Kolefnisfótspor matvæla - lausn til stuðnings sjálfbæru matvælakerfi og bættrar heilsu? Alma Stefánsdóttir og Stefán Örn Snæbjörnsson skrifa 23. september 2021 12:00 Til hvers er kolefnisfótspor matvæla? Markmið kolefnisfótspors matvæla er að gera matvælaframleiðendum kleift að miðla loftslagsáhrifum framleiðslu sinnar til neytenda. Aukin upplýsingagjöf auðveldar neytendum að velja umhverfisvænt og hvetur framleiðendur til að draga úr kolefnisspori í framleiðslu. Nýleg fræðileg samantekt skoðaði ritverk um kolefnisspor matvæla og þar kom fram að neytendum vantar almennt skilning á þeim mælingum sem kolefnissporið byggir á og að framsetning þess væri ekki nógu skýr. Endurhönnuð framsetning í formi t.d. umferðarljósa hefur sýnt fram á að auka skilning til muna. Skv. niðurstöðum samantektarinnar eiga stjórnvöld heims að; 1) hafa frumkvæði að bætingum á ofangreindri upplýsingagjöf, 2) styðja við aðgerðir sem auðvelda sjálfbærari neysluhegðun og 3) beita nauðsynlegum aðgerðum til lækkunar verðs á matvælum með lágt kolefnisspor. Matvælakerfi heimsins Óskilvirk matvælaframleiðsla hefur valdið mikilli aukningu vannæringar, hún ber ábyrgð á 80% hnignunar á líffræðilegum fjölbreytileika og um þriðjung allrar heildarlosunar gróðurhúsalofttegunda. António Guterres, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, hefur gefið út ákall til þjóða heims um að styðja betur við jákvæðar breytingar á matvælakerfum til að hraða sjálfbærri þróun. Matvælaframleiðsla heimsins hefur vaxið í takt við fjölgun jarðarbúa. Það er staðreynd að nægur matur er til í heiminum til að fæða alla jarðarbúa, tæplega átta milljarða manna. Á sama tíma lifa um 820 milljónir manna við hungurmörk og meira en einn fimmti allra barna í heiminum býr við vannæringu. Í hitaeiningum (kkal) talið þá þurfum við að meðaltali um 2.350 kkal á dag til að uppfylla meðalorkuþörf en innbyrðum að meðaltali 180 kkal til viðbótar. Á hnattvísu framleiðum við daglega 5.940 kkal af mat á hvern jarðarbúa sem er tæp þreföld raunþörf okkar. En við neytum ekki 5.940 kkal á mann, heldur tapast 1.320 kkal í matarsóun, 810 kkal í framleiðslu lífeldsneytis og 1.740 kkal í formi dýrafóðurs. Eftir uppskeru og flutninga standa því eftir 2.790 kkal af mat hæfum til neyslu, þar af koma 590 kkal frá kjöti og mjólkurafurðum en til viðbótar fara 3.810 kkal í dýraafurðaframleiðslu með landnýtingu og beit. Sjálfbær matvælakerfi þurfa að geta stutt bæði við heilsu jarðarbúa ásamt heilsu jarðarinnar en eins og staðan er í dag þá er þörf á miklum breytingum til að matvælakerfin verði nægilega sjálfbær að við höldum okkur innan þolmarka plánetunnar. Hvernig getur kolefnisspor matvæla hjálpað í baráttu við loftslagsbreytingar? Kolefnisspor matvæla getur nýst okkur sem tól til að auka meðvitund um umhverfisáhrif okkar og færast í átt að endurnýjandi (e. regenerative) samfélagi og frá vinnslu- og neysluhyggju (e. extractivism, consumerism). Upplýstar ákvarðanir geta dregið úr hættunni sem stafar af veðuröfgum og tryggt sanngjarnara samfélag. Upplýsingar um kolefnisfótspor matvæla, hluta, samgangna, fjármuna og skemmtunar stuðla að bættu kolefnislæsi fyrir umskipti í átt að lágkolefnishagkerfi. Til að ná langtímamarkmiðum ESB þurfa grundvallarbreytingar að eiga sér stað á meginstoðum samfélaga, aðallega hvað varðar fæðu, orku, hreyfanleika og mannvirki. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2017 var neysludrifið kolefnisspor Íslendinga árin 2010-2012 um 55% hærra en svæðisbundnar útblástursmælingar gáfu til kynna eða um 22,5 þúsund tonn koldíoxíðjafnígilda (CO2íg), þar af eru 17% vegna neyslu matvæla og drykkja. Árið 2017 var neysludrifin losun Íslendinga reiknuð út og áætluð vera ígildi rúmlega 70% af heildarlosun. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2018 þá losaði virðiskeðja matvæla um 13,7 milljarða tonna CO2íg., sem samsvarar um 26% af losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum. Frekari umhverfisáhrif matvælaframleiðslu og landbúnaðar má finna í rannsókninni auk kolefnisspors mismunandi fæðutegunda en rannsóknin náði til 38 þúsund bóndabýla og 40 ólíkra fæðutegunda. Neyðarástandið í loftslagsmálum samanstendur af mörgum alþjóðaáskorunum sem þarfnast margskonar alþjóðalausna. Margar þjóðir sækja fyrirmynd að margskonar málefnum til Íslands. Auðvelt er að meta sem svo að persónulegar ákvarðanir hafi ekki áhrif á stóra samhengið þar sem losun Íslands er lítil samanborið við önnur lönd, en slík viðbrögð eru ekki rökrétt enda lifum við öll á sömu plánetunni Jörð. Með því að finna leiðir til að lifa á sjálfbærari máta með minni neikvæðum áhrifum á umhverfið og komandi kynslóðir, þá koma skýrt í ljós þau tækifæri sem eru til staðar. Sérhvert okkar sem einstaklingar, getum haft þýðingarmikil áhrif bæði með því að m.a. 1) kalla eftir aðgerðum, 2) minnka persónulega kolefnissporið okkar, og 3) að kjósa þá stjórnmálaflokka sem láta sig þessi mál varða. Niðurstöður Sólarinnar - Einkunnagjafar Ungra umhverfissinna á umhverfis- og loftslagsstefnum stjórnmálaflokka sýna að aðeins fjórir flokkar stefna á aukna upplýsingagjöf til neytenda um kolefnisspor matvæla; Viðreisn, Píratar, Samfylkingin og Vinstri grænir. Einkunnagjöfin fjallar um hringrásarsamfélagið í heild sinni en nánari niðurstöður má nálgast á heimasíðunni solin2021.is. Höfundar eru matvælafræðingur og umhverfisverkfræðingur og eru meðlimir í Hringrásarhagkerfisnefnd Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Umhverfismál Mest lesið Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir Skoðun Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson Skoðun Aftur á byrjunarreit Hörður Arnarson Skoðun Orðhengilsháttur og lygar Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Á hlaupum undan ábyrgðinni Áslaug Friðriksdóttir Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórnin stóð af sér áhlaup sérhagsmuna Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Linsa Lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Netöryggi til framtíðar Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Aftur á byrjunarreit Hörður Arnarson skrifar Skoðun Norðurlandamet í fúski! Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Flugnám - Annar hluti: Afskiptaleysi stjórnvalda Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um nægjusemi í heimi neyslubrjálæðis Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar Sjá meira
Til hvers er kolefnisfótspor matvæla? Markmið kolefnisfótspors matvæla er að gera matvælaframleiðendum kleift að miðla loftslagsáhrifum framleiðslu sinnar til neytenda. Aukin upplýsingagjöf auðveldar neytendum að velja umhverfisvænt og hvetur framleiðendur til að draga úr kolefnisspori í framleiðslu. Nýleg fræðileg samantekt skoðaði ritverk um kolefnisspor matvæla og þar kom fram að neytendum vantar almennt skilning á þeim mælingum sem kolefnissporið byggir á og að framsetning þess væri ekki nógu skýr. Endurhönnuð framsetning í formi t.d. umferðarljósa hefur sýnt fram á að auka skilning til muna. Skv. niðurstöðum samantektarinnar eiga stjórnvöld heims að; 1) hafa frumkvæði að bætingum á ofangreindri upplýsingagjöf, 2) styðja við aðgerðir sem auðvelda sjálfbærari neysluhegðun og 3) beita nauðsynlegum aðgerðum til lækkunar verðs á matvælum með lágt kolefnisspor. Matvælakerfi heimsins Óskilvirk matvælaframleiðsla hefur valdið mikilli aukningu vannæringar, hún ber ábyrgð á 80% hnignunar á líffræðilegum fjölbreytileika og um þriðjung allrar heildarlosunar gróðurhúsalofttegunda. António Guterres, aðalframkvæmdastjóri Sameinuðu þjóðanna, hefur gefið út ákall til þjóða heims um að styðja betur við jákvæðar breytingar á matvælakerfum til að hraða sjálfbærri þróun. Matvælaframleiðsla heimsins hefur vaxið í takt við fjölgun jarðarbúa. Það er staðreynd að nægur matur er til í heiminum til að fæða alla jarðarbúa, tæplega átta milljarða manna. Á sama tíma lifa um 820 milljónir manna við hungurmörk og meira en einn fimmti allra barna í heiminum býr við vannæringu. Í hitaeiningum (kkal) talið þá þurfum við að meðaltali um 2.350 kkal á dag til að uppfylla meðalorkuþörf en innbyrðum að meðaltali 180 kkal til viðbótar. Á hnattvísu framleiðum við daglega 5.940 kkal af mat á hvern jarðarbúa sem er tæp þreföld raunþörf okkar. En við neytum ekki 5.940 kkal á mann, heldur tapast 1.320 kkal í matarsóun, 810 kkal í framleiðslu lífeldsneytis og 1.740 kkal í formi dýrafóðurs. Eftir uppskeru og flutninga standa því eftir 2.790 kkal af mat hæfum til neyslu, þar af koma 590 kkal frá kjöti og mjólkurafurðum en til viðbótar fara 3.810 kkal í dýraafurðaframleiðslu með landnýtingu og beit. Sjálfbær matvælakerfi þurfa að geta stutt bæði við heilsu jarðarbúa ásamt heilsu jarðarinnar en eins og staðan er í dag þá er þörf á miklum breytingum til að matvælakerfin verði nægilega sjálfbær að við höldum okkur innan þolmarka plánetunnar. Hvernig getur kolefnisspor matvæla hjálpað í baráttu við loftslagsbreytingar? Kolefnisspor matvæla getur nýst okkur sem tól til að auka meðvitund um umhverfisáhrif okkar og færast í átt að endurnýjandi (e. regenerative) samfélagi og frá vinnslu- og neysluhyggju (e. extractivism, consumerism). Upplýstar ákvarðanir geta dregið úr hættunni sem stafar af veðuröfgum og tryggt sanngjarnara samfélag. Upplýsingar um kolefnisfótspor matvæla, hluta, samgangna, fjármuna og skemmtunar stuðla að bættu kolefnislæsi fyrir umskipti í átt að lágkolefnishagkerfi. Til að ná langtímamarkmiðum ESB þurfa grundvallarbreytingar að eiga sér stað á meginstoðum samfélaga, aðallega hvað varðar fæðu, orku, hreyfanleika og mannvirki. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2017 var neysludrifið kolefnisspor Íslendinga árin 2010-2012 um 55% hærra en svæðisbundnar útblástursmælingar gáfu til kynna eða um 22,5 þúsund tonn koldíoxíðjafnígilda (CO2íg), þar af eru 17% vegna neyslu matvæla og drykkja. Árið 2017 var neysludrifin losun Íslendinga reiknuð út og áætluð vera ígildi rúmlega 70% af heildarlosun. Samkvæmt rannsókn frá árinu 2018 þá losaði virðiskeðja matvæla um 13,7 milljarða tonna CO2íg., sem samsvarar um 26% af losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum. Frekari umhverfisáhrif matvælaframleiðslu og landbúnaðar má finna í rannsókninni auk kolefnisspors mismunandi fæðutegunda en rannsóknin náði til 38 þúsund bóndabýla og 40 ólíkra fæðutegunda. Neyðarástandið í loftslagsmálum samanstendur af mörgum alþjóðaáskorunum sem þarfnast margskonar alþjóðalausna. Margar þjóðir sækja fyrirmynd að margskonar málefnum til Íslands. Auðvelt er að meta sem svo að persónulegar ákvarðanir hafi ekki áhrif á stóra samhengið þar sem losun Íslands er lítil samanborið við önnur lönd, en slík viðbrögð eru ekki rökrétt enda lifum við öll á sömu plánetunni Jörð. Með því að finna leiðir til að lifa á sjálfbærari máta með minni neikvæðum áhrifum á umhverfið og komandi kynslóðir, þá koma skýrt í ljós þau tækifæri sem eru til staðar. Sérhvert okkar sem einstaklingar, getum haft þýðingarmikil áhrif bæði með því að m.a. 1) kalla eftir aðgerðum, 2) minnka persónulega kolefnissporið okkar, og 3) að kjósa þá stjórnmálaflokka sem láta sig þessi mál varða. Niðurstöður Sólarinnar - Einkunnagjafar Ungra umhverfissinna á umhverfis- og loftslagsstefnum stjórnmálaflokka sýna að aðeins fjórir flokkar stefna á aukna upplýsingagjöf til neytenda um kolefnisspor matvæla; Viðreisn, Píratar, Samfylkingin og Vinstri grænir. Einkunnagjöfin fjallar um hringrásarsamfélagið í heild sinni en nánari niðurstöður má nálgast á heimasíðunni solin2021.is. Höfundar eru matvælafræðingur og umhverfisverkfræðingur og eru meðlimir í Hringrásarhagkerfisnefnd Ungra umhverfissinna. Greinin er hluti af greinaskrifaátaki sem ætlað er að vekja athygli á mikilvægi loftslags- og umhverfismála í komandi kosningum. Öll þau mál sem tekin eru fyrir birtast í SÓLINNI - Einkunnagjöf Ungra umhverfissinna fyrir Alþingiskosningar.
Skoðun Stjórnmál sem virka og lýðræði sem kemst ekki fyrir í umslagi Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar
Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar