Tvöföld utanríkispólitík 16. ágúst 2014 07:00 Rússar tilkynntu á dögunum um viðskiptatakmarkanir gegn efnahagsþvingunum vestrænna þjóða sem ákveðnar voru í refsingarskyni vegna Úkraínudeilunnar. Margir undruðust að Ísland skyldi ekki vera á þeim lista en aðrir fögnuðu og hugsuðu gott til glóðarinnar. Katrín Jakobsdóttir, formaður VG, sá ástæðu til þess að kalla eftir skýringum á því að Ísland er ekki á bannlista Rússa. Sumir hafa gefið í skyn að með þessu hafi formaðurinn verið að óska þess að Ísland færi á listann. Það eru útúrsnúningar eða sauðarleg fyndni. Full ástæða er til að velta þessari spurningu upp. Bent hefur verið á að rússnesk stjórnvöld kunni að hafa gleymt Íslandi eða að þau hafi einfaldlega ekki nennt að taka það með sakir smæðar. Þetta er ólíklegt en þó ekki hægt að útiloka. Hitt er enn langsóttari skýring að Rússar hafi með þessu ætlað að kljúfa raðir vestrænna þjóða. Ísland og hin vestnorrænu löndin eru of smá til þess. Líklegasta skýringin er sú sem Össur Skarphéðinsson, fyrrverandi utanríkisráðherra, kom með. Hann taldi fullvíst að sérstök utanríkispólitík forseta Íslands hefði ráðið úrslitum í þessu efni. Tvennt gerir þessa kenningu sennilega: Annað er að forsetinn var einkar glysmáll við Rússa fyrir Úkraínudeiluna; en samfelld kyrrðarstund hefur ríkt á Bessastöðum eftir innlimun Krímskagans. Hitt er að fáir þekkja betur til manngerðar forsetans og einkaframtaks hans á sviði utanríkismála en fyrrverandi utanríkisráðherra. Megi líta svo á að í ummælum Össurar Skarphéðinssonar felist svar við eðlilegri spurningu Katrínar Jakobsdóttur verður tæpast dregin önnur ályktun af því en sú að tvöfeldni Íslands í utanríkismálum hafi ráðið niðurstöðu Rússa.Góð eða vond Er þá eftir allt saman góður vísdómur fyrir litla þjóð að vera tvöföld í roðinu í samskiptum við aðrar þjóðir? Græðum við mest á því? Við getum að sönnu selt makríl áfram til Rússlands. En ekki er á vísan að róa með verð í helstu markaðslöndunum þegar bannþjóðirnar auka framboð sitt þar. Svo má ekki gleyma hinu að þegar til lengdar lætur eiga þeir sjaldnast hauka í horni sem beita fláræði í samskiptum. Gunnar Bragi Sveinsson utanríkisráðherra, sem verið hefur í fremstu röð sporgöngumanna forseta Íslands, tók með athyglisverðum hætti krók fyrir keldu á þeirri vegferð þegar kom að framferði Rússa gagnvart sjálfstæði og fullveldi Úkraínu. Utanríkisráðherra hefur þvertekið fyrir að ríkisstjórnin leiki tveimur skjöldum í þessu máli. Hann hefur staðið fast á fyrri ákvörðunum um samstöðu með Evrópusambandinu og Bandaríkjunum. Ráðherrann veit að langtímahagsmunir Íslands eru á evrópska efnahagssvæðinu. Í röðum þeirra sem styðja utanríkispólitík forseta Íslands hefur verið látið að því liggja að afstaða Rússa í Úkraínudeilunni byggi að hluta til á réttmætum sögulegum rökum. Það hefur ekki ruglað utanríkisráðherra í ríminu. Hann á því lof skilið fyrir að hafa haldið af skynsemi og einurð á þessu máli. Viðskiptaþvinganir eru alltaf tvíeggja sverð. En allt þetta mál sýnir að stöðugleiki í alþjóðamálum og friðsamleg sambúð eru forsendur frjálsra og óhindraðra viðskipta. Atlantshafsbandalagið og Evrópusambandið hafa skapað þessar forsendur í meira en hálfa öld í Evrópu. Nú þegar blikur eru á lofti skiptir meira máli en nokkru sinni fyrr að halda samstöðunni um þær hugsjónir sem að baki því starfi búa.LýðræðishallinnSkýring Össurar Skarphéðinssonar á veru Íslands utan bannlista Rússa beinir athyglinni að öðrum þætti tvöfaldrar utanríkisstefnu þar sem ríkisstjórnin fer stundum sér og forsetinn sér. Það er lýðræðishallinn á þeirri skipan mála. Veigamikill þáttur í lýðræðislegri meðferð utanríkismála felst í umræðum, eftirliti og aðhaldi Alþingis með athöfnum utanríkisráðherra og samráðsskyldu hans við utanríkisnefnd. Þegar forseti Íslands fer fram með sérstaka utanríkispólitík sína er þessu eftirlits- og samráðshlutverki Alþingis aftur á móti vikið til hliðar. Annars vegar er utanríkispólitík ríkisstjórnar á hverjum tíma mótuð á lýðræðislegum grundvelli og háð lýðræðislegu eftirliti. Hins vegar er ógegnsæ utanríkispólitík bakherbergjanna utan við allt lýðræðislegt samráð og eftirlit. Að vísu þarf þetta ekki að vera svona. Utanríkisráðherra ber ábyrgð á pólitík forsetans og getur fellt athafnir hans á því sviði undir lýðræðisreglur íslenskrar stjórnskipunar. Þessi sjónarmið um lýðræðishallann snúa jafnt að þeim sem eru hlynntir málstað forsetans og hinum sem eru á öndverðum meiði. Aðalatriðið er að hér er brotalöm í lýðræðislegri meðferð þessara mikilvægu mála sem huga þarf að. Hver ríkisstjórnin á fætur annarri hefur vikið sér undan að bæta hér úr. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Pálsson Mest lesið Halldór 18.05.2024 Halldór Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Sjá meira
Rússar tilkynntu á dögunum um viðskiptatakmarkanir gegn efnahagsþvingunum vestrænna þjóða sem ákveðnar voru í refsingarskyni vegna Úkraínudeilunnar. Margir undruðust að Ísland skyldi ekki vera á þeim lista en aðrir fögnuðu og hugsuðu gott til glóðarinnar. Katrín Jakobsdóttir, formaður VG, sá ástæðu til þess að kalla eftir skýringum á því að Ísland er ekki á bannlista Rússa. Sumir hafa gefið í skyn að með þessu hafi formaðurinn verið að óska þess að Ísland færi á listann. Það eru útúrsnúningar eða sauðarleg fyndni. Full ástæða er til að velta þessari spurningu upp. Bent hefur verið á að rússnesk stjórnvöld kunni að hafa gleymt Íslandi eða að þau hafi einfaldlega ekki nennt að taka það með sakir smæðar. Þetta er ólíklegt en þó ekki hægt að útiloka. Hitt er enn langsóttari skýring að Rússar hafi með þessu ætlað að kljúfa raðir vestrænna þjóða. Ísland og hin vestnorrænu löndin eru of smá til þess. Líklegasta skýringin er sú sem Össur Skarphéðinsson, fyrrverandi utanríkisráðherra, kom með. Hann taldi fullvíst að sérstök utanríkispólitík forseta Íslands hefði ráðið úrslitum í þessu efni. Tvennt gerir þessa kenningu sennilega: Annað er að forsetinn var einkar glysmáll við Rússa fyrir Úkraínudeiluna; en samfelld kyrrðarstund hefur ríkt á Bessastöðum eftir innlimun Krímskagans. Hitt er að fáir þekkja betur til manngerðar forsetans og einkaframtaks hans á sviði utanríkismála en fyrrverandi utanríkisráðherra. Megi líta svo á að í ummælum Össurar Skarphéðinssonar felist svar við eðlilegri spurningu Katrínar Jakobsdóttur verður tæpast dregin önnur ályktun af því en sú að tvöfeldni Íslands í utanríkismálum hafi ráðið niðurstöðu Rússa.Góð eða vond Er þá eftir allt saman góður vísdómur fyrir litla þjóð að vera tvöföld í roðinu í samskiptum við aðrar þjóðir? Græðum við mest á því? Við getum að sönnu selt makríl áfram til Rússlands. En ekki er á vísan að róa með verð í helstu markaðslöndunum þegar bannþjóðirnar auka framboð sitt þar. Svo má ekki gleyma hinu að þegar til lengdar lætur eiga þeir sjaldnast hauka í horni sem beita fláræði í samskiptum. Gunnar Bragi Sveinsson utanríkisráðherra, sem verið hefur í fremstu röð sporgöngumanna forseta Íslands, tók með athyglisverðum hætti krók fyrir keldu á þeirri vegferð þegar kom að framferði Rússa gagnvart sjálfstæði og fullveldi Úkraínu. Utanríkisráðherra hefur þvertekið fyrir að ríkisstjórnin leiki tveimur skjöldum í þessu máli. Hann hefur staðið fast á fyrri ákvörðunum um samstöðu með Evrópusambandinu og Bandaríkjunum. Ráðherrann veit að langtímahagsmunir Íslands eru á evrópska efnahagssvæðinu. Í röðum þeirra sem styðja utanríkispólitík forseta Íslands hefur verið látið að því liggja að afstaða Rússa í Úkraínudeilunni byggi að hluta til á réttmætum sögulegum rökum. Það hefur ekki ruglað utanríkisráðherra í ríminu. Hann á því lof skilið fyrir að hafa haldið af skynsemi og einurð á þessu máli. Viðskiptaþvinganir eru alltaf tvíeggja sverð. En allt þetta mál sýnir að stöðugleiki í alþjóðamálum og friðsamleg sambúð eru forsendur frjálsra og óhindraðra viðskipta. Atlantshafsbandalagið og Evrópusambandið hafa skapað þessar forsendur í meira en hálfa öld í Evrópu. Nú þegar blikur eru á lofti skiptir meira máli en nokkru sinni fyrr að halda samstöðunni um þær hugsjónir sem að baki því starfi búa.LýðræðishallinnSkýring Össurar Skarphéðinssonar á veru Íslands utan bannlista Rússa beinir athyglinni að öðrum þætti tvöfaldrar utanríkisstefnu þar sem ríkisstjórnin fer stundum sér og forsetinn sér. Það er lýðræðishallinn á þeirri skipan mála. Veigamikill þáttur í lýðræðislegri meðferð utanríkismála felst í umræðum, eftirliti og aðhaldi Alþingis með athöfnum utanríkisráðherra og samráðsskyldu hans við utanríkisnefnd. Þegar forseti Íslands fer fram með sérstaka utanríkispólitík sína er þessu eftirlits- og samráðshlutverki Alþingis aftur á móti vikið til hliðar. Annars vegar er utanríkispólitík ríkisstjórnar á hverjum tíma mótuð á lýðræðislegum grundvelli og háð lýðræðislegu eftirliti. Hins vegar er ógegnsæ utanríkispólitík bakherbergjanna utan við allt lýðræðislegt samráð og eftirlit. Að vísu þarf þetta ekki að vera svona. Utanríkisráðherra ber ábyrgð á pólitík forsetans og getur fellt athafnir hans á því sviði undir lýðræðisreglur íslenskrar stjórnskipunar. Þessi sjónarmið um lýðræðishallann snúa jafnt að þeim sem eru hlynntir málstað forsetans og hinum sem eru á öndverðum meiði. Aðalatriðið er að hér er brotalöm í lýðræðislegri meðferð þessara mikilvægu mála sem huga þarf að. Hver ríkisstjórnin á fætur annarri hefur vikið sér undan að bæta hér úr.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun