Að uppræta ójöfnuð Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar 7. mars 2019 14:00 Velferðarkerfið okkar byggist á þeirri grundvallarforsendu að allir eigi að hafa sömu tækifæri. Þó getur ekkert velferðarkerfi að fullu jafnað þann aðstöðumun sem felst í því að sumir fæðist með silfurskeið í munni. Þessi aðstöðumunur er ekki nýr af nálinni. Fátækt er eldri en kapítalisminn og eldri en sósíalisminn. Hún er meinsemd sem ekkert samfélag hefur að fullu náð að uppræta. Íslenskt samfélag var mun ójafnara hér fyrr á tímum. Frá lokum seinna stríðs fram á tíunda áratuginn var hér samfélag jöfnuðar. Hér ríkti þó ekki einhver gullöld, kaupmáttur lægstu launa hreyfðist varla að raungildi áratugum saman þrátt fyrir miklar launahækkanir. Hér á landi hefur ekki verið sú sama þróun og víða í iðnríkjum Vesturlanda síðustu áratugi. En þar hafa ráðstöfunartekjur stórs hluta launafólks staðið í stað. Hér á landi hafa ráðstöfunartekjur allra aukist og mest í lægstu tekjutíundum. Eftir stendur þó að skattbyrði þeirra með lágar tekjur hefur hækkað síðustu áratugi samanborið við hærri tekjuhópa. Þá hefur hækkun á leigu verið mörgum heimilum erfið en forsætisráðherra hefur boðað aðgerðir í þeim efnum. En þó að árangur hafi náðst, þá alast upp börn sem upplifa efnislegan skort á Íslandi. Slíkt hefur beinlínis skaðleg áhrif á alla. Því meiri ójöfnuður, því meiri kvíða upplifa börn og ungmenni, bæði þau sem alast upp á tekjulágum heimilum og einnig þau sem koma frá efnameiri heimilum. Takmarkið á að vera að uppræta ójöfnuðTækin til þess að jafna kjörin Barnabætur eru lang besta verkfærið til að jafna kjör barnafjölskyldna. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur lýsti áformum sínum í fjármálaáætlun á síðasta ári. Að sníða barnabæturnar betur að þeim sem lægstar tekjur hafa. Það var svo gert í fjárlögum ársins 2019, en þau færa þeim hópum sem helst þurfa hjálp aðstoð. Fjármunir samneyslunnar eru takmarkaðir og því rétt að forgangsraða aðstoðinni þar sem þörfin er mest. Annað mikilvægt atriði til að bæta hag foreldra eru áform um að lengja fæðingarorlofið upp í tólf mánuði. Fæðingarorlofið hefur verið 9 mánuðir síðan árið 2000 og því tími til komin að lengja það. Umönnunarbilið frá lokum fæðingarorlofs og þar til börn fá pláss í leikskóla er til þess fallið að draga úr atvinnuþáttöku foreldra. Það er eitt af stóru pólitísku markmiðum þessarar ríkisstjórnar að brúa þetta bil. Ljóst er að það þarf samstillt átak sveitarfélaga og ríkis til að það náist. Samneyslan og tekjuskatturinn Í viðamikilli skýrslu sérfræðingahóps um endurskoðun tekjuskatts og bótakerfa eru svör við mörgum spurningum. En þar eru líka margar pólitískar spurningar. Kerfinu er lýst eins og það er og hvernig það hefur þróast síðustu áratugi. Nú er kerfið með fimm breytum, persónuafslætti, útsvarsprósentu, skattprósentu í þrem þrepum. Samspil þessara breyta ræður því hvernig skattbyrðin dreifist. En það er mikilvægt að muna að skattarnir fjármagna samneysluna, skólana, heilbrigðiskerfið og félagslega kerfið, því er ekki rétt að hafa það sem sjálfstætt pólitískt markmið að lækka skatta. En við viljum dreifa byrðunum á réttlátan hátt. Framlagaðar skattatillögur ríkisstjórnarinnar er dæmi um það hvernig við viljum dreifa þeim. En þær fela í stórum dráttum í sér tvær breytingar, lækkun á skattbyrði og lægri jaðarskatt á lág laun. Ímyndum okkur tvær manneskjur með lág og há laun. Báðar þessar manneskjur hagnast um sömu krónutölu vegna breytinga á skattkerfinu, eða um rúmar 80 þúsund krónur á ári. Hins vegar skilar breytingin á jaðarskattinum sér eingöngu til þeirrar með lægri launin. Fyrri manneskjan er verkakona sem fær 315.000 krónur á mánuði sem tekur aukavakt og þénar 10 þúsund krónum meira til þess að drýgja tekjur sínar. Í núverandi kerfi koma rétt rúmar 6000 kr. aukalega í launaumslagið (36,24% skattur og 4% í lífeyrissjóð). Með þeirri breytingu sem lögð er til á skattkerfinu fengi viðkomandi manneskja af þeim tíu þúsund krónum 6400 krónur í vasann. Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar lækkar um fjögur prósent. Seinni manneskjan er millistjórnandi með há laun, 1.015.000 á mánuði. Hann fær einnig tíu þúsund kr. meira í launaumslagið. Í núverandi kerfi fær hann 5200 kr. (46,24% skattþrep og 4% í lífeyrissjóð). Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar breytist ekki fyrir hálaunamanneskjuna. Hvar þrepamörk eiga að liggja er pólitísk spurning, sumir vilja líta á efsta þrepið sem hátekjuþrep en aðrir vilja fjórða þrepið til að breiðu bökin greiði enn hærra hlutfall tekna sinna til að standa undir samneyslunni. Ég tel það vera stórt skref í rétta átt að ná sátt um að þeir sem hafi lægstu tekjurnar beri minni byrðar heldur en þeir sem hafa hærri tekjur. Hvernig berjumst við gegn eignaójöfnuði? Þangað til fyrsta janúar í ár var efra þrepið bundið launavísitölu, sem hefur hækkað ört síðustu ár en persónuafslátturinn (og þar með skattleysismörkin) bundin verðlagsvísitölu. Þetta olli gliðnun í skattkerfinu sem birtist í því að skattbyrði þeirra með lægri tekjur jókst hlutfallslega meir heldur en þeirra með hærri tekjurnar. Í ofanálag eru svo efsta lagið með háar fjármagnstekjur sem eru skattlagðar um 22% eftir að ríkisstjórnin hækkaði fjármagnstekjuskatt um 2% í fyrra. Fyrir tíu árum var fjármagnstekjuskattur 10% en hefur verið hækkaður af þeim ríkisstjórnum sem VG hefur setið í. Sá skattstofn er svo einnig skattlagður hjá fyrirtækjum áður en hann er greiddur sem arður og því renna 37,6 krónur í samneysluna af hverjum 100 krónu hagnaði fyrirtækis sem greiddur er út sem arður. Það er pólitísk spurning um hversu margar krónur af fjármagnstekjum eiga að renna í samneysluna. Ég tel að fjármagnstekjuskattinn þurfi að hækka frekar. En fyrir þarf að liggja greining á skattstofninum sjálfum því nær ógjörningur er að bera hann saman við nágrannalönd okkar, því að þar eru ýmis flækjustig. Þá þurfa allar reglur að vera einfaldar til að búa ekki til göt í kerfinu sem þeir geta frekar nýtt sér sem hafa ráð á því að hafa færa lögfræðinga til að aðstoða sig. Hvert förum við héðan? Eftir 16 mánuði við völd hefur ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur staðið að ýmsum aðgerðum til að auka réttlæti í samfélaginu. Það hefur tekist að ná saman um aðgerðir í skattamálum sem eru til þess að létta skattbyrði tekjulágs fólks. Úrræði sem einkum hafa nýst tekjuhæstu hjónum þessa lands munu renna sitt skeið. Það er ánægjulegt að flokkar svo langt frá hvor öðrum á hinu pólitíska litrófi skuli leggja sameiginlega fram slíkar tillögur og líklegra að þær verði varanlegar.Höfundur er formaður þingflokks Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Alþingi Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir Félagsmál Skattar og tollar Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs… Gísli Ásgeirsson skrifar Skoðun Forsetaframboð í Fellini stíl Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Borgar þú 65 prósent skatt af þínum tekjum? Guðfinnur Sigurvinsson skrifar Skoðun Brúarsmið á Bessastaði Jóhanna Vigdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Sjá meira
Velferðarkerfið okkar byggist á þeirri grundvallarforsendu að allir eigi að hafa sömu tækifæri. Þó getur ekkert velferðarkerfi að fullu jafnað þann aðstöðumun sem felst í því að sumir fæðist með silfurskeið í munni. Þessi aðstöðumunur er ekki nýr af nálinni. Fátækt er eldri en kapítalisminn og eldri en sósíalisminn. Hún er meinsemd sem ekkert samfélag hefur að fullu náð að uppræta. Íslenskt samfélag var mun ójafnara hér fyrr á tímum. Frá lokum seinna stríðs fram á tíunda áratuginn var hér samfélag jöfnuðar. Hér ríkti þó ekki einhver gullöld, kaupmáttur lægstu launa hreyfðist varla að raungildi áratugum saman þrátt fyrir miklar launahækkanir. Hér á landi hefur ekki verið sú sama þróun og víða í iðnríkjum Vesturlanda síðustu áratugi. En þar hafa ráðstöfunartekjur stórs hluta launafólks staðið í stað. Hér á landi hafa ráðstöfunartekjur allra aukist og mest í lægstu tekjutíundum. Eftir stendur þó að skattbyrði þeirra með lágar tekjur hefur hækkað síðustu áratugi samanborið við hærri tekjuhópa. Þá hefur hækkun á leigu verið mörgum heimilum erfið en forsætisráðherra hefur boðað aðgerðir í þeim efnum. En þó að árangur hafi náðst, þá alast upp börn sem upplifa efnislegan skort á Íslandi. Slíkt hefur beinlínis skaðleg áhrif á alla. Því meiri ójöfnuður, því meiri kvíða upplifa börn og ungmenni, bæði þau sem alast upp á tekjulágum heimilum og einnig þau sem koma frá efnameiri heimilum. Takmarkið á að vera að uppræta ójöfnuðTækin til þess að jafna kjörin Barnabætur eru lang besta verkfærið til að jafna kjör barnafjölskyldna. Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur lýsti áformum sínum í fjármálaáætlun á síðasta ári. Að sníða barnabæturnar betur að þeim sem lægstar tekjur hafa. Það var svo gert í fjárlögum ársins 2019, en þau færa þeim hópum sem helst þurfa hjálp aðstoð. Fjármunir samneyslunnar eru takmarkaðir og því rétt að forgangsraða aðstoðinni þar sem þörfin er mest. Annað mikilvægt atriði til að bæta hag foreldra eru áform um að lengja fæðingarorlofið upp í tólf mánuði. Fæðingarorlofið hefur verið 9 mánuðir síðan árið 2000 og því tími til komin að lengja það. Umönnunarbilið frá lokum fæðingarorlofs og þar til börn fá pláss í leikskóla er til þess fallið að draga úr atvinnuþáttöku foreldra. Það er eitt af stóru pólitísku markmiðum þessarar ríkisstjórnar að brúa þetta bil. Ljóst er að það þarf samstillt átak sveitarfélaga og ríkis til að það náist. Samneyslan og tekjuskatturinn Í viðamikilli skýrslu sérfræðingahóps um endurskoðun tekjuskatts og bótakerfa eru svör við mörgum spurningum. En þar eru líka margar pólitískar spurningar. Kerfinu er lýst eins og það er og hvernig það hefur þróast síðustu áratugi. Nú er kerfið með fimm breytum, persónuafslætti, útsvarsprósentu, skattprósentu í þrem þrepum. Samspil þessara breyta ræður því hvernig skattbyrðin dreifist. En það er mikilvægt að muna að skattarnir fjármagna samneysluna, skólana, heilbrigðiskerfið og félagslega kerfið, því er ekki rétt að hafa það sem sjálfstætt pólitískt markmið að lækka skatta. En við viljum dreifa byrðunum á réttlátan hátt. Framlagaðar skattatillögur ríkisstjórnarinnar er dæmi um það hvernig við viljum dreifa þeim. En þær fela í stórum dráttum í sér tvær breytingar, lækkun á skattbyrði og lægri jaðarskatt á lág laun. Ímyndum okkur tvær manneskjur með lág og há laun. Báðar þessar manneskjur hagnast um sömu krónutölu vegna breytinga á skattkerfinu, eða um rúmar 80 þúsund krónur á ári. Hins vegar skilar breytingin á jaðarskattinum sér eingöngu til þeirrar með lægri launin. Fyrri manneskjan er verkakona sem fær 315.000 krónur á mánuði sem tekur aukavakt og þénar 10 þúsund krónum meira til þess að drýgja tekjur sínar. Í núverandi kerfi koma rétt rúmar 6000 kr. aukalega í launaumslagið (36,24% skattur og 4% í lífeyrissjóð). Með þeirri breytingu sem lögð er til á skattkerfinu fengi viðkomandi manneskja af þeim tíu þúsund krónum 6400 krónur í vasann. Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar lækkar um fjögur prósent. Seinni manneskjan er millistjórnandi með há laun, 1.015.000 á mánuði. Hann fær einnig tíu þúsund kr. meira í launaumslagið. Í núverandi kerfi fær hann 5200 kr. (46,24% skattþrep og 4% í lífeyrissjóð). Jaðarskatturinn á tíu þúsund krónurnar breytist ekki fyrir hálaunamanneskjuna. Hvar þrepamörk eiga að liggja er pólitísk spurning, sumir vilja líta á efsta þrepið sem hátekjuþrep en aðrir vilja fjórða þrepið til að breiðu bökin greiði enn hærra hlutfall tekna sinna til að standa undir samneyslunni. Ég tel það vera stórt skref í rétta átt að ná sátt um að þeir sem hafi lægstu tekjurnar beri minni byrðar heldur en þeir sem hafa hærri tekjur. Hvernig berjumst við gegn eignaójöfnuði? Þangað til fyrsta janúar í ár var efra þrepið bundið launavísitölu, sem hefur hækkað ört síðustu ár en persónuafslátturinn (og þar með skattleysismörkin) bundin verðlagsvísitölu. Þetta olli gliðnun í skattkerfinu sem birtist í því að skattbyrði þeirra með lægri tekjur jókst hlutfallslega meir heldur en þeirra með hærri tekjurnar. Í ofanálag eru svo efsta lagið með háar fjármagnstekjur sem eru skattlagðar um 22% eftir að ríkisstjórnin hækkaði fjármagnstekjuskatt um 2% í fyrra. Fyrir tíu árum var fjármagnstekjuskattur 10% en hefur verið hækkaður af þeim ríkisstjórnum sem VG hefur setið í. Sá skattstofn er svo einnig skattlagður hjá fyrirtækjum áður en hann er greiddur sem arður og því renna 37,6 krónur í samneysluna af hverjum 100 krónu hagnaði fyrirtækis sem greiddur er út sem arður. Það er pólitísk spurning um hversu margar krónur af fjármagnstekjum eiga að renna í samneysluna. Ég tel að fjármagnstekjuskattinn þurfi að hækka frekar. En fyrir þarf að liggja greining á skattstofninum sjálfum því nær ógjörningur er að bera hann saman við nágrannalönd okkar, því að þar eru ýmis flækjustig. Þá þurfa allar reglur að vera einfaldar til að búa ekki til göt í kerfinu sem þeir geta frekar nýtt sér sem hafa ráð á því að hafa færa lögfræðinga til að aðstoða sig. Hvert förum við héðan? Eftir 16 mánuði við völd hefur ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur staðið að ýmsum aðgerðum til að auka réttlæti í samfélaginu. Það hefur tekist að ná saman um aðgerðir í skattamálum sem eru til þess að létta skattbyrði tekjulágs fólks. Úrræði sem einkum hafa nýst tekjuhæstu hjónum þessa lands munu renna sitt skeið. Það er ánægjulegt að flokkar svo langt frá hvor öðrum á hinu pólitíska litrófi skuli leggja sameiginlega fram slíkar tillögur og líklegra að þær verði varanlegar.Höfundur er formaður þingflokks Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar