Hugsum í lausnum Almar Þ. Möller og Ragnar H. Hall skrifa 23. apríl 2020 21:00 Úrræði stjórnvalda vegna COVID 19 faraldursins hingað til nægja auðsjáanlega ekki fjölda fyrirtækja í ferðaþjónustu. Með markvissum aðgerðum og á grundvelli reglna sem þegar er að finna í lögum mætti afstýra miklum vanda hjá mjög mörgum þeirra. Álitamálið lýtur að því hvort atvinnurekendur geti losnað undan skyldu til þess að greiða laun ef starfsemi þeirra hefur fallið niður eða verið takmörkuð vegna aðgerða sem gripið hefur verið til vegna faraldursins. Í því sambandi er nærtækt að líta til laga um rétt verkafólks til uppsagnarfrests frá störfum og til launa vegna sjúkdóms- og slysaforfalla nr. 19/1979. Ákvæði 1. mgr. 3. gr. laganna er svohljóðandi: „Nú fellur niður atvinna hjá atvinnurekanda, svo sem vegna þess að hráefni er ekki fyrir hendi hjá fiskiðjuveri, upp- og útskipunarvinna er ekki fyrir hendi hjá skipaafgreiðslu, fyrirtæki verður fyrir ófyrirsjáanlegu áfalli, svo sem vegna bruna eða skipstapa, og verður atvinnurekanda þá eigi gert að greiða bætur til launþega sinna, þó að vinna þeirra nemi eigi 130 klukkustundum á mánuði, enda missa launþegar þá eigi uppsagnarrétt sinn meðan slíkt ástand varir.“ Atvinnurekandi getur við þessi skilyrði tekið starfsmann af launaskrá en ráðningarsamningurinn heldur gildi sínu. Skylda atvinnurekandans til að greiða laun fellur niður en á móti fellur niður skylda starfsmannsins til að inna af hendi vinnu sína. Í dómi Hæstaréttar í dómasafni 1985, bls. 30, var komist að þeirri niðurstöðu að fiskvinnslustöð hefði verið heimilt að taka starfsmann af launaskrá þar sem vinnslustöðvun hjá fyrirtækinu var fyrirsjáanleg. Í dóminum var vísað til þess að ekki hefði verið rekstrargrundvöllur hjá fiskvinnslustöðinni „einungis með afla eigin togara“ og stöðin var ekki talin hafa getað útvegað sér afla annars staðar frá „enda hafði verið um svo langvarandi taprekstur að ræða að fyrirtækið var í peningaþrotum og lánafyrirgreiðsla stöðvuð.“ Hæstiréttur vísaði til þess að ákvæði 1. mgr. 3. gr. laga nr. 19/1979 væri „m.a. ætlað að taka tillit til þess óstöðugleika, sem oft er í íslenskum sjávarútvegi og atvinnurekendur sjálfir fá ekki við ráðið.“ Í 1. mgr. 3. gr. laga nr. 19/1979 eru tiltekin í dæmaskyni þrjú mismunandi tilvik sem heimila atvinnurekanda að taka starfsmann af launaskrá ef atvinna fellur niður. Orðalag ákvæðisins felur jafnframt í sér að atvinnurekanda sé heimilt að greiða laun að hluta þar sem segir að ekki sé skylt að greiða bætur „þó að vinna [starfsmanns] nemi eigi 130 klukkustundum á mánuði“. Auðvitað verður starfsmanni ekki gert að vinna fulla vinnu gegn einungis hluta af laununum heldur hlutfallast vinnuskyldan í samræmi við launin. Tilvikin, sem eru tekin upp í lagaákvæðið, eru þessi: „Fiskiðjuver“ geta tekið starfsmann af launaskrá „vegna þess að hráefni er ekki fyrir hendi“, Sé „upp- og útskipunarvinna ekki fyrir hendi hjá skipaafgreiðslu“, Ef fyrirtæki verður fyrir „ófyrirsjáanlegu áfalli, svo sem vegna bruna eða skipstapa“. Upptalningin í ákvæðinu (bruni eða skipstapi) er ekki tæmandi talin heldur aðeins leiðbeinandi. Fyrirtæki í ferðaþjónustu eru augljóslega í sömu stöðu og lýst er að framan. Lokað er fyrir fólksflutninga til landsins. Kaldranalegt sem það hljómar eru ferðamenn „hráefni“ ferðaþjónustufyrirtækja. Svo lengi sem flugsamgöngur liggja niðri er ljóst að hráefnið verður ekki fyrir hendi. Flugsamgöngur eru meginforsenda farþegaflutninga á milli landa á sama hátt og skipakomur eru forsenda „upp- og útskipunarvinnu“ hjá skipaafgreiðslu. Loks hefur atvinna fallið niður vegna samkomubannsins og fyrirtæki hafa af þeim sökum orðið fyrir „ófyrirsjáanlegu áfalli“. Í lögskýringargögnum að baki nefndri löggjöf kemur skýrt fram að markmiðið með reglunni hafi verið að koma í veg fyrir ástæðulausar uppsagnir þegar atvinna fellur niður tímabundið vegna ytri aðstæðna sem atvinnurekendur fá ekki við ráðið. Skapist sú staða geta atvinnurekendur fellt niður launagreiðslur. Orðalag ákvæðisins ber með sér að tilvikin sem undir það geta fallið eru ekki tæmandi talin. Unnt er að að fella fyrirtæki í ferðaþjónustu undir þær skilgreiningar sem lög nr. 19/1979 taka til, enda eru lögin ekki bundin við sjávarútveginn. Rétt er að benda á að í 2. mgr. 10. gr. laga nr. 19/1979 segir að starfsmenn haldi hagstæðari réttindum sem eru veitt með sérstökum lögum, samningum eða samkvæmt venju í einstökum starfsgreinum. Atvinnurekendur sem hyggjast nýta sér þessa heimild yrðu því að skoða ráðningarsamning viðkomandi og kjarasamning sem um hann gildir. Þessi leið mun ekki ein leysa vanda fyrirtækja sem hafa misst allar tekjur og bera fleiri skuldbindingar en einungis launagreiðslur. Þetta væri þó mjög stórt skref í áttina fyrir mörg þeirra og gæti tryggt tilveru þeirra þegar aðstæður komast í eðlilegt horf, eftir atvikum með öðrum úrræðum samhliða, eins og formlegri greiðslustöðvun skv. ákvæðum laga nr. 21/1991, eða samkomulagi við kröfuhafa. Þá er afar mikilvægt að halda ráðningarsambandi við starfsmenn þannig að ekki komi til greiðslu launa í uppsagnarfresti og ráðningarsambandið haldist. Löggjafinn verður að taka sérstaklega á málum þeirra sem verða fyrir launamissi vegna þessa. Lög um atvinnuleysistryggingar í núverandi mynd virðast ekki tryggja rétt til atvinnuleysisbóta til þeirra sem í þessu lentu. Úr því þyrfti að bæta og það stenst illa gagnvart jafnræðissjónarmiðum að það hvaða vinnu menn hafi stundað ráði rétti manna til bóta sem að öðru leyti eru eins settir. Loks er rétt að taka fram að þótt úrræðið ætti að geta nýst fyrirtækjum í ferðaþjónustu felur það ekki í sér að verið sé að færa þeim hagnað. Fyrirtæki sem verður af öllum tekjum, eins og raunin er með mörg ferðaþjónustufyrirtæki, á örugglega fullt í fangi með að halda sér á floti, jafnvel þótt það losni við launakostnað meðan engar eru tekjurnar. Vonandi myndi það nægja einhverjum, sem ella færu í þrot, og verða öllum til heilla þegar sigrast hefur verið á veirunni. Almar Þ. Möller, lögmaður. Ragnar H. Hall, lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Ferðamennska á Íslandi Mest lesið Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks Skoðun Skoðun Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þjóð án máls – hver þegir, hver fær að tala? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar Skoðun Lýðræði og samfélagsmiðlar Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun „Þú þarft ekki að skilja, bara virða“ Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Þetta er ekki tölfræði, heldu líf fólks Sandra B. Franks skrifar Skoðun Stjórnmálaklækir og hræsni Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Samfélag sem stendur saman Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Er biðin á enda? Halla Thoroddsen skrifar Skoðun Lífsstílsvísindi og breytingaskeiðið Harpa Lind Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hærri skattar á ferðamenn draga úr tekjum ríkissjóðs Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Ég þarf ekki að læra íslensku til að búa hérna Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Ósýnilegu bjargráð lögreglumannsins Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Óttast Þorgerður úrskurð EFTA-dómstólsins? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Sjá meira
Úrræði stjórnvalda vegna COVID 19 faraldursins hingað til nægja auðsjáanlega ekki fjölda fyrirtækja í ferðaþjónustu. Með markvissum aðgerðum og á grundvelli reglna sem þegar er að finna í lögum mætti afstýra miklum vanda hjá mjög mörgum þeirra. Álitamálið lýtur að því hvort atvinnurekendur geti losnað undan skyldu til þess að greiða laun ef starfsemi þeirra hefur fallið niður eða verið takmörkuð vegna aðgerða sem gripið hefur verið til vegna faraldursins. Í því sambandi er nærtækt að líta til laga um rétt verkafólks til uppsagnarfrests frá störfum og til launa vegna sjúkdóms- og slysaforfalla nr. 19/1979. Ákvæði 1. mgr. 3. gr. laganna er svohljóðandi: „Nú fellur niður atvinna hjá atvinnurekanda, svo sem vegna þess að hráefni er ekki fyrir hendi hjá fiskiðjuveri, upp- og útskipunarvinna er ekki fyrir hendi hjá skipaafgreiðslu, fyrirtæki verður fyrir ófyrirsjáanlegu áfalli, svo sem vegna bruna eða skipstapa, og verður atvinnurekanda þá eigi gert að greiða bætur til launþega sinna, þó að vinna þeirra nemi eigi 130 klukkustundum á mánuði, enda missa launþegar þá eigi uppsagnarrétt sinn meðan slíkt ástand varir.“ Atvinnurekandi getur við þessi skilyrði tekið starfsmann af launaskrá en ráðningarsamningurinn heldur gildi sínu. Skylda atvinnurekandans til að greiða laun fellur niður en á móti fellur niður skylda starfsmannsins til að inna af hendi vinnu sína. Í dómi Hæstaréttar í dómasafni 1985, bls. 30, var komist að þeirri niðurstöðu að fiskvinnslustöð hefði verið heimilt að taka starfsmann af launaskrá þar sem vinnslustöðvun hjá fyrirtækinu var fyrirsjáanleg. Í dóminum var vísað til þess að ekki hefði verið rekstrargrundvöllur hjá fiskvinnslustöðinni „einungis með afla eigin togara“ og stöðin var ekki talin hafa getað útvegað sér afla annars staðar frá „enda hafði verið um svo langvarandi taprekstur að ræða að fyrirtækið var í peningaþrotum og lánafyrirgreiðsla stöðvuð.“ Hæstiréttur vísaði til þess að ákvæði 1. mgr. 3. gr. laga nr. 19/1979 væri „m.a. ætlað að taka tillit til þess óstöðugleika, sem oft er í íslenskum sjávarútvegi og atvinnurekendur sjálfir fá ekki við ráðið.“ Í 1. mgr. 3. gr. laga nr. 19/1979 eru tiltekin í dæmaskyni þrjú mismunandi tilvik sem heimila atvinnurekanda að taka starfsmann af launaskrá ef atvinna fellur niður. Orðalag ákvæðisins felur jafnframt í sér að atvinnurekanda sé heimilt að greiða laun að hluta þar sem segir að ekki sé skylt að greiða bætur „þó að vinna [starfsmanns] nemi eigi 130 klukkustundum á mánuði“. Auðvitað verður starfsmanni ekki gert að vinna fulla vinnu gegn einungis hluta af laununum heldur hlutfallast vinnuskyldan í samræmi við launin. Tilvikin, sem eru tekin upp í lagaákvæðið, eru þessi: „Fiskiðjuver“ geta tekið starfsmann af launaskrá „vegna þess að hráefni er ekki fyrir hendi“, Sé „upp- og útskipunarvinna ekki fyrir hendi hjá skipaafgreiðslu“, Ef fyrirtæki verður fyrir „ófyrirsjáanlegu áfalli, svo sem vegna bruna eða skipstapa“. Upptalningin í ákvæðinu (bruni eða skipstapi) er ekki tæmandi talin heldur aðeins leiðbeinandi. Fyrirtæki í ferðaþjónustu eru augljóslega í sömu stöðu og lýst er að framan. Lokað er fyrir fólksflutninga til landsins. Kaldranalegt sem það hljómar eru ferðamenn „hráefni“ ferðaþjónustufyrirtækja. Svo lengi sem flugsamgöngur liggja niðri er ljóst að hráefnið verður ekki fyrir hendi. Flugsamgöngur eru meginforsenda farþegaflutninga á milli landa á sama hátt og skipakomur eru forsenda „upp- og útskipunarvinnu“ hjá skipaafgreiðslu. Loks hefur atvinna fallið niður vegna samkomubannsins og fyrirtæki hafa af þeim sökum orðið fyrir „ófyrirsjáanlegu áfalli“. Í lögskýringargögnum að baki nefndri löggjöf kemur skýrt fram að markmiðið með reglunni hafi verið að koma í veg fyrir ástæðulausar uppsagnir þegar atvinna fellur niður tímabundið vegna ytri aðstæðna sem atvinnurekendur fá ekki við ráðið. Skapist sú staða geta atvinnurekendur fellt niður launagreiðslur. Orðalag ákvæðisins ber með sér að tilvikin sem undir það geta fallið eru ekki tæmandi talin. Unnt er að að fella fyrirtæki í ferðaþjónustu undir þær skilgreiningar sem lög nr. 19/1979 taka til, enda eru lögin ekki bundin við sjávarútveginn. Rétt er að benda á að í 2. mgr. 10. gr. laga nr. 19/1979 segir að starfsmenn haldi hagstæðari réttindum sem eru veitt með sérstökum lögum, samningum eða samkvæmt venju í einstökum starfsgreinum. Atvinnurekendur sem hyggjast nýta sér þessa heimild yrðu því að skoða ráðningarsamning viðkomandi og kjarasamning sem um hann gildir. Þessi leið mun ekki ein leysa vanda fyrirtækja sem hafa misst allar tekjur og bera fleiri skuldbindingar en einungis launagreiðslur. Þetta væri þó mjög stórt skref í áttina fyrir mörg þeirra og gæti tryggt tilveru þeirra þegar aðstæður komast í eðlilegt horf, eftir atvikum með öðrum úrræðum samhliða, eins og formlegri greiðslustöðvun skv. ákvæðum laga nr. 21/1991, eða samkomulagi við kröfuhafa. Þá er afar mikilvægt að halda ráðningarsambandi við starfsmenn þannig að ekki komi til greiðslu launa í uppsagnarfresti og ráðningarsambandið haldist. Löggjafinn verður að taka sérstaklega á málum þeirra sem verða fyrir launamissi vegna þessa. Lög um atvinnuleysistryggingar í núverandi mynd virðast ekki tryggja rétt til atvinnuleysisbóta til þeirra sem í þessu lentu. Úr því þyrfti að bæta og það stenst illa gagnvart jafnræðissjónarmiðum að það hvaða vinnu menn hafi stundað ráði rétti manna til bóta sem að öðru leyti eru eins settir. Loks er rétt að taka fram að þótt úrræðið ætti að geta nýst fyrirtækjum í ferðaþjónustu felur það ekki í sér að verið sé að færa þeim hagnað. Fyrirtæki sem verður af öllum tekjum, eins og raunin er með mörg ferðaþjónustufyrirtæki, á örugglega fullt í fangi með að halda sér á floti, jafnvel þótt það losni við launakostnað meðan engar eru tekjurnar. Vonandi myndi það nægja einhverjum, sem ella færu í þrot, og verða öllum til heilla þegar sigrast hefur verið á veirunni. Almar Þ. Möller, lögmaður. Ragnar H. Hall, lögmaður.
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun
Skoðun „Dánaraðstoð er viðurkenning á sjálfræði sjúklings og mannlegri reisn” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir skrifar
Skoðun Allt á einum stað – framtíð stafrænnar þjónustu ríkis og sveitarfélaga Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Hvað vilja sumarbústaðaeigendur í Grímsnes- og Grafningshreppi? Bergdís Linda Kjartansdóttir Skoðun