti kosninganna verður svo tekin. Þannig er Landskjörstjórn komin ansi mörgum megin borðsins finnst mér. *** Það að grafa undan trausti almennings á kosningaframkvæmd er alvarlegur hlutur að mínu mati. Öll opinber kerfi hvíla jú fyrst og fremst á trausti. Hins vegar er hreinskilni forsenda trausts og þess vegna verðum við að hafa hugrekki til að horfast í augu við þessa alvarlegu stöðu sem upp er komin og íhuga alvarlega hvort það sé ekki happasælast fyrir okkur sem þjóð að endurtaka hreinlega alþingiskosningarnar í heild sinni. Mín tilfinning er sú að annars muni þessi deila vinda upp á sig út í hið óendanlega, okkur öllum og lýðræðinu okkar til ills. Höfundur er lögfræðingur og formaður Stjórnarskrárfélagsins.
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun