Öryrkjar eru ekki óþokkar Ívar Halldórsson skrifar 10. júlí 2017 06:00 Ég þekki ekki marga sem hafa verið skilgreindir sem öryrkjar, sem eru sáttir við nafnbótina. Raunar þekki ég engan þannig. Ekki margir vita nákvæmlega hvað orðið „öryrki“ þýðir. Í slangurorðabókinni er öryrki skilgreindur sem maður sem fljótur er að yrkja ljóð. Ef þetta væri hin rétta og raunverulega skilgreining hugtaksins, áliti maður hugsanlega talsverðan heiður að kallast öryrki. En það er lítill heiður sem felst í því að vera kallaður öryrki í dag. Ég veit af eigin raun að fyrir marga er álíka erfitt að segjast vera öryrki eins og að segjast vera með kynsjúkdóm. Ef ég skil þetta rétt táknar orðið „öryrki“ manneskju sem yrkir/vinnur ekki mikið (sbr. að yrkja akur) sökum hamlandi ástands líkama eða sálar – oft þá vegna slyss, veikinda eða áfalls. Bragur orðsins er að mínu mati neikvæður þar sem áherslan er fyrst og fremst lögð á það sem einstaklingurinn getur ekki gert. Í hvert sinn sem einstaklingur með takmarkaða starfsgetu segir að hann sé öryrki, er hann í raun og veru að segja að hann geti lítið lagt af mörkum. „Ég er öryrki – það eru ekki mikil not af mér.“ Það er lítil hvatning í slíkum titli. Betra væri að taka bara trygginga-lingóið á þetta og skilgreina þá sem skerta starfsorku hafa, sem tjónþola í endurhæfingu. Staðreyndin er því miður sú að kerfið hefur króað tjónþola (öryrkja) af í fjarlægi horni samfélagsins, og telur sig hjartagott þegar það hendir í þá brauðskorpum. Á meðan fá þeir sem heppnari eru, og þurfa ekki að upplifa alvarleg slys, veikindi eða áföll feita „kjúklingasamloku með hunangssósu.“ Einstaklingar sem þurfa að viðurkenna örorku eftir að hafa gengið í gegnum slys, hrörnun eða andlegt áfall, upplifa margir því miður útlegð frá samfélagi því sem þeir hafa þó samviskusamlega tekið þátt í að byggja upp og notið þess að vera virkur hluti af. Kerfið okkar virðist meira að segja tryggja að fórnarlömb áfalla sem draga til örorku fái sem minnstan framfærslueyrir. Eins og að eitt áfall sé ekki nóg! Fyrir þetta fólk er nú annað hvort að naga brauðskorpur í boði ríkisins eða fara út á vinnumarkaðinn með fötlun sína sem frískir einstaklingar væru. Mér ofbauð þegar ég heyrði eldri hjón á bótum segja mér að þau gætu ekki selt sumarbústaðinn sinn vegna þess að þá misstu þau bæturnar sínar. Þau verða sem sagt fyrst að “éta” upp bústaðinn sem þau eru löngu búin að borga fyrir áður en þau fá bætur á ný! Ekki missi ég laun þótt ég selji húsið mitt. Þetta er ósanngjarnt! Staðreyndin er þó sú að þetta fólk hefur í raun ekkert val. Fatlað fólk á mjög erfitt með að fá vinnu á almennum vinnumarkaði. Þessir einstaklingar standa ekki jafnfætis heilbrigðum umsækjendum. Þetta ágæta fólk þarf sárlega á aðstoð og uppörvun að halda frá kerfi því sem á að annast það á ögurstundu. En í stað stuðnings og hvatningar týnist það í útjaðri atvinnulífsins þar sem það upplifir reglulega tortryggni og efasemdir opinberra starfsmanna í sinn garð. Það er þetta þögla en undirliggjandi vantraust til öryrkja sem bergmálar um allt; vítt og breitt í samfélagi okkar. Kerfið okkar hefur áorkað að mála vafasama mynd af öryrkjum og í kjölfarið eru þeir af of mörgum álitnir tortryggilegir og óheiðarlegir einstaklingar. Aðgerðir yfirvalda virðast fyrst og fremst hafa það að marki að fyrirbyggja að öryrkjar geti svindlað á kerfinu eða misnotað það. Þetta hefur þróast þannig að í huga margra eru tjónþolar ekkert nema óheiðarlegir tækifærissinnar sem ekki nenna að vinna – vilja bara sleikja ríkisspenann á kostnað hinna heilbrigðu og harðduglegu. Það virðist vera meira eftirlit með öryrkjum en siðspilltum viðskiptavíkingum sem komast upp með að ræna úr ríkiskössum og bankahólfum um hábjartan dag og njóta svo þar að auki hárra bónusa fyrir að “vinna vinnuna sína.” Kerfið okkar virðist því miður ekki vinna í þágu þeirra sem minna mega sín. Kerfið er letjandi – alls ekki hvetjandi. Ég þekki góða Íslendinga sem myndu ekkert frekar vilja, en að geta stundað áfram þá vinnu sem þeir þurftu að yfirgefa skyndilega vegna slyss, veikinda eða verulegra áfalla. Þessir einstaklingar verða að bíta í gallsúrt eplið og þiggja skammarlega lágar örorkubætur, þar til að það vonandi kemur einhvern veginn undir sig fótunum á ný. Á meðan þetta fólk veður á móti vindi, gegnum víti og voða til að ná aftur fullri starfsorku með aðstoð þeirra lúsarlauna sem ríkið greiðir með semingi, standa kærulausir og vel launaðir ráðamenn hjá og drepa tittlinga. Kerfið þarf að leggja sig fram um að finna leiðir til að hjálpa heiðarlegu og duglegu fólki sem lent hefur í áföllum, að fikra sig aftur inn á fyrra eða sambærilegt starfssvið, á þeim hraða sem það sjálft ræður við. Ég veit t.d. um sjúkraliða sem hefur þurft að horfast í augu við örorku, á sína góðu og slæmu daga, eftir að glíma hófst við ákveðinn sjúkdóm. Hann vildi gjarna starfa við aðhlynningu sjúkra á sínum góðu dögum; lyfta upp eigin sál og finna sig hluta af samfélagi sem ætti að standa saman um jafnrétti og jafna möguleika allra landsmanna. Að fá tækifæri til að sanna sig og taka þátt í atvinnulífinu eftir bestu getu hvetur fólk til dáða og hjálpar því að sigrast á risunum sem á vegi þess verða á lífsleiðinni. Hvatning er ekki síður nauðsynleg öryrkjum en íþróttafólki. Árangur næst þegar traust, stuðningur, samstaða og hvatning er fyrir hendi. En það stendur tjónþolum víst ekki almennt til boða að þiggja bætur og stunda vinnu á sama tíma. Það stendur ekki til boða að fikra sig jafnt og þétt inn á vinnumarkaðinn og um leið efla sjálfstraust og hugsanlega sniðganga óþarfa og alvarlegt þunglyndi. Vinnuframlag virðist almennt ekki vera skilgreint sem nauðsynlegur þáttur í bataferli tjónþola. „Já, annað hvort hangir þetta fólk bara á rassinum heima hjá sér eða hunskast til að vinna eins og við hin!“, er hins vegar því miður viðhorf allt of margra í dag. Þeir sem hanna kerfið virðast ekki átta sig á að kerfið sem á að hlúa að þeim sem lenda í alvarlegum áföllum, er að beina góðum samfélagsþegnum inn á braut sem liggur inn í dimman dal vonleysis og þunglyndis. Á þessari braut reynist bataferlið lengra, erfiðara og óyfirstíganlegra. Kerfið bægslast við að spara peninga á einum endanum með því að fyrirbyggja örorkusvik “óheiðarlegra öryrkja”, en situr svo í staðinn uppi með gífurlegan kostnað vegna einstaklinga sem glíma við alvarlega geðsjúkdóma, sjálfsvígshugsanir og þunglyndi í kjölfar þeirra þrenginga sem umönnunarkerfið sjálft skapar með afskiptaleysi sínu. Þegar ég fletti í gegnum Tekjublað Frjálsrar Verslunar þar sem tekjur rúmlega 3.725 Íslendinga víðs vegar af landinu voru opinberaðar sá ég ekki neins staðar flokk yfir öryrkja. Ég hefði gjarnan viljað sjá tekjur tjónþola bornar saman við laun forstjóra, fjölmiðlamanna, verslunarmanna og ýmissa annara launþega úr atvinnulífinu. Auðvitað hefði það verið hálf vandræðalegt – en ekki má gleyma því að öryrkjar landsins voru forstjórar, fjölmiðlamenn og verslunarmenn sem myndu sárlega vilja nota hæfileika sína áfram, í stað þess að sitja bótabundnir í báða skó heima. Þetta fólk stendur jafnvel frammi fyrir því að þurfa mitt í ólgusjó örorkunnar, að fjármagna fjölskyldureksturinn með aðeins fjórðung þeirra launa sem það var með fyrir hið ófyrirséða áfall. Ég hef ætíð sagt börnunum mínum að svo lengi sem þau geri sitt besta í þeim aðstæðum sem þau lenda í á lífsleiðinni, verði ég alltaf sáttur við útkomuna – hversu góð eða slæm sem hún svo raunverulega reynist vera. Mér finnst rétt að öryrkjar fái sömu tækifæri og allir aðrir til að standa sig. Það á aldrei að finnast að því sé refsað fyrir örorku sína, eða fyrir að gera sitt besta fyrir samfélagið. Öryrkjar eru tjónþolar sem þurfa á mun meiri hjálp og skilningi að halda en þeir fá í dag. Öryrkjar eru tjónþolar sem þurfa tækifæri til að feta sig örugglega aftur inn á braut atvinnulífsins. Öryrkjar eru tjónþolar sem verðskulda virðingu okkar í verki. Öryrkjar eru ekki óþokkar! Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ívar Halldórsson Mest lesið Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Ég vil óumdeildan forseta Guðrún Jónsdóttir Skoðun Brjótum heimsblað! Hallgrímur Helgason Skoðun Minn maður mun standa í lappirnar Helgi Pétursson Skoðun Þess vegna er Halla Hrund efst Gunnhildur Fríða Hallgrímsdóttir Skoðun Orkan hjá Höllu Hrund Sara Oskarsson Skoðun Hver á að vera minn forseti? Auður Aþena Einarsdóttir Skoðun Gallar frambjóðandans - hjálparhönd til óákveðinna Gunnar Helgason Skoðun Kvenskörung á Bessastaði Þorbergur Þórsson Skoðun Vopnið gegn hatri Kristín Sigrún Áss Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ísrael verður að hætta að drepa saklausa borgara á Gaza Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Að kjósa með hjartanu! Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Heilt kjörtímabil án árangurs í loftslagsmálum Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun „Nema í alveg sérstökum tilvikum“ Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Forseti Íslands – Katrín Jakobsdóttir Guðjón Þórir Sigfússon skrifar Skoðun Baldur er leiðtogi og mannasættir Karl Ágúst Ipsen skrifar Skoðun Fyrir börnin okkar Gunnar Ingi Valgeirsson skrifar Skoðun Stjórnvöld eru stefnulaus í barna- og fjölskyldumálum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Halla Hrund fyrir framtíðina Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir skrifar Skoðun Ferðamálastefna til framtíðar Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fótbolti og forseti Tómas Ingi Tómasson skrifar Skoðun Taktík. - Fyrir fegurðina og lýðræðið Gunnlaugur Ólafsson skrifar Skoðun Kjósum Baldur fyrir öryggi okkar allra Ragnheiður Hergeirsdóttir skrifar Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Þess vegna er Halla Hrund efst Gunnhildur Fríða Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Forsetakosning, auðlindir í þágu almennings Gunnar Hrafn Birgisson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir lætur verkin tala Sigurborg Arnarsdóttir skrifar Skoðun Forsetakosningar: Menningarlegt forræði fjórða valdsins Meyvant Þórólfsson skrifar Skoðun Hver á að vera minn forseti? Auður Aþena Einarsdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund – með víðtæka þekkingu á áskorunum samtímans Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Einstakt tækifæri til listnáms í Myndlistaskólanum í Reykjavík fyrir einstaklinga með þroskaskerðingu Björg Jóna Birgisdóttir skrifar Skoðun Vélakaup valdaelítunnar skal að vettugi hafa Ívar Hauksson skrifar Skoðun Báðar eru þær góður kostur, Katrín og Halla Hrund. Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Orkan hjá Höllu Hrund Sara Oskarsson skrifar Skoðun Kjósum Baldur fyrir unga fólkið Brynja Kristín Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir skrifar Skoðun Mér finnst á mig hlustað Tinna Martinsdóttir skrifar Skoðun Vopnið gegn hatri Kristín Sigrún Áss Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þjóðhöfðinginn Katrín Sigríður Gísladóttir skrifar Sjá meira
Ég þekki ekki marga sem hafa verið skilgreindir sem öryrkjar, sem eru sáttir við nafnbótina. Raunar þekki ég engan þannig. Ekki margir vita nákvæmlega hvað orðið „öryrki“ þýðir. Í slangurorðabókinni er öryrki skilgreindur sem maður sem fljótur er að yrkja ljóð. Ef þetta væri hin rétta og raunverulega skilgreining hugtaksins, áliti maður hugsanlega talsverðan heiður að kallast öryrki. En það er lítill heiður sem felst í því að vera kallaður öryrki í dag. Ég veit af eigin raun að fyrir marga er álíka erfitt að segjast vera öryrki eins og að segjast vera með kynsjúkdóm. Ef ég skil þetta rétt táknar orðið „öryrki“ manneskju sem yrkir/vinnur ekki mikið (sbr. að yrkja akur) sökum hamlandi ástands líkama eða sálar – oft þá vegna slyss, veikinda eða áfalls. Bragur orðsins er að mínu mati neikvæður þar sem áherslan er fyrst og fremst lögð á það sem einstaklingurinn getur ekki gert. Í hvert sinn sem einstaklingur með takmarkaða starfsgetu segir að hann sé öryrki, er hann í raun og veru að segja að hann geti lítið lagt af mörkum. „Ég er öryrki – það eru ekki mikil not af mér.“ Það er lítil hvatning í slíkum titli. Betra væri að taka bara trygginga-lingóið á þetta og skilgreina þá sem skerta starfsorku hafa, sem tjónþola í endurhæfingu. Staðreyndin er því miður sú að kerfið hefur króað tjónþola (öryrkja) af í fjarlægi horni samfélagsins, og telur sig hjartagott þegar það hendir í þá brauðskorpum. Á meðan fá þeir sem heppnari eru, og þurfa ekki að upplifa alvarleg slys, veikindi eða áföll feita „kjúklingasamloku með hunangssósu.“ Einstaklingar sem þurfa að viðurkenna örorku eftir að hafa gengið í gegnum slys, hrörnun eða andlegt áfall, upplifa margir því miður útlegð frá samfélagi því sem þeir hafa þó samviskusamlega tekið þátt í að byggja upp og notið þess að vera virkur hluti af. Kerfið okkar virðist meira að segja tryggja að fórnarlömb áfalla sem draga til örorku fái sem minnstan framfærslueyrir. Eins og að eitt áfall sé ekki nóg! Fyrir þetta fólk er nú annað hvort að naga brauðskorpur í boði ríkisins eða fara út á vinnumarkaðinn með fötlun sína sem frískir einstaklingar væru. Mér ofbauð þegar ég heyrði eldri hjón á bótum segja mér að þau gætu ekki selt sumarbústaðinn sinn vegna þess að þá misstu þau bæturnar sínar. Þau verða sem sagt fyrst að “éta” upp bústaðinn sem þau eru löngu búin að borga fyrir áður en þau fá bætur á ný! Ekki missi ég laun þótt ég selji húsið mitt. Þetta er ósanngjarnt! Staðreyndin er þó sú að þetta fólk hefur í raun ekkert val. Fatlað fólk á mjög erfitt með að fá vinnu á almennum vinnumarkaði. Þessir einstaklingar standa ekki jafnfætis heilbrigðum umsækjendum. Þetta ágæta fólk þarf sárlega á aðstoð og uppörvun að halda frá kerfi því sem á að annast það á ögurstundu. En í stað stuðnings og hvatningar týnist það í útjaðri atvinnulífsins þar sem það upplifir reglulega tortryggni og efasemdir opinberra starfsmanna í sinn garð. Það er þetta þögla en undirliggjandi vantraust til öryrkja sem bergmálar um allt; vítt og breitt í samfélagi okkar. Kerfið okkar hefur áorkað að mála vafasama mynd af öryrkjum og í kjölfarið eru þeir af of mörgum álitnir tortryggilegir og óheiðarlegir einstaklingar. Aðgerðir yfirvalda virðast fyrst og fremst hafa það að marki að fyrirbyggja að öryrkjar geti svindlað á kerfinu eða misnotað það. Þetta hefur þróast þannig að í huga margra eru tjónþolar ekkert nema óheiðarlegir tækifærissinnar sem ekki nenna að vinna – vilja bara sleikja ríkisspenann á kostnað hinna heilbrigðu og harðduglegu. Það virðist vera meira eftirlit með öryrkjum en siðspilltum viðskiptavíkingum sem komast upp með að ræna úr ríkiskössum og bankahólfum um hábjartan dag og njóta svo þar að auki hárra bónusa fyrir að “vinna vinnuna sína.” Kerfið okkar virðist því miður ekki vinna í þágu þeirra sem minna mega sín. Kerfið er letjandi – alls ekki hvetjandi. Ég þekki góða Íslendinga sem myndu ekkert frekar vilja, en að geta stundað áfram þá vinnu sem þeir þurftu að yfirgefa skyndilega vegna slyss, veikinda eða verulegra áfalla. Þessir einstaklingar verða að bíta í gallsúrt eplið og þiggja skammarlega lágar örorkubætur, þar til að það vonandi kemur einhvern veginn undir sig fótunum á ný. Á meðan þetta fólk veður á móti vindi, gegnum víti og voða til að ná aftur fullri starfsorku með aðstoð þeirra lúsarlauna sem ríkið greiðir með semingi, standa kærulausir og vel launaðir ráðamenn hjá og drepa tittlinga. Kerfið þarf að leggja sig fram um að finna leiðir til að hjálpa heiðarlegu og duglegu fólki sem lent hefur í áföllum, að fikra sig aftur inn á fyrra eða sambærilegt starfssvið, á þeim hraða sem það sjálft ræður við. Ég veit t.d. um sjúkraliða sem hefur þurft að horfast í augu við örorku, á sína góðu og slæmu daga, eftir að glíma hófst við ákveðinn sjúkdóm. Hann vildi gjarna starfa við aðhlynningu sjúkra á sínum góðu dögum; lyfta upp eigin sál og finna sig hluta af samfélagi sem ætti að standa saman um jafnrétti og jafna möguleika allra landsmanna. Að fá tækifæri til að sanna sig og taka þátt í atvinnulífinu eftir bestu getu hvetur fólk til dáða og hjálpar því að sigrast á risunum sem á vegi þess verða á lífsleiðinni. Hvatning er ekki síður nauðsynleg öryrkjum en íþróttafólki. Árangur næst þegar traust, stuðningur, samstaða og hvatning er fyrir hendi. En það stendur tjónþolum víst ekki almennt til boða að þiggja bætur og stunda vinnu á sama tíma. Það stendur ekki til boða að fikra sig jafnt og þétt inn á vinnumarkaðinn og um leið efla sjálfstraust og hugsanlega sniðganga óþarfa og alvarlegt þunglyndi. Vinnuframlag virðist almennt ekki vera skilgreint sem nauðsynlegur þáttur í bataferli tjónþola. „Já, annað hvort hangir þetta fólk bara á rassinum heima hjá sér eða hunskast til að vinna eins og við hin!“, er hins vegar því miður viðhorf allt of margra í dag. Þeir sem hanna kerfið virðast ekki átta sig á að kerfið sem á að hlúa að þeim sem lenda í alvarlegum áföllum, er að beina góðum samfélagsþegnum inn á braut sem liggur inn í dimman dal vonleysis og þunglyndis. Á þessari braut reynist bataferlið lengra, erfiðara og óyfirstíganlegra. Kerfið bægslast við að spara peninga á einum endanum með því að fyrirbyggja örorkusvik “óheiðarlegra öryrkja”, en situr svo í staðinn uppi með gífurlegan kostnað vegna einstaklinga sem glíma við alvarlega geðsjúkdóma, sjálfsvígshugsanir og þunglyndi í kjölfar þeirra þrenginga sem umönnunarkerfið sjálft skapar með afskiptaleysi sínu. Þegar ég fletti í gegnum Tekjublað Frjálsrar Verslunar þar sem tekjur rúmlega 3.725 Íslendinga víðs vegar af landinu voru opinberaðar sá ég ekki neins staðar flokk yfir öryrkja. Ég hefði gjarnan viljað sjá tekjur tjónþola bornar saman við laun forstjóra, fjölmiðlamanna, verslunarmanna og ýmissa annara launþega úr atvinnulífinu. Auðvitað hefði það verið hálf vandræðalegt – en ekki má gleyma því að öryrkjar landsins voru forstjórar, fjölmiðlamenn og verslunarmenn sem myndu sárlega vilja nota hæfileika sína áfram, í stað þess að sitja bótabundnir í báða skó heima. Þetta fólk stendur jafnvel frammi fyrir því að þurfa mitt í ólgusjó örorkunnar, að fjármagna fjölskyldureksturinn með aðeins fjórðung þeirra launa sem það var með fyrir hið ófyrirséða áfall. Ég hef ætíð sagt börnunum mínum að svo lengi sem þau geri sitt besta í þeim aðstæðum sem þau lenda í á lífsleiðinni, verði ég alltaf sáttur við útkomuna – hversu góð eða slæm sem hún svo raunverulega reynist vera. Mér finnst rétt að öryrkjar fái sömu tækifæri og allir aðrir til að standa sig. Það á aldrei að finnast að því sé refsað fyrir örorku sína, eða fyrir að gera sitt besta fyrir samfélagið. Öryrkjar eru tjónþolar sem þurfa á mun meiri hjálp og skilningi að halda en þeir fá í dag. Öryrkjar eru tjónþolar sem þurfa tækifæri til að feta sig örugglega aftur inn á braut atvinnulífsins. Öryrkjar eru tjónþolar sem verðskulda virðingu okkar í verki. Öryrkjar eru ekki óþokkar!
Skoðun Halla Hrund – með víðtæka þekkingu á áskorunum samtímans Kristín Vala Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Einstakt tækifæri til listnáms í Myndlistaskólanum í Reykjavík fyrir einstaklinga með þroskaskerðingu Björg Jóna Birgisdóttir skrifar
Skoðun Náttúrubarnið Katrín Jakobsdóttir Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Sigríður Gísladóttir skrifar