Kolefnisfótspor matvæla - lausn til stuðnings sjálfbæru matvælakerfi og bættrar heilsu? Alma Stefánsdóttir og Stefán Örn Snæbjörnsson skrifa 23. september 2021 12:00 Til hvers er kolefnisfótspor matvæla? Markmið kolefnisfótspors matvæla er að gera matvælaframleiðendum kleift að miðla loftslagsáhrifum framleiðslu sinnar til neytenda. Aukin upplýsingagjöf auðveldar neytendum að velja umhverfisvænt og hvetur framleiðendur til að draga úr kolefnisspori í framleiðslu. Nýleg fræðileg samantekt skoðaði ritverk um kolefnisspor matvæla og þar kom fram að neytendum vantar almennt skilning á þeim mælingum sem kolefnissporið byggir á og að framsetning þess væri ekki nógu skýr. Endurhönnuð framsetning í formi t.d. umferðarljósa hefur sýnt fram á að auka skilning til muna. Skv. niðurstöðum samantektarinnar eiga stjórnvöld heims að; 1) hafa frumkvæði að bætingum á ofangreindri upplýsingagjöf, 2) styðja við aðgerðir sem auðvelda sjálfbærari neysluhegðun og 3) beita nauðsynlegum aðgerðum til lækkunar verðs á matvælum með lágt kolefnisspor. Matvælakerfi heimsins Óskilvirk matvælaframleiðsla hefur valdið mikilli aukningu vannæringar, hún ber ábyrgð á 80% hnignunar á líffræðilegum fjölbreytileika og um þriðjung allrar heildarlosunar gróðurhúsalofttegunda. António Guterres, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, hefur gefið út ákall til þjóða heims um að styðja betur við jákvæðar breytingar á matvælakerfum til að hraða sjálfbærri þróun. Matvælaframleiðsla heimsins hefur vaxið í takt við fjölgun jarðarbúa. Það er staðreynd að nægur matur er til í heiminum til að fæða alla jarðarbúa, tæplega átta milljarða manna. Á sama tíma lifa um 820 milljónir manna við hungurmörk og meira en einn fimmti allra barna í heiminum býr við vannæringu. Í hitaeiningum (kkal) talið þá þurfum við að meðaltali um 2.350 kkal á dag til að uppfylla meðalorkuþörf en innbyrðum að meðaltali 180 kkal til viðbótar. Á hnattvísu framleiðum við daglega 5.940 kkal af mat á hvern jarðarbúa sem er tæp þreföld raunþörf okkar. En við neytum ekki 5.940 kkal á mann, heldur tapast 1.320 kkal í matarsóun, 810 kkal í framleiðslu lífeldsneytis og 1.740 kkal í formi dýrafóðurs. Eftir uppskeru og flutninga standa því eftir 2.790 kkal af mat hæfum til neyslu, þar af koma 590 kkal frá kjöti og mjólkurafurðum en til viðbótar fara 3.810 kkal í dýraafurðaframleiðslu með landnýtingu og beit. Sjálfbær matvælakerfi þurfa að geta stutt bæði við heilsu jarðarbúa ásamt heilsu jarðarinnar en eins og staðan er í dag þá er þörf á miklum breytingum til að matvælakerfin verði nægilega sjálfbær að við höldum okkur innan þolmarka plánetunnar. Hvernig getur kolefnisspor matvæla hjálpað í baráttu við loftslagsbreytingar? Kolefnisspor matvæla getur nýst okkur sem tól til að auka meðvitund um umhverfisáhrif okkar og færast í átt að endurnýjandi (e. regenerative) samfélagi og frá vinnslu- og neysluhyggju (e. extractivism, consumerism). Upplýstar ákvarðanir geta dregið úr hættunni sem stafar af veðuröfgum og tryggt sanngjarnara samfélag. Upplýsingar um kolefnisfótspor matvæla, hluta, samgangna, fjármuna og skemmtunar stuðla að bættu kolefnislæsi fyrir umskipti í átt að lágkolefnishagkerfi. Til að ná langtímamarkmiðum ESB þurfa grundvallarbreytingar að eiga sér stað á meginstoðum samfélaga, aðallega hvað varðar fæðu, orku, hreyfanleika og mannvirki. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2017 var neysludrifið kolefnisspor Íslendinga árin 2010-2012 um 55% hærra en svæðisbundnar útblástursmælingar gáfu til kynna eða um 22,5 þúsund tonn koldíoxíðjafnígilda (CO2íg), þar af eru 17% vegna neyslu matvæla og drykkja. Árið 2017 var neysludrifin losun Íslendinga reiknuð út og áætluð vera ígildi rúmlega 70% af heildarlosun. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2018 þá losaði virðiskeðja matvæla um 13,7 milljarða tonna CO2íg., sem samsvarar um 26% af losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum. Frekari umhverfisáhrif matvælaframleiðslu og landbúnaðar má finna í rannsókninni auk kolefnisspors mismunandi fæðutegunda en rannsóknin náði til 38 þúsund bóndabýla og 40 ólíkra fæðutegunda. Neyðarástandið í loftslagsmálum samanstendur af mörgum alþjóðaáskorunum sem þarfnast margskonar alþjóðalausna. Margar þjóðir sækja fyrirmynd að margskonar málefnum til Íslands. Auðvelt er að meta sem svo að persónulegar ákvarðanir hafi ekki áhrif á stóra samhengið þar sem losun Íslands er lítil samanborið við önnur lönd, en slík viðbrögð eru ekki rökrétt enda lifum við öll á sömu plánetunni Jörð. Með því að finna leiðir til að lifa á sjálfbærari máta með minni neikvæðum áhrifum á umhverfið og komandi kynslóðir, þá koma skýrt í ljós þau tækifæri sem eru til staðar. Sérhvert okkar sem einstaklingar, getum haft þýðingarmikil áhrif bæði með því að m.a. 1) kalla eftir aðgerðum, 2) minnka persónulega kolefnissporið okkar, og 3) að kjósa þá stjórnmálaflokka sem láta sig þessi mál varða. Niðurstöður Sólarinnar - Einkunnagjafar Ungra umhverfissinna á umhverfis- og loftslagsstefnum stjórnmálaflokka sýna að aðeins fjórir flokkar stefna á aukna upplýsingagjöf til neytenda um kolefnisspor matvæla; Viðreisn, Píratar, Samfylkingin og Vinstri grænir. Einkunnagjöfin fjallar um hringrásarsamfélagið í heild sinni en nánari niðurstöður má nálgast á heimasíðunni solin2021.is. Höfundar eru matvælafræðingur og umhverfisverkfræðingur og eru meðlimir í Hringrásarhagkerfisnefnd Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Umhverfismál Mest lesið Öfgamaður deyr Andri Þorvarðarson Skoðun Hver hagnast á hatrinu? Halldóra Mogensen Skoðun Börn sem skilja ekki kennarann Ingibjörg Ólöf Isaksen Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson Skoðun Fatlað fólk rukkað með rangindum fyrir bílastæði Haukur Ragnar Hauksson Skoðun Vissir þú, að.... og eða er þér bara slétt sama Björn Ólafsson Skoðun Að taka til í orkumálum Guðrún Schmidt Skoðun Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason Skoðun Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Innviðaskuld við íslenskuna Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar Skoðun Fatlað fólk rukkað með rangindum fyrir bílastæði Haukur Ragnar Hauksson skrifar Skoðun Vissir þú, að.... og eða er þér bara slétt sama Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hver hagnast á hatrinu? Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Öfgamaður deyr Andri Þorvarðarson skrifar Skoðun Að taka til í orkumálum Guðrún Schmidt skrifar Skoðun Börn sem skilja ekki kennarann Ingibjörg Ólöf Isaksen skrifar Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson skrifar Skoðun Siglt gegn þjóðarmorði Cyma Farah,Sólveig Ásta Sigurðardóttir skrifar Skoðun Um ópið sem heimurinn ekki heyrir Reham Khaled skrifar Skoðun 30 by 30 - Gefum lífi á jörð smá séns Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Hærri greiðslur í fæðingarorlofi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar Skoðun Stóra spurningin sem fjárlögin svara ekki Sandra B. Franks skrifar Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar Skoðun „AMOC straumurinn", enn ein heimsendaspáin... Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Talaðu núna, talaðu! Bolli Pétur Bollason skrifar Skoðun Seðlabankastjóri rannsakar sjálfan sig Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Skuggaráðherra ríkisstjórnarinnar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Óttinn selur Davíð Bergmann skrifar Skoðun Börn með fjölþættan vanda – horft til framtíðar Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Umbóta á námi fanga enn beðið Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Þegar fjórða valdið sefur – og gamla tuggan lifir Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Til hvers er kolefnisfótspor matvæla? Markmið kolefnisfótspors matvæla er að gera matvælaframleiðendum kleift að miðla loftslagsáhrifum framleiðslu sinnar til neytenda. Aukin upplýsingagjöf auðveldar neytendum að velja umhverfisvænt og hvetur framleiðendur til að draga úr kolefnisspori í framleiðslu. Nýleg fræðileg samantekt skoðaði ritverk um kolefnisspor matvæla og þar kom fram að neytendum vantar almennt skilning á þeim mælingum sem kolefnissporið byggir á og að framsetning þess væri ekki nógu skýr. Endurhönnuð framsetning í formi t.d. umferðarljósa hefur sýnt fram á að auka skilning til muna. Skv. niðurstöðum samantektarinnar eiga stjórnvöld heims að; 1) hafa frumkvæði að bætingum á ofangreindri upplýsingagjöf, 2) styðja við aðgerðir sem auðvelda sjálfbærari neysluhegðun og 3) beita nauðsynlegum aðgerðum til lækkunar verðs á matvælum með lágt kolefnisspor. Matvælakerfi heimsins Óskilvirk matvælaframleiðsla hefur valdið mikilli aukningu vannæringar, hún ber ábyrgð á 80% hnignunar á líffræðilegum fjölbreytileika og um þriðjung allrar heildarlosunar gróðurhúsalofttegunda. António Guterres, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, hefur gefið út ákall til þjóða heims um að styðja betur við jákvæðar breytingar á matvælakerfum til að hraða sjálfbærri þróun. Matvælaframleiðsla heimsins hefur vaxið í takt við fjölgun jarðarbúa. Það er staðreynd að nægur matur er til í heiminum til að fæða alla jarðarbúa, tæplega átta milljarða manna. Á sama tíma lifa um 820 milljónir manna við hungurmörk og meira en einn fimmti allra barna í heiminum býr við vannæringu. Í hitaeiningum (kkal) talið þá þurfum við að meðaltali um 2.350 kkal á dag til að uppfylla meðalorkuþörf en innbyrðum að meðaltali 180 kkal til viðbótar. Á hnattvísu framleiðum við daglega 5.940 kkal af mat á hvern jarðarbúa sem er tæp þreföld raunþörf okkar. En við neytum ekki 5.940 kkal á mann, heldur tapast 1.320 kkal í matarsóun, 810 kkal í framleiðslu lífeldsneytis og 1.740 kkal í formi dýrafóðurs. Eftir uppskeru og flutninga standa því eftir 2.790 kkal af mat hæfum til neyslu, þar af koma 590 kkal frá kjöti og mjólkurafurðum en til viðbótar fara 3.810 kkal í dýraafurðaframleiðslu með landnýtingu og beit. Sjálfbær matvælakerfi þurfa að geta stutt bæði við heilsu jarðarbúa ásamt heilsu jarðarinnar en eins og staðan er í dag þá er þörf á miklum breytingum til að matvælakerfin verði nægilega sjálfbær að við höldum okkur innan þolmarka plánetunnar. Hvernig getur kolefnisspor matvæla hjálpað í baráttu við loftslagsbreytingar? Kolefnisspor matvæla getur nýst okkur sem tól til að auka meðvitund um umhverfisáhrif okkar og færast í átt að endurnýjandi (e. regenerative) samfélagi og frá vinnslu- og neysluhyggju (e. extractivism, consumerism). Upplýstar ákvarðanir geta dregið úr hættunni sem stafar af veðuröfgum og tryggt sanngjarnara samfélag. Upplýsingar um kolefnisfótspor matvæla, hluta, samgangna, fjármuna og skemmtunar stuðla að bættu kolefnislæsi fyrir umskipti í átt að lágkolefnishagkerfi. Til að ná langtímamarkmiðum ESB þurfa grundvallarbreytingar að eiga sér stað á meginstoðum samfélaga, aðallega hvað varðar fæðu, orku, hreyfanleika og mannvirki. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2017 var neysludrifið kolefnisspor Íslendinga árin 2010-2012 um 55% hærra en svæðisbundnar útblástursmælingar gáfu til kynna eða um 22,5 þúsund tonn koldíoxíðjafnígilda (CO2íg), þar af eru 17% vegna neyslu matvæla og drykkja. Árið 2017 var neysludrifin losun Íslendinga reiknuð út og áætluð vera ígildi rúmlega 70% af heildarlosun. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2018 þá losaði virðiskeðja matvæla um 13,7 milljarða tonna CO2íg., sem samsvarar um 26% af losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum. Frekari umhverfisáhrif matvælaframleiðslu og landbúnaðar má finna í rannsókninni auk kolefnisspors mismunandi fæðutegunda en rannsóknin náði til 38 þúsund bóndabýla og 40 ólíkra fæðutegunda. Neyðarástandið í loftslagsmálum samanstendur af mörgum alþjóðaáskorunum sem þarfnast margskonar alþjóðalausna. Margar þjóðir sækja fyrirmynd að margskonar málefnum til Íslands. Auðvelt er að meta sem svo að persónulegar ákvarðanir hafi ekki áhrif á stóra samhengið þar sem losun Íslands er lítil samanborið við önnur lönd, en slík viðbrögð eru ekki rökrétt enda lifum við öll á sömu plánetunni Jörð. Með því að finna leiðir til að lifa á sjálfbærari máta með minni neikvæðum áhrifum á umhverfið og komandi kynslóðir, þá koma skýrt í ljós þau tækifæri sem eru til staðar. Sérhvert okkar sem einstaklingar, getum haft þýðingarmikil áhrif bæði með því að m.a. 1) kalla eftir aðgerðum, 2) minnka persónulega kolefnissporið okkar, og 3) að kjósa þá stjórnmálaflokka sem láta sig þessi mál varða. Niðurstöður Sólarinnar - Einkunnagjafar Ungra umhverfissinna á umhverfis- og loftslagsstefnum stjórnmálaflokka sýna að aðeins fjórir flokkar stefna á aukna upplýsingagjöf til neytenda um kolefnisspor matvæla; Viðreisn, Píratar, Samfylkingin og Vinstri grænir. Einkunnagjöfin fjallar um hringrásarsamfélagið í heild sinni en nánari niðurstöður má nálgast á heimasíðunni solin2021.is. Höfundar eru matvælafræðingur og umhverfisverkfræðingur og eru meðlimir í Hringrásarhagkerfisnefnd Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar.
Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir Skoðun
Skoðun Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar
Skoðun Skortur á rafiðnaðarfólki ógnar samkeppnishæfni Evrópu Kristján Daníel Sigurbergsson skrifar
Skoðun Skólabærinn Garðabær: Við mælum árangur og gerum stöðugt betur Almar Guðmundsson,Sigríður Hulda Jónsdóttir skrifar
Skoðun Námsmat og Matsferill – Tækifæri til umbóta í skólastarfi Sigurbjörg Róbertsdóttir skrifar
Skoðun Tími til aðgerða - loftslags- og umhverfismál sett á dagskrá Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar
Skoðun Setjum á okkur súrefnisgrímuna áður en við björgum heiminum. Nú þarf hinn þögli meirihluti að láta í sér heyra Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Sterkt skólasamfélag á Akureyri, sameiginleg ábyrgð og framtíðarsýn Heimir Örn Árnason skrifar
Skoðun Fæðingarhríðir fjórðu iðnbyltingarinnar: Til fjármálafyrirtækja Klara Nótt Egilson skrifar
Skoðun Erfðir og endurframleiðsla félagslegra vandamála milli kynslóða Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til utanríkisráðherra og alþingismanna: Farbann á hermenn sem taka þátt í þjóðarmorði Helen Ólafsdóttir skrifar
Náttúruvernd er loftslagsaðgerð og loftslagsaðgerðir þjóna náttúrunni Þorgerður María Þorbjarnardóttir Skoðun