Íslendingasumar og allt í blóma? Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar 16. mars 2021 15:00 Þeir eru fjölmargir sem tala af miklum sannfæringarkrafti, með rómantískt blik í auga, að fráleitt sé að breyta fyrirkomulagi á landamærum Íslands, til að erlendir ferðamenn geti heimsótt okkur á ný. Miklu öruggara sé, að skella slagbrandi kirfilega fyrir, svo við getum notið þess að ferðast „frjáls“ á litlu eyjunni okkar. Íslendingar geti alveg bjargað ferðaþjónustunni. Þeir „leiki sér að því að fylla öll hótel“, líkt og kjörinn fulltrúi orðaði það í Silfrinu síðastliðinn sunnudag. Þó Íslendingar séu vissulega mikilvægir aufúsugestir þeirra fyrirtækja, sem yfir höfuð eru í stakk búin til að þjóna þeim, þá getur „Íslendingasumar“ í heildarsamhenginu aldrei orðið meira en lítill plástur á svöðusár. Það er mikilvægt að menn kveiki á því og geri sér grein fyrir þeim samfélags- og persónulega kostnaði sem hlýst af því blæðandi sári. Alvarlegar afleiðingar Fyrir réttu ári síðan, hrundi íslensk ferðaþjónusta til grunna nánast á einni nóttu. Afleiðingar þessa hruns ættu að vera flestum kunnar: Atvinnuleysi á Íslandi hefur aldrei mælst hærra. Beinn samdráttur í gjaldeyristekjum er um 350 milljarðar kr. (reyndar spöruðust um 130 milljarðar vegna þess að Íslendingar ferðuðust lítið til útlanda). Ríkissjóður tapar um milljarði á degi hverjum. Hratt gengur á gjaldeyrisvaraforða Seðlabankans. Landsframleiðsla á mann dróst saman um 8,2% á mann á síðasta ári, en hefði örugglega dregist mun meira saman, hefðu stuðningsaðgerðir ríkisins ekki komið til. Fjöldi fyrirtækja, fjölskylda og einstaklinga í ferðaþjónustutengdum rekstri hefur upplifað ólýsanlega tíma, staðið frammi fyrir rekstrarerfiðleikum af áður óþekktri stærðargráðu og mikilli óvissu um framtíðina. Mörg þeirra ramba nú á barmi gjaldþrots. Gistinætur Íslendinga duga skammt En af hverju mun Íslendingasumar ekki bjarga málunum? Til þess að átta sig á því er nauðsynlegt að hafa nokkrar staðreyndir á hreinu. Íslendingar eru og hafa í gegnum tíðina verið tiltölulega lítið brot af viðskiptavinahópi íslenskrar ferðaþjónustu. Heimamarkaðurinn er örsmár. Í flestum Evrópuríkjum og á Nýja-Sjálandi, sem oft er vísað til, er þessu öðruvísi farið. Þar er heimamarkaðurinn stærsti og mikilvægasti markaðurinn. Gistinætur eru ágætur mælikvarði á umsvif í ferðaþjónustu. Fjöldi gistinátta á hótelum, á landinu öllu, dróst saman um 92% á tímabilinu apríl til desember 2020, á Íslendingasumrinu mikla. Það á ekki að koma neinum á óvart að fjöldi hótela hefur verið lokað. Í venjulegu árferði vega gistinætur Íslendinga um 10% af heildarfjölda gistinátta á landinu. Það þýðir að níu af hverjum tíu gestum á íslenskum gististöðum eru erlendir gestir. Það segir sig sjálft að þegar eitthvað sem vegur 90% í jöfnu dregst saman um meira en 90%, þá geta þessi 10% sem eftir standa, seint vegið það upp. Allt veltur á erlendum ferðamönnum Fjárfesting í ferðaþjónustu sem og allur rekstur og starfsmannahald, miðast við að erlendir ferðamenn komi til landsins. Komur þeirra er forsenda fyrir sjálfbærni þeirra fjárfestinga sem ráðist hefur verið í á undanförnum árum. Það er jafnframt forsenda þess að virkja megi það starfsfólk sem nú situr aðgerðalaust og bíður eftir að ferðaþjónustan taki við sér á ný. Á árinu 2020 buðu ferðaþjónustufyrirtæki upp á alls kyns tilboð, sem Íslendingar voru nokkuð duglegir að nýta sér, með ferðagjöfina upp á vasann. Alls óvíst er hvort almennur grundvöllur og vilji verði fyrir svipuðum tilboðum á þessu ári. Ekki má gleyma að úrræði stjórnvalda, hlutabótaleið og uppsagnarstyrkir gerðu fyrirtækjunum kleift að halda áfram rekstri í fyrrasumar. Auk þess má reikna með að sá hluti þjóðarinnar sem hefur verið bólusettur eða fengið veiruna kjósi frekar að eyða sumarleyfinu erlendis. Litakóðakerfi lykilatriði Um miðjan janúar tilkynntu stjórnvöld um breytt fyrirkomulag á landamærum sem tekur gildi 1. maí næstkomandi. Fyrirkomulagið tekur mið af litakóðakerfi sóttvarnarstofnunar Evrópu. Í stuttu máli, er ekki á nokkurn hátt verið að „galopna“ landið, heldur einungis verið að opna á þann möguleika - undir ströngum skilyrðum - að hægt verði að ferðast til landsins án þess að þurfa að sæta fimm daga sóttkví. Út frá þessari ákveðnu dagsetningu hafa ferðaþjónustufyrirtæki á Íslandi unnið allar sínar áætlanir og allt markaðs- og sölustarf. Það þarf ekki að hafa mörgu orð um mikilvægi þess að ákvörðun stjórnvalda standi. Áhættan hlýtur að vera ásættanleg, einkum í ljósi þess að í byrjun maí verður samkvæmt bólusetningardagatali búið að bólusetja alla þá sem eru eldri en 70 ára og að stórum hluta aldurshópinn 60 - 69 ára og yngra fólk með undirliggjandi sjúkdóma. Jákvæð tíðindi frá ríkisstjórninni Frábær og mikilvæg tíðindi bárust frá ríkisstjórninni í morgun, þegar þau tilkynntu að ferðamönnum frá ríkjum utan Schengen, sem annað hvort eru með gilt bólusetningar- eða mótefnisvottorð sé nú heimilt að ferðast til landsins. Þetta er gríðarlega þýðingarmikið fyrir viðspyrnu ferðaþjónustunnar, þar sem á árinu 2019 mátti rekja rúmlega 41% allra gistinátta á hótelum til bandarískra (27%) og breskra ferðamanna (14,5%). Það þarf því ekki að fjölyrða um mikilvægi þessara markaðssvæða í endurreisn ferðaþjónustunnar. Þetta er ekki síst mikilvægt í því ljósi, að Bandaríkjamönnum og Bretum gengur jú mun betur að bólusetja sína þegna heldur en Evrópuríkjum og því ekki óvarlegt að reikna með að þessi ríki verði til í slaginn fyrr. Til að setja hluti í samhengi á Íslandi er alltaf skothelt að grípa til sjávarútvegsins. Einungis örlítill hluti (um 2%) afurða villta fisksins fer á markað á Íslandi. Ef til þess skyldi koma að ekki væri hægt að koma íslenskum fiski á erlenda markaði, myndi þá nokkrum manni detta í hug að við Íslendingar gætum þá keypt og borðað allan fiskinn sjálf, eins og ekkert hefði í skorist? Held ekki. Höfundur er formaður Samtaka ferðaþjónustunnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Bjarnheiður Hallsdóttir Ferðamennska á Íslandi Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Halldór 01.06.2024 Halldór Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir Skoðun Má Katrín Jakobsdóttir bjóða sig fram? Jón Ólafsson Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Michael Jordan (Höllu Hrund Logadóttur) Óskar Arnarson skrifar Skoðun Ástæður til að kjósa Jón Gnarr Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar Skoðun Viddi, Bósi Ljósár og Baldur Þórhalls Heimir Hannesson skrifar Skoðun Gerum það! Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Bónaður brjóstkassi og barnaafmæli Þorbjörg Marínósdóttir skrifar Skoðun Gleðilegan kosningadag kæru landsmenn Snorri Ásmundsson skrifar Skoðun Hæfasti einstaklingurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Verðmætin og sköpunarkraftur sá sem í mannauð okkar býr Pétur Már Halldórsson skrifar Skoðun Hvort vilt þú Höllu Tómasdóttur eða Katrínu? Björn Björnsson skrifar Skoðun Svona velur þú þér forseta í dag Kolbeinn Karl Kristinsson skrifar Skoðun Takk, Katrín Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hatur og fyrirlitning Einar Scheving skrifar Skoðun Samherjar Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Að hitta hetjuna sína Gréta Kristín Ómarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri Þóra Valný Yngvadóttir skrifar Skoðun Um afrekskonuna Katrínu Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Land míns föður, land minnar móður, landið mitt Jón Gnarr skrifar Skoðun Óskað eftir forseta sem færir ungu fólki völd Valgerður Eyja Eyþórsdóttir skrifar Skoðun Með ósk um velgengni, Halla Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ég styð Höllu Hrund Logadóttur Þórólfur Árnason skrifar Skoðun Arnar Þór Jónsson Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Að skreyta sig með stolnum fjöðrum Sema Erla Serdaroglu skrifar Skoðun Opið bréf til Jóns Ólafssonar heimspekings Tómas Ísleifsson skrifar Skoðun Persónan Katrín Jakobsdóttir Sólveig Hildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Þjóðaröryggi Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Tóbak markaðssett fyrir ungt fólk Guðlaug B. Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn, NATÓ, ýsan og blokkin Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun „Svona er á síld“ Stefán Hilmarsson skrifar Skoðun Aldrei hitta hetjurnar þínar Skarphéðinn Guðmundsson skrifar Skoðun Yfirtaka orðræðunnar (e. hijacking) Sóley Tómasdóttir skrifar Sjá meira
Þeir eru fjölmargir sem tala af miklum sannfæringarkrafti, með rómantískt blik í auga, að fráleitt sé að breyta fyrirkomulagi á landamærum Íslands, til að erlendir ferðamenn geti heimsótt okkur á ný. Miklu öruggara sé, að skella slagbrandi kirfilega fyrir, svo við getum notið þess að ferðast „frjáls“ á litlu eyjunni okkar. Íslendingar geti alveg bjargað ferðaþjónustunni. Þeir „leiki sér að því að fylla öll hótel“, líkt og kjörinn fulltrúi orðaði það í Silfrinu síðastliðinn sunnudag. Þó Íslendingar séu vissulega mikilvægir aufúsugestir þeirra fyrirtækja, sem yfir höfuð eru í stakk búin til að þjóna þeim, þá getur „Íslendingasumar“ í heildarsamhenginu aldrei orðið meira en lítill plástur á svöðusár. Það er mikilvægt að menn kveiki á því og geri sér grein fyrir þeim samfélags- og persónulega kostnaði sem hlýst af því blæðandi sári. Alvarlegar afleiðingar Fyrir réttu ári síðan, hrundi íslensk ferðaþjónusta til grunna nánast á einni nóttu. Afleiðingar þessa hruns ættu að vera flestum kunnar: Atvinnuleysi á Íslandi hefur aldrei mælst hærra. Beinn samdráttur í gjaldeyristekjum er um 350 milljarðar kr. (reyndar spöruðust um 130 milljarðar vegna þess að Íslendingar ferðuðust lítið til útlanda). Ríkissjóður tapar um milljarði á degi hverjum. Hratt gengur á gjaldeyrisvaraforða Seðlabankans. Landsframleiðsla á mann dróst saman um 8,2% á mann á síðasta ári, en hefði örugglega dregist mun meira saman, hefðu stuðningsaðgerðir ríkisins ekki komið til. Fjöldi fyrirtækja, fjölskylda og einstaklinga í ferðaþjónustutengdum rekstri hefur upplifað ólýsanlega tíma, staðið frammi fyrir rekstrarerfiðleikum af áður óþekktri stærðargráðu og mikilli óvissu um framtíðina. Mörg þeirra ramba nú á barmi gjaldþrots. Gistinætur Íslendinga duga skammt En af hverju mun Íslendingasumar ekki bjarga málunum? Til þess að átta sig á því er nauðsynlegt að hafa nokkrar staðreyndir á hreinu. Íslendingar eru og hafa í gegnum tíðina verið tiltölulega lítið brot af viðskiptavinahópi íslenskrar ferðaþjónustu. Heimamarkaðurinn er örsmár. Í flestum Evrópuríkjum og á Nýja-Sjálandi, sem oft er vísað til, er þessu öðruvísi farið. Þar er heimamarkaðurinn stærsti og mikilvægasti markaðurinn. Gistinætur eru ágætur mælikvarði á umsvif í ferðaþjónustu. Fjöldi gistinátta á hótelum, á landinu öllu, dróst saman um 92% á tímabilinu apríl til desember 2020, á Íslendingasumrinu mikla. Það á ekki að koma neinum á óvart að fjöldi hótela hefur verið lokað. Í venjulegu árferði vega gistinætur Íslendinga um 10% af heildarfjölda gistinátta á landinu. Það þýðir að níu af hverjum tíu gestum á íslenskum gististöðum eru erlendir gestir. Það segir sig sjálft að þegar eitthvað sem vegur 90% í jöfnu dregst saman um meira en 90%, þá geta þessi 10% sem eftir standa, seint vegið það upp. Allt veltur á erlendum ferðamönnum Fjárfesting í ferðaþjónustu sem og allur rekstur og starfsmannahald, miðast við að erlendir ferðamenn komi til landsins. Komur þeirra er forsenda fyrir sjálfbærni þeirra fjárfestinga sem ráðist hefur verið í á undanförnum árum. Það er jafnframt forsenda þess að virkja megi það starfsfólk sem nú situr aðgerðalaust og bíður eftir að ferðaþjónustan taki við sér á ný. Á árinu 2020 buðu ferðaþjónustufyrirtæki upp á alls kyns tilboð, sem Íslendingar voru nokkuð duglegir að nýta sér, með ferðagjöfina upp á vasann. Alls óvíst er hvort almennur grundvöllur og vilji verði fyrir svipuðum tilboðum á þessu ári. Ekki má gleyma að úrræði stjórnvalda, hlutabótaleið og uppsagnarstyrkir gerðu fyrirtækjunum kleift að halda áfram rekstri í fyrrasumar. Auk þess má reikna með að sá hluti þjóðarinnar sem hefur verið bólusettur eða fengið veiruna kjósi frekar að eyða sumarleyfinu erlendis. Litakóðakerfi lykilatriði Um miðjan janúar tilkynntu stjórnvöld um breytt fyrirkomulag á landamærum sem tekur gildi 1. maí næstkomandi. Fyrirkomulagið tekur mið af litakóðakerfi sóttvarnarstofnunar Evrópu. Í stuttu máli, er ekki á nokkurn hátt verið að „galopna“ landið, heldur einungis verið að opna á þann möguleika - undir ströngum skilyrðum - að hægt verði að ferðast til landsins án þess að þurfa að sæta fimm daga sóttkví. Út frá þessari ákveðnu dagsetningu hafa ferðaþjónustufyrirtæki á Íslandi unnið allar sínar áætlanir og allt markaðs- og sölustarf. Það þarf ekki að hafa mörgu orð um mikilvægi þess að ákvörðun stjórnvalda standi. Áhættan hlýtur að vera ásættanleg, einkum í ljósi þess að í byrjun maí verður samkvæmt bólusetningardagatali búið að bólusetja alla þá sem eru eldri en 70 ára og að stórum hluta aldurshópinn 60 - 69 ára og yngra fólk með undirliggjandi sjúkdóma. Jákvæð tíðindi frá ríkisstjórninni Frábær og mikilvæg tíðindi bárust frá ríkisstjórninni í morgun, þegar þau tilkynntu að ferðamönnum frá ríkjum utan Schengen, sem annað hvort eru með gilt bólusetningar- eða mótefnisvottorð sé nú heimilt að ferðast til landsins. Þetta er gríðarlega þýðingarmikið fyrir viðspyrnu ferðaþjónustunnar, þar sem á árinu 2019 mátti rekja rúmlega 41% allra gistinátta á hótelum til bandarískra (27%) og breskra ferðamanna (14,5%). Það þarf því ekki að fjölyrða um mikilvægi þessara markaðssvæða í endurreisn ferðaþjónustunnar. Þetta er ekki síst mikilvægt í því ljósi, að Bandaríkjamönnum og Bretum gengur jú mun betur að bólusetja sína þegna heldur en Evrópuríkjum og því ekki óvarlegt að reikna með að þessi ríki verði til í slaginn fyrr. Til að setja hluti í samhengi á Íslandi er alltaf skothelt að grípa til sjávarútvegsins. Einungis örlítill hluti (um 2%) afurða villta fisksins fer á markað á Íslandi. Ef til þess skyldi koma að ekki væri hægt að koma íslenskum fiski á erlenda markaði, myndi þá nokkrum manni detta í hug að við Íslendingar gætum þá keypt og borðað allan fiskinn sjálf, eins og ekkert hefði í skorist? Held ekki. Höfundur er formaður Samtaka ferðaþjónustunnar.