Leitarstöð KÍ: In memoriam Benedikt Sveinsson skrifar 29. mars 2021 10:30 Að skima fyrir sjúkdómum er vandasamt verk og getur iðulega leitt til of eða vangreiningar, ef ekki er rétt á málum haldið. Ef skimunarmörk eru ströng er hætta á að heilbrigðir einstaklingar verði greindir með sjúkdóm sem þeir eru ekki með og ef skimunarmörk eru víð er hætta á að missa af sjúkdómum sem einstaklingar ganga með. Til að hægt sé að skima fyrir ákveðnum sjúkdómi eða forstigum hans gilda strangar reglur sem settar voru fram af WHO (Alþjóða heilbrigðisstofnuninni) fyrir áratugum. Skilyrðin eru þessi: Sjúkdómurinn sem skimað er fyrir verður að vera algengur og alvarlegur. Rannsóknin sem framkvæmd er verður að vera: 1) Einföld og ódýr. 2) Hættulaus. 3) Svar verður að vera skýrt og berast fljótt. 4) Það verður að liggja ljóst fyrir, hver og hvernig birta á einstaklingnum niðurstöður. 5) Það verður að vera á hreinu hvernig bregðast á við svarinu. Með aðgerð, lyfjameðferð eða eftirliti. Á Íslandi hefur verið skimað fyrir forstigsbreytingum og krabbameini í leghálsi í meira en hálfa öld með góðum árangri. Áætlað er að lífi um fimm hundruð kvenna hafi verið bjargað. Eins hefur verið skimað fyrir krabbameini í brjóstum á fjórða áratug og talið að það hafi dregið úr dauðsföllum af þeim sjúkdómi um þriðjung. Nú stendur jafnframt til að hefja skimun fyrir krabbameini í ristli, en ristilkrabbamein er í dag stór heilbrigðisvá. Fram að síðustu áramótum var skimun fyrir legháls og brjóstakrabbameini í höndum Leitarstöðvar Krabbameinsfélags Íslands. Leitarstarfið hefur verið borið uppi af metnaði og fagmennsku starfsfólks í samræmi við reglur WHO. Leitarstöðin hefur jafnframt rekið rannsóknastofu í frumuskoðun, þar sem lífeindafræðingar hafa séð um skoðun sýna undir ströngu eftirliti sérfróðra lækna á þessu sviði. Um þessa starfsemi hefur ríkt sátt og almenn ánægja í þjóðfélaginu. Konur þessa lands hafa fundið öryggi að vita af þessu skipulagi og eftirliti, sem þær hafa verið í. Leitarstöðin hefur einnig boðið konum af landsbyggðinni upp á reglulegt og skipulegt eftirlit í heimabyggð. Með þessu fyrikomulagi hefur þannig tekist að koma í veg fyrir þjáningar og ótímabær dauðsföll kvenna svo hundruðum skiptir þá rúmu hálfu öld sem Leitarstöðin hefur verið starfrækt. Þótt það falli ekki beint undir skipulag skimunar, Þá hefur Leitarstöðin einnig fullgreint frumubreytingar í leghálsi með leghálsspeglunum og haldið vel utan um hverja konu frá fyrstu greiningu til aðgerðar. Sama fyrirkomulag hefur einnig gilt um brjóstaskimanirnar. Þá hefur Leitarstöðin einnig verið sá griðarstaður, sem allar konur hafa getað hringt í og leitað sér upplýsinga og fengið ráðleggingar og aðstoð við ýmsum einkennum, sem við nánari athugun hafa reynst alvarlegir sjúkdómar, krabbamein í brjóstum, leghálsi, legi og eggjastokkum. Sá sem þessar línur ritar sá um allar ómskoðanir á grindarholi kvenna á um tuttugu ára tímabili í Leitarstöðinni. Afraksturinn var greining á fjöldamörgum bæði góðkynja og illkynja meinum, sem þörfnuðust tafarlausar úrlausnar. þetta voru oft konur sem voru búnar að hringla í kerfinu, leita til ótal lækna og sérfræðinga án þess að tekið væri af festu á málum. En það voru blikur á lofti. Fyrir nokkrum árum voru kynntar hugmyndir að breyta þessari starfsemi verulega. Fyrsta stigið var að hætta að bjóða upp á læknisskoðun. Hætt var að hlusta á kvartanir kvennanna, sem margar voru í þeirri trú að ef leghálssýni eða brjóstaskimun kæmu eðlilega út væri allt í himna lagi. Kliniskri þekkingu reyndra lækna og sérfræðinga var hent fyrir borð og þá fór að mínu mati fljótt að draga úr gæðum starfseminnar. Samtímis fóru stjórnvöld að telja sér trú um að aðsókn ykist og ódýrara og hagkvæmara væri að dreifa leghálssýnatökum á allar heilsugæslustöðvar og fela það verk ljósmæðrum og hjúkrunarfræðingum. Þá var Landspítala og Sjúkrahúsi Akureyrar falin umsjá brjóstaskimunar og kom þessi ákvörðun til framkvæmda um liðin áramót. En nú hefur því miður komið í ljós að umræddar stofnanir voru ekki tilbúnar að taka við þessum skimunum. Úrvinnsla leghálsýna hefur verið í uppnámi. Sýni hafa verið geymd í pappakössum í þúsunda tali meðan reynt hefur verið að ná viðunandi samningi við erlenda frumurannsóknarstofu í stað þeirrar sem aflögð var hjá Leitarstöðinni. Niðurstöður svara hafa því borist seint og illa, sem augljóslega stríðir gegn gildandi reglum um skimanir. Er þessi staða sérstaklega bagaleg í ljósi þess að Læknafélag Íslands ásamt öllum helstu fagfélögum og ráðum sem um málið hafa fjallað hafa mælt gegn því að samið yrði við erlenda rannsóknastofu til að greina leghálssýnin. Við þetta má bæta að það hefur heldur ekki verið gengið frá fullkomnu tölvueftirlitskerfi í heilsugæslunni til að fylgja þessum málum eftir. Meðan bíða hundruð kvenna eftir niðurstöðum úr sýnum, sem tekin voru fyrir nokkrum mánuðum. Aðrar bíða eftir kalli í eftirlit, sem þær áttu að mæta í samkvæmt eftirlitskerfi Leitarstöðvarinnar. Það er mikið vandaverk að halda utan um svona skimanir og birta niðurstöður um afbrigðileg sýni. Þeir sem það gera verða að búa yfir mikilli reynslu og þekkingu á þessu sviði. Annars er hætta á að óþarfa kvíðabylgju verði hrundið af stað hjá þeim sem greinast með frumubreytingar. Er heilsugæslan reiðubúin í þann slag? Er yfirhlaðinn Landspítali og Sjúkrahúsið á Akureyri, sem rekin eru með halla og hafa langa biðlista, tilbúin að fórna tíma sínum, starfskröftum og peningum í brjóstaskimun á heilbrigðum konum? Í grein í Vísi frá 22. febrúar er haft eftir Svandísi Svavarsdóttur heilbrigðisráðherra að nú sé þjónustan „aðgengilegri, ódýrari og öruggari“. Við þessa yfirlýsingu hef ég margt að athuga. Vera má að aðgengi að þjónustunni batni, en það er engin trygging fyrir að aðsókn aukist eins og sagt er að sé megin tilgangur þessara breytinga. Starfsemin verður hins vegar dreifð og starfsfólkið ekki jafn sérhæft og ekki jafn vant skimunum. Við það mun kostnaður varla minnka eins og dæmin sanna í opinbera heilbrigðiskerfinu. Boðleiðir milli aðila eiga á hættu að vinda upp á sig og getur það leitt til kvíða hjá þeim sem bíða niðurstöðu. Þetta flækjustig getur þannig leitt til mun meira óöryggis og mistaka en nú er. Sárast er þó að í þessu ferli hefur rýrð verið kastað á meira en hálfrar aldar farsælt starf Leitarstöðvarinnar. Stjórnvöld ættu ekki að gleyma því faglega starfi, sem þar hefur farið fram auk þess sem það er lífsnauðsynlegt heilbrigðiskerfinu að sú þekking sem þar hefur orðið til glatist ekki. Höfundur er læknir með sérgrein í kvenlækningum og áratuga reynslu af skimunum Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skimun fyrir krabbameini Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Sjá meira
Að skima fyrir sjúkdómum er vandasamt verk og getur iðulega leitt til of eða vangreiningar, ef ekki er rétt á málum haldið. Ef skimunarmörk eru ströng er hætta á að heilbrigðir einstaklingar verði greindir með sjúkdóm sem þeir eru ekki með og ef skimunarmörk eru víð er hætta á að missa af sjúkdómum sem einstaklingar ganga með. Til að hægt sé að skima fyrir ákveðnum sjúkdómi eða forstigum hans gilda strangar reglur sem settar voru fram af WHO (Alþjóða heilbrigðisstofnuninni) fyrir áratugum. Skilyrðin eru þessi: Sjúkdómurinn sem skimað er fyrir verður að vera algengur og alvarlegur. Rannsóknin sem framkvæmd er verður að vera: 1) Einföld og ódýr. 2) Hættulaus. 3) Svar verður að vera skýrt og berast fljótt. 4) Það verður að liggja ljóst fyrir, hver og hvernig birta á einstaklingnum niðurstöður. 5) Það verður að vera á hreinu hvernig bregðast á við svarinu. Með aðgerð, lyfjameðferð eða eftirliti. Á Íslandi hefur verið skimað fyrir forstigsbreytingum og krabbameini í leghálsi í meira en hálfa öld með góðum árangri. Áætlað er að lífi um fimm hundruð kvenna hafi verið bjargað. Eins hefur verið skimað fyrir krabbameini í brjóstum á fjórða áratug og talið að það hafi dregið úr dauðsföllum af þeim sjúkdómi um þriðjung. Nú stendur jafnframt til að hefja skimun fyrir krabbameini í ristli, en ristilkrabbamein er í dag stór heilbrigðisvá. Fram að síðustu áramótum var skimun fyrir legháls og brjóstakrabbameini í höndum Leitarstöðvar Krabbameinsfélags Íslands. Leitarstarfið hefur verið borið uppi af metnaði og fagmennsku starfsfólks í samræmi við reglur WHO. Leitarstöðin hefur jafnframt rekið rannsóknastofu í frumuskoðun, þar sem lífeindafræðingar hafa séð um skoðun sýna undir ströngu eftirliti sérfróðra lækna á þessu sviði. Um þessa starfsemi hefur ríkt sátt og almenn ánægja í þjóðfélaginu. Konur þessa lands hafa fundið öryggi að vita af þessu skipulagi og eftirliti, sem þær hafa verið í. Leitarstöðin hefur einnig boðið konum af landsbyggðinni upp á reglulegt og skipulegt eftirlit í heimabyggð. Með þessu fyrikomulagi hefur þannig tekist að koma í veg fyrir þjáningar og ótímabær dauðsföll kvenna svo hundruðum skiptir þá rúmu hálfu öld sem Leitarstöðin hefur verið starfrækt. Þótt það falli ekki beint undir skipulag skimunar, Þá hefur Leitarstöðin einnig fullgreint frumubreytingar í leghálsi með leghálsspeglunum og haldið vel utan um hverja konu frá fyrstu greiningu til aðgerðar. Sama fyrirkomulag hefur einnig gilt um brjóstaskimanirnar. Þá hefur Leitarstöðin einnig verið sá griðarstaður, sem allar konur hafa getað hringt í og leitað sér upplýsinga og fengið ráðleggingar og aðstoð við ýmsum einkennum, sem við nánari athugun hafa reynst alvarlegir sjúkdómar, krabbamein í brjóstum, leghálsi, legi og eggjastokkum. Sá sem þessar línur ritar sá um allar ómskoðanir á grindarholi kvenna á um tuttugu ára tímabili í Leitarstöðinni. Afraksturinn var greining á fjöldamörgum bæði góðkynja og illkynja meinum, sem þörfnuðust tafarlausar úrlausnar. þetta voru oft konur sem voru búnar að hringla í kerfinu, leita til ótal lækna og sérfræðinga án þess að tekið væri af festu á málum. En það voru blikur á lofti. Fyrir nokkrum árum voru kynntar hugmyndir að breyta þessari starfsemi verulega. Fyrsta stigið var að hætta að bjóða upp á læknisskoðun. Hætt var að hlusta á kvartanir kvennanna, sem margar voru í þeirri trú að ef leghálssýni eða brjóstaskimun kæmu eðlilega út væri allt í himna lagi. Kliniskri þekkingu reyndra lækna og sérfræðinga var hent fyrir borð og þá fór að mínu mati fljótt að draga úr gæðum starfseminnar. Samtímis fóru stjórnvöld að telja sér trú um að aðsókn ykist og ódýrara og hagkvæmara væri að dreifa leghálssýnatökum á allar heilsugæslustöðvar og fela það verk ljósmæðrum og hjúkrunarfræðingum. Þá var Landspítala og Sjúkrahúsi Akureyrar falin umsjá brjóstaskimunar og kom þessi ákvörðun til framkvæmda um liðin áramót. En nú hefur því miður komið í ljós að umræddar stofnanir voru ekki tilbúnar að taka við þessum skimunum. Úrvinnsla leghálsýna hefur verið í uppnámi. Sýni hafa verið geymd í pappakössum í þúsunda tali meðan reynt hefur verið að ná viðunandi samningi við erlenda frumurannsóknarstofu í stað þeirrar sem aflögð var hjá Leitarstöðinni. Niðurstöður svara hafa því borist seint og illa, sem augljóslega stríðir gegn gildandi reglum um skimanir. Er þessi staða sérstaklega bagaleg í ljósi þess að Læknafélag Íslands ásamt öllum helstu fagfélögum og ráðum sem um málið hafa fjallað hafa mælt gegn því að samið yrði við erlenda rannsóknastofu til að greina leghálssýnin. Við þetta má bæta að það hefur heldur ekki verið gengið frá fullkomnu tölvueftirlitskerfi í heilsugæslunni til að fylgja þessum málum eftir. Meðan bíða hundruð kvenna eftir niðurstöðum úr sýnum, sem tekin voru fyrir nokkrum mánuðum. Aðrar bíða eftir kalli í eftirlit, sem þær áttu að mæta í samkvæmt eftirlitskerfi Leitarstöðvarinnar. Það er mikið vandaverk að halda utan um svona skimanir og birta niðurstöður um afbrigðileg sýni. Þeir sem það gera verða að búa yfir mikilli reynslu og þekkingu á þessu sviði. Annars er hætta á að óþarfa kvíðabylgju verði hrundið af stað hjá þeim sem greinast með frumubreytingar. Er heilsugæslan reiðubúin í þann slag? Er yfirhlaðinn Landspítali og Sjúkrahúsið á Akureyri, sem rekin eru með halla og hafa langa biðlista, tilbúin að fórna tíma sínum, starfskröftum og peningum í brjóstaskimun á heilbrigðum konum? Í grein í Vísi frá 22. febrúar er haft eftir Svandísi Svavarsdóttur heilbrigðisráðherra að nú sé þjónustan „aðgengilegri, ódýrari og öruggari“. Við þessa yfirlýsingu hef ég margt að athuga. Vera má að aðgengi að þjónustunni batni, en það er engin trygging fyrir að aðsókn aukist eins og sagt er að sé megin tilgangur þessara breytinga. Starfsemin verður hins vegar dreifð og starfsfólkið ekki jafn sérhæft og ekki jafn vant skimunum. Við það mun kostnaður varla minnka eins og dæmin sanna í opinbera heilbrigðiskerfinu. Boðleiðir milli aðila eiga á hættu að vinda upp á sig og getur það leitt til kvíða hjá þeim sem bíða niðurstöðu. Þetta flækjustig getur þannig leitt til mun meira óöryggis og mistaka en nú er. Sárast er þó að í þessu ferli hefur rýrð verið kastað á meira en hálfrar aldar farsælt starf Leitarstöðvarinnar. Stjórnvöld ættu ekki að gleyma því faglega starfi, sem þar hefur farið fram auk þess sem það er lífsnauðsynlegt heilbrigðiskerfinu að sú þekking sem þar hefur orðið til glatist ekki. Höfundur er læknir með sérgrein í kvenlækningum og áratuga reynslu af skimunum
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun