Sagan af stjórnarskránni Guðmundur Steingrímsson skrifar 21. október 2019 07:00 Mér finnst mjög mikilvægt að íslenska þjóðin eignist nýja stjórnarskrá. Mér fannst ferlið sem hannað var til að skrifa svoleiðis skjal fyrir nokkrum árum vera sallafínt, lýðræðislegt og fagurt. Þjóðfundur í Laugardalshöll lagði línurnar. Svo var kosið stjórnlagaþing sem skrifaði plaggið og af henti það Alþingi sem átti að klára málið. Mér finnst ömurlegt að Alþingi hafi brugðist. Málið strandaði í sölum þess. Um þessar mundir eru sjö ár frá því að efnt var til þjóðaratkvæðagreiðslu um meginatriði nýju stjórnarskrárinnar. Afstaða kjósenda var skýr og ferlið naut afgerandi stuðnings. Þeim mun skammarlegra var það fyrir Alþingi að klára ekki málið. Sem þingmaður á þessum árum var ég í ágætri stöðu til að fylgjast með framvindunni. Ég hef velt henni talsvert fyrir mér síðan. Hvað gerðist? Af hverju fór þetta svona?Kjaftað í kaf Jú, tveir stjórnmálaf lokkar reyndust mjög augljóslega á móti þessu öllu saman þegar hólminn var komið. Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarf lokkurinn lögðust mjög gegn því að nýja stjórnarskráin yrði afgreidd af Alþingi. Málþófið var linnulaust. Stjórnarskrármálið afhjúpaði þannig mjög meinlegan galla sem er á þingsköpum Alþingis. Á þingi ræður minnihlutinn. Með því að tala. Þetta er ekki hægt að stoppa, því jafnvel þótt ákvæði til að þvinga fram atkvæðagreiðslu hefðu verið notuð, þá er samt hægt að tala. Þingsköpin eru míglek þegar kemur að þessu. Og tíminn var knappur. Stjórnarskráin var til umfjöllunar á þingi á kosningavori. Það þurfti að afgreiða hana fyrir kosningar. Í slíkri tímaþröng var málþófið enn áhrifaríkara. Margir eiga skiljanlega erfitt með að sætta sig við að nýja stjórnarskráin hafi mætt þessari andstöðu. Í andstöðunni kom auðvitað fram ömurlegt virðingarleysi gagnvart lýðræðislegu ferli og vilja almennings. En hún var þarna samt. Það er mikilvægt að reyna að skilja úr hverju hún spratt. Til voru þeir þingmenn sem vildu þetta aldrei. Þeir fengu vopn í hendurnar þegar Hæstiréttur í fáránlegum úrskurði sínum dæmdi kjörið til stjórnlagaþings ógilt, og þingið var eftir það kallað ráð. Andstæðingum var þar með í lófa lagið, á grunni smásmugulegra formgalla á kosningunni, að segja ferlið ekki lýðræðislegt. Strax á þessum tímapunkti var ljóst að vegurinn að nýrri stjórnarskrá yrði þyrnum stráður. Þess vegna var efnt til þjóðaratkvæðagreiðslu síðar um tillögurnar. Hún átti að styrkja ferlið aftur með stuðningi almennings. Um þjóðaratkvæðagreiðsluna ríkti hins vegar aldrei sameiginlegur skilningur. Fól niðurstaðan í sér að nákvæmlega þessi texti, sem stjórnlagaráð hafi skrifað, skyldi verða óbreyttur að nýrri stjórnarskrá? Eða átti bara að byggja á honum? Var atkvæðagreiðslan bindandi eða bara ráðgefandi? Um þetta er enn þá deilt af töluverðri lipurð, sem er bagalegt. Var meirihluti? Það var því ekki flókið fyrir andstæðinga, úr því sem komið var, að þyrla upp alls konar moldviðri. Fleira bættist við. Þegar stjórnarskráin kom inn í þingið þurfti hún auðvitað, lögum samkvæmt, að fá efnislega umfjöllun eins og öll önnur frumvörp. Þetta þýddi að alls konar umsagnir og athugasemdir komu frá hinum og þessum aðilum. Það er lýðræðislegt og fagurt líka. Sumar þessar athugasemdir voru mjög veigamiklar og erfitt að líta fram hjá þeim. Umboðsmaður Alþingis sendi til dæmis langa umsögn þar sem hann fór kyrfilega yfir mjög stór atriði sem þyrfti að laga. Ég man að á þeim nefndarfundi setti marga hljóða, því jafnvel þótt maður styddi nýja stjórnarskrá af heilum hug, þá var erfitt að horfa fram hjá svo málefnalegum og vel ígrunduðum málflutningi. Líklega hefði vel verið hægt að bregðast við og gera gott skjal enn þá betra, ef vilji hefði staðið til þess. Þá bankaði hins vegar annar veruleiki upp á. Andstöðu við stjórnarskrána var á þessum tímapunkti farið að gæta á meðal þingmanna stjórnarf lokkanna. Það var því orðin nokkuð aðkallandi spurning hvort nýja stjórnarskráin hefði yfirleitt meirihluta á þingi. Ég sá ekki betur en að klókir stjórnarþingmenn pössuðu sig á því að láta ekki andstöðu sína mikið í ljós, til að styggja ekki kjósendahóp sinn. Þeir treystu því frekar að málið kæmi aldrei til atkvæða. Stjórnarandstaðan sá um það. Málið dautt Á vormánuðum 2013 má því segja að þetta ferli hafi verið komið allverulega út í skurð. Allt í rugli. Málþóf. Óeining. Athugasemdir. Tímaþröng. Varla meirihluti. Og það sem meira er: Jafnvel þótt það hefði tekist að koma málinu í gegnum þetta ósamvinnuþýða þing með töfra- eða bolabrögðum, þá hefði einungis hálfur sigur unnist. Næsta þing hefði þurft að samþykkja plaggið líka. Tvö þing þarf til að samþykkja stjórnarskrárbreytingar. Öllum var ljóst að næsta þing, með Framsókn og Sjálfstæðisf lokk í meirihluta — eins og allt stefndi í — myndi aldrei samþykkja frumvarpið. Málið var því dautt. Í bili. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Steingrímsson Stjórnarskrá Mest lesið Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir Skoðun Okkar forseti Þráinn Farestveit Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Almannahagsmunir, fúsk eða spilling? Brynjar Níelsson Skoðun Garðbæingur á ímyndunarbömmer í Nígeríu Kristín Ólafsdóttir Skoðun Þarf að rífa eina niður til að hífa mig upp? Þórunn Rakel Gylfadóttir Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Versta kerfi í heimi? Sigurjón Þórðarson Skoðun Skoðun Skoðun Fjarheilbrigðisþjónusta Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir skrifar Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Forsetaframbjóðandi með sömu tölu og Jesú Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Einfaldara fyrirkomulag tilvísana Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir skrifar Skoðun Hreyfing og tengsl Jóhanna Stefáns Bjarkardóttir skrifar Skoðun Eru byssur meira fullorðins? Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Ríkisbáknið fyrir sig Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Hjartastaður – hvaðan ertu? Anna Sigríður Melsteð skrifar Skoðun Er Evrópa að hverfa af kortinu? Guðmundur Einarsson skrifar Skoðun Garðbæingur á ímyndunarbömmer í Nígeríu Kristín Ólafsdóttir skrifar Skoðun Úkraínustríðið, skotvopnakaup Íslands og NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Okkar forseti Þráinn Farestveit skrifar Skoðun Ekki hika við að kjósa með hjartanu Rósa Steinunn Solveigar Sturludóttir skrifar Skoðun Tíminn er núna, stöðvum hvalveiðar! Hópur andstæðinga hvalveiða skrifar Skoðun Starfsgetumat gæti kostað líf Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir skrifar Skoðun Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson skrifar Skoðun Fjórða læknaferðin endurgreidd Líneik Anna Sævarsdóttir skrifar Skoðun Réttlætingar og lygar Ísraels Yousef Tamimi skrifar Skoðun Versta kerfi í heimi? Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Má ég taka þátt … í lífinu? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Skoðun Með réttlætið að leiðarljósi Bergdís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Katrín eða Halla Hrund? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Sterk, rökföst og réttsýn rödd skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir - Minn forseti Valdimar Óskarsson skrifar Skoðun Styðjum Katrínu Jakobsdóttur Gerður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hvaðan kemur þessi ótti við tilfinningar? Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Lyf og dáleiðsla Hannes Björnsson skrifar Sjá meira
Mér finnst mjög mikilvægt að íslenska þjóðin eignist nýja stjórnarskrá. Mér fannst ferlið sem hannað var til að skrifa svoleiðis skjal fyrir nokkrum árum vera sallafínt, lýðræðislegt og fagurt. Þjóðfundur í Laugardalshöll lagði línurnar. Svo var kosið stjórnlagaþing sem skrifaði plaggið og af henti það Alþingi sem átti að klára málið. Mér finnst ömurlegt að Alþingi hafi brugðist. Málið strandaði í sölum þess. Um þessar mundir eru sjö ár frá því að efnt var til þjóðaratkvæðagreiðslu um meginatriði nýju stjórnarskrárinnar. Afstaða kjósenda var skýr og ferlið naut afgerandi stuðnings. Þeim mun skammarlegra var það fyrir Alþingi að klára ekki málið. Sem þingmaður á þessum árum var ég í ágætri stöðu til að fylgjast með framvindunni. Ég hef velt henni talsvert fyrir mér síðan. Hvað gerðist? Af hverju fór þetta svona?Kjaftað í kaf Jú, tveir stjórnmálaf lokkar reyndust mjög augljóslega á móti þessu öllu saman þegar hólminn var komið. Sjálfstæðisflokkurinn og Framsóknarf lokkurinn lögðust mjög gegn því að nýja stjórnarskráin yrði afgreidd af Alþingi. Málþófið var linnulaust. Stjórnarskrármálið afhjúpaði þannig mjög meinlegan galla sem er á þingsköpum Alþingis. Á þingi ræður minnihlutinn. Með því að tala. Þetta er ekki hægt að stoppa, því jafnvel þótt ákvæði til að þvinga fram atkvæðagreiðslu hefðu verið notuð, þá er samt hægt að tala. Þingsköpin eru míglek þegar kemur að þessu. Og tíminn var knappur. Stjórnarskráin var til umfjöllunar á þingi á kosningavori. Það þurfti að afgreiða hana fyrir kosningar. Í slíkri tímaþröng var málþófið enn áhrifaríkara. Margir eiga skiljanlega erfitt með að sætta sig við að nýja stjórnarskráin hafi mætt þessari andstöðu. Í andstöðunni kom auðvitað fram ömurlegt virðingarleysi gagnvart lýðræðislegu ferli og vilja almennings. En hún var þarna samt. Það er mikilvægt að reyna að skilja úr hverju hún spratt. Til voru þeir þingmenn sem vildu þetta aldrei. Þeir fengu vopn í hendurnar þegar Hæstiréttur í fáránlegum úrskurði sínum dæmdi kjörið til stjórnlagaþings ógilt, og þingið var eftir það kallað ráð. Andstæðingum var þar með í lófa lagið, á grunni smásmugulegra formgalla á kosningunni, að segja ferlið ekki lýðræðislegt. Strax á þessum tímapunkti var ljóst að vegurinn að nýrri stjórnarskrá yrði þyrnum stráður. Þess vegna var efnt til þjóðaratkvæðagreiðslu síðar um tillögurnar. Hún átti að styrkja ferlið aftur með stuðningi almennings. Um þjóðaratkvæðagreiðsluna ríkti hins vegar aldrei sameiginlegur skilningur. Fól niðurstaðan í sér að nákvæmlega þessi texti, sem stjórnlagaráð hafi skrifað, skyldi verða óbreyttur að nýrri stjórnarskrá? Eða átti bara að byggja á honum? Var atkvæðagreiðslan bindandi eða bara ráðgefandi? Um þetta er enn þá deilt af töluverðri lipurð, sem er bagalegt. Var meirihluti? Það var því ekki flókið fyrir andstæðinga, úr því sem komið var, að þyrla upp alls konar moldviðri. Fleira bættist við. Þegar stjórnarskráin kom inn í þingið þurfti hún auðvitað, lögum samkvæmt, að fá efnislega umfjöllun eins og öll önnur frumvörp. Þetta þýddi að alls konar umsagnir og athugasemdir komu frá hinum og þessum aðilum. Það er lýðræðislegt og fagurt líka. Sumar þessar athugasemdir voru mjög veigamiklar og erfitt að líta fram hjá þeim. Umboðsmaður Alþingis sendi til dæmis langa umsögn þar sem hann fór kyrfilega yfir mjög stór atriði sem þyrfti að laga. Ég man að á þeim nefndarfundi setti marga hljóða, því jafnvel þótt maður styddi nýja stjórnarskrá af heilum hug, þá var erfitt að horfa fram hjá svo málefnalegum og vel ígrunduðum málflutningi. Líklega hefði vel verið hægt að bregðast við og gera gott skjal enn þá betra, ef vilji hefði staðið til þess. Þá bankaði hins vegar annar veruleiki upp á. Andstöðu við stjórnarskrána var á þessum tímapunkti farið að gæta á meðal þingmanna stjórnarf lokkanna. Það var því orðin nokkuð aðkallandi spurning hvort nýja stjórnarskráin hefði yfirleitt meirihluta á þingi. Ég sá ekki betur en að klókir stjórnarþingmenn pössuðu sig á því að láta ekki andstöðu sína mikið í ljós, til að styggja ekki kjósendahóp sinn. Þeir treystu því frekar að málið kæmi aldrei til atkvæða. Stjórnarandstaðan sá um það. Málið dautt Á vormánuðum 2013 má því segja að þetta ferli hafi verið komið allverulega út í skurð. Allt í rugli. Málþóf. Óeining. Athugasemdir. Tímaþröng. Varla meirihluti. Og það sem meira er: Jafnvel þótt það hefði tekist að koma málinu í gegnum þetta ósamvinnuþýða þing með töfra- eða bolabrögðum, þá hefði einungis hálfur sigur unnist. Næsta þing hefði þurft að samþykkja plaggið líka. Tvö þing þarf til að samþykkja stjórnarskrárbreytingar. Öllum var ljóst að næsta þing, með Framsókn og Sjálfstæðisf lokk í meirihluta — eins og allt stefndi í — myndi aldrei samþykkja frumvarpið. Málið var því dautt. Í bili.
Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun Starfsgetumat er kerfisbreytingin - ekki dass af báðu í mixtúru fyrir aumingja! María Pétursdóttir skrifar
Skoðun Grjótmulningsverksmiðja umfram blómleg tækifæri komandi kynslóða? Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Berglind Friðriksdóttir,Böðvar Guðbjörn Jónsson,Guðmundur Oddgeirsson,Gunnsteinn R. Ómarsson,Hrafnhildur Hlín Hjartardóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir,Hrönn Guðmundsdóttir,Sigfús Benóný Harðarson skrifar
Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun