Langtímaáhrifin af Covid alls ekki „svolítið ýkt“ Karen Róbertsdóttir skrifar 13. ágúst 2021 22:01 Þann 11. ágúst var birt brot úr viðtali við Kára Stefánsson, forstjóra Íslenskrar erfðagreiningar, á Vísi. Þar fullyrðir Kári að langtímaáhrifin af Covid séu „í fyrsta lagi svolítið ýkt“, að „þau eru til staðar en eru sjaldgæf“, að bóluefnin „minnka líka líkurnar á einhverskonar langtímaafleiðingum“ og að „langtíma áhrif af Covid-19 séu ekki eitt af því sem við þurfum að ströggla við hjá þeim sem eru bólusettir.“ Þessar fullyrðingar gætu komið þeim á óvart sem eru að sækja endurhæfingu á Reykjalundi í Mosfellsbæ, á Heilsustofnun Náttúrulækningafélagsins í Hveragerði og á Kristnesspítala í Eyjafjarðarsveit, þar sem það voru nú þegar biðlistar fram á haust út af fyrri bylgjum - þrátt fyrir að færri en 3% hefðu greinst hér á landi. Í Bretlandi voru þá þegar fleiri en 1 milljón manna að glíma við langvarandi eftirköst af völdum COVID-19 í apríl s.l. samkvæmt breska Office for National Statics (ONS), og fjöldinn er nú talinn vera fleiri en 2 milljónir manna samkvæmt REACT-2 rannsókninni. Langvarandi veikindi er mun algengari afleiðing hjá fólki sem sýnir einkenni sýkingar og er með jákvætt PCR-próf (með COVID-19), en með neikvætt PCR-próf (með annars konar smit). Heimild: UK Office of National Statistics. Það hafa verið gerðar mörg hundruð rannsóknir um tíðni langvarandi eftirkasta COVID-19, með niðurstöður oftast á milli 10% og nokkra tugi prósenta (eftir því hver og hvernig er mælt), og allt að 61% (52% meðal ungs og miðaldra fólks) í rannsókn í Noregi. Safngreining (e. meta-analysis) í vísindatímaritinu Nature fjallar um 226 rannsóknir á langvarandi áhrifum COVID-19 á fjölmörg kerfi mannslíkamans, og algeng einkenni og áhættuþætti eftir sýkingu - þar með talið meðal fólks sem var aðeins með “vægt” smit. Þótt SARS-CoV-2 veiran leggist til atlögu víða um líkamann og hafi margskonar slæm áhrif á líkamsstarfssemina (blóðtappar, myndun samfrumunga (e. syncytia), o.fl.) er áhrif COVID-19 á heilann sérstaklega mikið áhyggjuefni. Margskonar geðraskanir eru algengari eftir COVID-smiti. Heilatjón í grana fannst eftir COVID-19 smit, þar með talið eftir „væg” smit. Það sést lækkun í hugsunargetu eftir COVID-19 smit: -0,04SD án öndunareinkenna; -0,07SD með öndunareinkenni; -0,13SD með öndunaraðstoð heima; -0,26SD á spítala án öndunarvélar; og -0,47SD á öndunarvél. Til samanburðar er áhrif heilablóðfalls -0,24SD. Heimild: Hampshire et al (2021), Cognitive deficits in people who have recovered from COVID-19. Alþjóðleg Alzheimer-sjúkdómsráðstefna var haldin í Denver í júlí s.l. og mikið í umræðunni voru áhrif COVID-19 með tilliti til heilabilunar. Dæmi af rannsóknum sem voru ræddar þar: „Cognitive Impairment Correlates with Persistent Loss of Smell in Recovered COVID-19 Patients“ - Einstaklingar sem misstu lyktarskyn voru rannsakaðir í 3-6 mánuði eftir bötnun. Meira en helmingur átti erfitt með gleymsku og 1 af 4 voru með alvarlegar hugsanatruflanir. Alvarleikinn tengdist því að missa lyktarskynið, en ekki alvarleika sjúkdómsins í upphafi. „COVID-19 Infection Associated with Uptick in Alzheimer’s Biomarkers in the Blood“ - prótín sem einkenna Alzheimer-sjúkdóminn - t-tau, NfL, GFAP, pTau-181, og UCH-L1 - mældust hærri í þeim sem misstu hugsunargetu og/eða urðu fyrir hugsanatruflunum eftir COVID-19 smit. Það voru líka ábendingar um raskanir við blóð-heilaþröskuldinn og taugungstjón. Samkvæmt Heather M. Snyder, forstjóra Alzheimers Association, „Þessi nýu gögn benda á óhugnanlegar atburðarásir sem leiða til langvarandi hugsunartruflana og jafnvel Alzheimer-sjúkdóms.“ Er fullbólusett fólk vel verndað, eins og Kári fullyrðir? Það hafa verið sambærilega fáar rannsóknir um það, því það tekur tíma að rannsaka langvarandi áhrif; og bólusetning hefur ekki verið víða í notkun í langan tíma. Fyrsta rannsóknin til að birtast er meðal fullbólusettra ísraelskra heilbrigðisstarfsmanna. Flest smit voru afar væg, en samt lentu 19% í langvarandi veikindum. Það var ekki aðeins áhrif á lífsgæði, heldur starfsgetu - af 39 sem smituðust þrátt fyrir Pfizer-bólusetningu, tók það 9 einstaklinga meira en 10 dagar eftir bötnun til að geta farið að vinna aftur, 5 meira en 14 dagar, og einn gat ekki snúið aftur til vinnu. Þessi rannsókn var gerð fyrir tilkomu Delta-afbrigðsins, þegar rof-smit (e. breakthrough infection) voru ennþá sjaldgæf. Langvarandi eftirköst COVID-19 eru fjölbreytt. Sumir missa bragð- og/eða lyktarskyn, eins og fyrrverandi herbergisfélagi minn, og Víðir okkur sjálfur. Hjá sumum er það alvarlegra, eins og hjá vinkonu minni í Sviss sem var lögð inn í desember, fór aldrei í öndunarvél, en er samt ennþá að glíma við langvarandi lungnabólgu. Aðrir fá síþreytu, heilaþoku, suð í eyrum, o.fl. Einkenni skána lítið eftir 12 vikur samkvæmt stóru REACT-1 rannsókninni, þar sem langflest smit voru væg; 1 af hverjum 3 sögðu að það hefði haft „merkileg áhrif á daglegt líf“. Heimild: REACT-1 Það er vert að benda á að tíðni innlagna eftir bötnun af COVID-19 sýkingu er mjög há. 1 af 3 sem lagðir voru inn vegna COVID-19 sýkingar í Englandi voru lagðir aftur inn (og 1 af 10 lést) innan við 5-6 mánuðum síðar. Þessi tíðni er 4-8 sinnum hærri en í jafningjahópnum, sem var vel paraður með tilliti til margra áhættuþátta. Áhrif COVID-19 var mest hjá fólki sem var yngra en 70 ára. Heimild: BMJ 2021;372:n693. Post-covid syndrome in individuals admitted to hospital with covid-19: retrospective cohort study. Nokkrar orsakir fyrir langvarandi afleiðingum COVID-19 liggja undir grun. Til dæmis einkennist tjón í lungum meðal annars af blóðtöppum (SARS-CoV-2 ræðst á blóðþrýstingsprótín, ACE2) og langvarandi samfrumungum með mælanlegu veiru-mRNA. Nokkrar rannsóknir hafa lagt grunn að því að COVID-19 ræðst beint á heilann; aðrar hafa fundið óvenjulega háa tíðni af sjálfsónæmisvaldandi mótefni, t.d. andkjarnaefni og and-TG/and-CCP efni. Sjálfsónæmi virðist vera aðferð sem veiran notar til að hindra ónæmiskerfið, og það er nú verið að vinna í því að búa til blóðprufu til þess að greina langvarandi eftirköst COVID-19 vegna þessa. Við metum vinnuna mjög mikils sem Kári hefur gert í genagreiningu og skimun, sérstaklega í fyrstu bylgjunni. En ég hvet hann til að kynna sér rannsóknirnar um langvarandi eftirköst COVID-19, sérstaklega tíðni og alvarleika þeirra (þar með talið eftir mild smit), áður en hann fullyrðir meira um það í fjölmiðlum. Það eru margir mjög færir rannsókna- og vísindamenn að vinna á þessu sviði sem væru eflaust ánægðir að spjalla við hann um málið. Höfundur starfaði áður í BIRN (Biomedical Informatics Research Network) í heilarannsóknum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Ferðamenn: Vanmetnir skattgreiðendur í íslensku hagkerfi Þórir Garðarsson Skoðun Endurnýjun hugarfarsins Bjarni Karlsson Skoðun Við höfum ekki efni á tvískinnungi SFS Vala Árnadóttir Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Góð vísa... Ole Anton Bieltvedt Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Gunnar 02.05.15 Gunnar Skoðun Skoðun Endurnýjun hugarfarsins Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Ferðamenn: Vanmetnir skattgreiðendur í íslensku hagkerfi Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Góð vísa... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á tvískinnungi SFS Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon skrifar Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Sjá meira
Þann 11. ágúst var birt brot úr viðtali við Kára Stefánsson, forstjóra Íslenskrar erfðagreiningar, á Vísi. Þar fullyrðir Kári að langtímaáhrifin af Covid séu „í fyrsta lagi svolítið ýkt“, að „þau eru til staðar en eru sjaldgæf“, að bóluefnin „minnka líka líkurnar á einhverskonar langtímaafleiðingum“ og að „langtíma áhrif af Covid-19 séu ekki eitt af því sem við þurfum að ströggla við hjá þeim sem eru bólusettir.“ Þessar fullyrðingar gætu komið þeim á óvart sem eru að sækja endurhæfingu á Reykjalundi í Mosfellsbæ, á Heilsustofnun Náttúrulækningafélagsins í Hveragerði og á Kristnesspítala í Eyjafjarðarsveit, þar sem það voru nú þegar biðlistar fram á haust út af fyrri bylgjum - þrátt fyrir að færri en 3% hefðu greinst hér á landi. Í Bretlandi voru þá þegar fleiri en 1 milljón manna að glíma við langvarandi eftirköst af völdum COVID-19 í apríl s.l. samkvæmt breska Office for National Statics (ONS), og fjöldinn er nú talinn vera fleiri en 2 milljónir manna samkvæmt REACT-2 rannsókninni. Langvarandi veikindi er mun algengari afleiðing hjá fólki sem sýnir einkenni sýkingar og er með jákvætt PCR-próf (með COVID-19), en með neikvætt PCR-próf (með annars konar smit). Heimild: UK Office of National Statistics. Það hafa verið gerðar mörg hundruð rannsóknir um tíðni langvarandi eftirkasta COVID-19, með niðurstöður oftast á milli 10% og nokkra tugi prósenta (eftir því hver og hvernig er mælt), og allt að 61% (52% meðal ungs og miðaldra fólks) í rannsókn í Noregi. Safngreining (e. meta-analysis) í vísindatímaritinu Nature fjallar um 226 rannsóknir á langvarandi áhrifum COVID-19 á fjölmörg kerfi mannslíkamans, og algeng einkenni og áhættuþætti eftir sýkingu - þar með talið meðal fólks sem var aðeins með “vægt” smit. Þótt SARS-CoV-2 veiran leggist til atlögu víða um líkamann og hafi margskonar slæm áhrif á líkamsstarfssemina (blóðtappar, myndun samfrumunga (e. syncytia), o.fl.) er áhrif COVID-19 á heilann sérstaklega mikið áhyggjuefni. Margskonar geðraskanir eru algengari eftir COVID-smiti. Heilatjón í grana fannst eftir COVID-19 smit, þar með talið eftir „væg” smit. Það sést lækkun í hugsunargetu eftir COVID-19 smit: -0,04SD án öndunareinkenna; -0,07SD með öndunareinkenni; -0,13SD með öndunaraðstoð heima; -0,26SD á spítala án öndunarvélar; og -0,47SD á öndunarvél. Til samanburðar er áhrif heilablóðfalls -0,24SD. Heimild: Hampshire et al (2021), Cognitive deficits in people who have recovered from COVID-19. Alþjóðleg Alzheimer-sjúkdómsráðstefna var haldin í Denver í júlí s.l. og mikið í umræðunni voru áhrif COVID-19 með tilliti til heilabilunar. Dæmi af rannsóknum sem voru ræddar þar: „Cognitive Impairment Correlates with Persistent Loss of Smell in Recovered COVID-19 Patients“ - Einstaklingar sem misstu lyktarskyn voru rannsakaðir í 3-6 mánuði eftir bötnun. Meira en helmingur átti erfitt með gleymsku og 1 af 4 voru með alvarlegar hugsanatruflanir. Alvarleikinn tengdist því að missa lyktarskynið, en ekki alvarleika sjúkdómsins í upphafi. „COVID-19 Infection Associated with Uptick in Alzheimer’s Biomarkers in the Blood“ - prótín sem einkenna Alzheimer-sjúkdóminn - t-tau, NfL, GFAP, pTau-181, og UCH-L1 - mældust hærri í þeim sem misstu hugsunargetu og/eða urðu fyrir hugsanatruflunum eftir COVID-19 smit. Það voru líka ábendingar um raskanir við blóð-heilaþröskuldinn og taugungstjón. Samkvæmt Heather M. Snyder, forstjóra Alzheimers Association, „Þessi nýu gögn benda á óhugnanlegar atburðarásir sem leiða til langvarandi hugsunartruflana og jafnvel Alzheimer-sjúkdóms.“ Er fullbólusett fólk vel verndað, eins og Kári fullyrðir? Það hafa verið sambærilega fáar rannsóknir um það, því það tekur tíma að rannsaka langvarandi áhrif; og bólusetning hefur ekki verið víða í notkun í langan tíma. Fyrsta rannsóknin til að birtast er meðal fullbólusettra ísraelskra heilbrigðisstarfsmanna. Flest smit voru afar væg, en samt lentu 19% í langvarandi veikindum. Það var ekki aðeins áhrif á lífsgæði, heldur starfsgetu - af 39 sem smituðust þrátt fyrir Pfizer-bólusetningu, tók það 9 einstaklinga meira en 10 dagar eftir bötnun til að geta farið að vinna aftur, 5 meira en 14 dagar, og einn gat ekki snúið aftur til vinnu. Þessi rannsókn var gerð fyrir tilkomu Delta-afbrigðsins, þegar rof-smit (e. breakthrough infection) voru ennþá sjaldgæf. Langvarandi eftirköst COVID-19 eru fjölbreytt. Sumir missa bragð- og/eða lyktarskyn, eins og fyrrverandi herbergisfélagi minn, og Víðir okkur sjálfur. Hjá sumum er það alvarlegra, eins og hjá vinkonu minni í Sviss sem var lögð inn í desember, fór aldrei í öndunarvél, en er samt ennþá að glíma við langvarandi lungnabólgu. Aðrir fá síþreytu, heilaþoku, suð í eyrum, o.fl. Einkenni skána lítið eftir 12 vikur samkvæmt stóru REACT-1 rannsókninni, þar sem langflest smit voru væg; 1 af hverjum 3 sögðu að það hefði haft „merkileg áhrif á daglegt líf“. Heimild: REACT-1 Það er vert að benda á að tíðni innlagna eftir bötnun af COVID-19 sýkingu er mjög há. 1 af 3 sem lagðir voru inn vegna COVID-19 sýkingar í Englandi voru lagðir aftur inn (og 1 af 10 lést) innan við 5-6 mánuðum síðar. Þessi tíðni er 4-8 sinnum hærri en í jafningjahópnum, sem var vel paraður með tilliti til margra áhættuþátta. Áhrif COVID-19 var mest hjá fólki sem var yngra en 70 ára. Heimild: BMJ 2021;372:n693. Post-covid syndrome in individuals admitted to hospital with covid-19: retrospective cohort study. Nokkrar orsakir fyrir langvarandi afleiðingum COVID-19 liggja undir grun. Til dæmis einkennist tjón í lungum meðal annars af blóðtöppum (SARS-CoV-2 ræðst á blóðþrýstingsprótín, ACE2) og langvarandi samfrumungum með mælanlegu veiru-mRNA. Nokkrar rannsóknir hafa lagt grunn að því að COVID-19 ræðst beint á heilann; aðrar hafa fundið óvenjulega háa tíðni af sjálfsónæmisvaldandi mótefni, t.d. andkjarnaefni og and-TG/and-CCP efni. Sjálfsónæmi virðist vera aðferð sem veiran notar til að hindra ónæmiskerfið, og það er nú verið að vinna í því að búa til blóðprufu til þess að greina langvarandi eftirköst COVID-19 vegna þessa. Við metum vinnuna mjög mikils sem Kári hefur gert í genagreiningu og skimun, sérstaklega í fyrstu bylgjunni. En ég hvet hann til að kynna sér rannsóknirnar um langvarandi eftirköst COVID-19, sérstaklega tíðni og alvarleika þeirra (þar með talið eftir mild smit), áður en hann fullyrðir meira um það í fjölmiðlum. Það eru margir mjög færir rannsókna- og vísindamenn að vinna á þessu sviði sem væru eflaust ánægðir að spjalla við hann um málið. Höfundur starfaði áður í BIRN (Biomedical Informatics Research Network) í heilarannsóknum.
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir Skoðun