Af hverju nýja stjórnarskrá? Hildur Þórðardóttir skrifar 24. febrúar 2016 21:30 Ef þú ætlar að búa til nýja flík er miklu betra að kaupa nýtt efni og sníða flíkina frá grunni heldur en að taka gamla flík og reyna að fá út úr henni eitthvað í líkingu við það sem þú vilt fá. Nýja flíkin verður aldrei eins og þú vildir helst hafa hana. Það er eins með stjórnarskrána. Þegar búa skal til ný lög, borgar sig ekki að taka gömlu lögin og reyna að aðlaga þau nýjum hugmyndum, heldur er miklu betra að byrja með hreint blað og spyrja: Hvað vil ég hafa í nýju lögunum? Gamla stjórnarskráin hefur aldrei verið fullkomin frá því að við báðum kóng um slíkt plagg í afmælisgjöf 1874 vegna þess að útséð var um að Íslendingar fengju sjálfir að semja eigin stjórnarskrá. Við höfum margoft lappað upp á hana, breytt kóngi í forseta, rýmkað kosningarétt, fjölgað þingmönnum og bætt við mannréttindum. En hún er orðin eins og margbætt flík. Til dæmis er ekki skýrt kveðið á um aðskilnað milli löggjafarvalds og framkvæmdavalds. Eins og staðan er nú er ríkisstjórn með alræði og þingmenn virðast valdalausir. Segja má að ríkisstjórnin sé með Alþingi í gíslingu. Þrískipting valdsins er nauðsynleg til að tryggja að ríkisstjórn brjóti ekki gegn réttindum fólksins. Í nýju stjórnarskránni er skýrt kveðið á um þennan aðskilnað, ríkisstjórn situr ekki á þingi og ætti því ekki hafa jafn sterkt tangarhald á þinginu. Þó er aldrei að vita á meðan hér ríkir flokksræði. Í gömlu stjórnarskránni fær forsetaembættið allt of mikið púður. Vald forseta er skilgreint strax í 3. gr. og alveg til 30. gr. Þá fyrst er fjallað um Alþingi og störf þess. Eðlilega vildi konungur hafa sig fyrstan í röðinni, þar sem stjórnarskráin var samin af ráðgjöfum hans. Þegar konungi var breytt í forseta var ekki hróflað við uppbyggingu stjórnarskrárinnar, þótt forseti hefði miklu minni völd en konungur. Í nýju stjórnarskránni er kaflinn um forseta fyrir aftan mannréttindi og Alþingi sem sýnir hvar vald hans liggur. Áður en Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna kom fram var ekkert fjallað um mannréttindi í stjórnarskrá. Nú gætum við ekki hugsað okkur stjórnarskrá án mannréttinda. Eftir því sem mannréttindi þróuðust var þeim bætt inn, en eins og að reyna að stagbæta flík, varð útkoman aldrei nógu góð. Til dæmis var 2. kynslóðar mannréttindum, þ.e. félagslegum, menningarlegum og efnahagslegum réttindum, aldrei gerð nógu góð skil í hinni stagbættu stjórnarskrá. Þriðju kynslóðar réttindi, svokölluð hóparéttindi, komust ekki einu sinni á blað. Í nýju stjórnarskránni er líka kveðið á um meira vald til fólksins. Að lýðræði verði loksins virkt. Hvort sem það þarf 10% eða 15% kosningabærra manna til að knýja fram þjóðaratkvæðagreiðslur skiptir ekki höfuðmáli. Aðalatriðið er þetta tækifæri sem fólk hefur til að mótmæla gerræðislegum vinnubrögðum Alþingis þegar ákvarðanir þings ganga bersýnilega á skjön við vilja þjóðarinnar. Menn eru hræddir við að þá verði ekki starfhæft á þinginu fyrir endalausum undirskriftum. En þetta eru kannski 1-2 mál á hverju kjörtímabili, eftir því hversu gerræðisleg stjórnin er. Fólk er ekki að skrifa undir nema það sem því liggur hvað brýnast á hjarta. Íslenskir stjórnmálamenn hafa vitað í áratugi að þeir væru ófærir um að semja nýja stjórnarskrá og þess vegna kom reglulega fram krafa um stjórnlagaþing. Loksins þegar það gekk eftir, kusum við hæft fólk til að inna verkið af hendi. Það hefði verið farsælla að gefa þeim meiri tíma til að skila fullmótuðu verki sem þjóðin hefði síðan kosið um. Eins og staðan er í dag eru alþingismenn að tefja gildistöku nýju stjórnarskrárinnar. Þeir leitast við að breyta þeim leikreglum sem þjóðin vill setja þeim og gefa sér góðan tíma til þess. Stjórnarskrá er ekki greypt í stein og það er hverju samfélagi hollt að endurskoða hana oft og reglulega. Hún á að endurspegla gildi samfélagsins, vera nokkurs konar siðferðislegur sáttmáli samfélags og fylgja þróun samfélagsins eftir því sem það þroskast og vitkast. Stjórnarskráin á ekki síst að vera tæki þjóðar til að takmarka frítt spil ríkisstjórnar og Alþingis, þannig að þau geti ekki sett lög sem stangast á við stjórnarskrá. Þess vegna þurfum við að koma nýju stjórnarskránni í gegn núna. Það er allt í lagi að hún sé ekki fullkomin. Eftir nokkra áratugi munum við aftur endurskoða stjórnarskrána og jafnvel endurskrifa hana. Þá verður komin reynsla á hana og þá getum við bætt inn því sem okkur finnst vanta. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Forsetakosningar 2016 Skoðun Skoðun Mest lesið Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Halldór 18.05.2024 Halldór Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhluthlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Skoðun Forseti Íslands veifaði mér Fjóla Einarsdóttir skrifar Skoðun Ákall til framtíðar: Nám í félagsráðgjöf! Steinunn Bergmann skrifar Skoðun Lexía lærð á hálfum degi Stefanía Arnardóttir skrifar Skoðun Ég kýs Helgu Þórisdóttur Gerður Rún Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar Skoðun Formaður húsfélagsins Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Opið bréf til landsliðsmanna Íslands í blaki Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningum frestað Ása Berglind Hjálmarsdóttir,Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Mesti stjórnmálamaðurinn? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Birni Bjarnasyni svarað Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Baldur Þórhallsson er vitur og vís Bryndís Friðgeirsdóttir skrifar Skoðun Kjósum Katrínu Kjartan Ragnarsson skrifar Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Sjá meira
Ef þú ætlar að búa til nýja flík er miklu betra að kaupa nýtt efni og sníða flíkina frá grunni heldur en að taka gamla flík og reyna að fá út úr henni eitthvað í líkingu við það sem þú vilt fá. Nýja flíkin verður aldrei eins og þú vildir helst hafa hana. Það er eins með stjórnarskrána. Þegar búa skal til ný lög, borgar sig ekki að taka gömlu lögin og reyna að aðlaga þau nýjum hugmyndum, heldur er miklu betra að byrja með hreint blað og spyrja: Hvað vil ég hafa í nýju lögunum? Gamla stjórnarskráin hefur aldrei verið fullkomin frá því að við báðum kóng um slíkt plagg í afmælisgjöf 1874 vegna þess að útséð var um að Íslendingar fengju sjálfir að semja eigin stjórnarskrá. Við höfum margoft lappað upp á hana, breytt kóngi í forseta, rýmkað kosningarétt, fjölgað þingmönnum og bætt við mannréttindum. En hún er orðin eins og margbætt flík. Til dæmis er ekki skýrt kveðið á um aðskilnað milli löggjafarvalds og framkvæmdavalds. Eins og staðan er nú er ríkisstjórn með alræði og þingmenn virðast valdalausir. Segja má að ríkisstjórnin sé með Alþingi í gíslingu. Þrískipting valdsins er nauðsynleg til að tryggja að ríkisstjórn brjóti ekki gegn réttindum fólksins. Í nýju stjórnarskránni er skýrt kveðið á um þennan aðskilnað, ríkisstjórn situr ekki á þingi og ætti því ekki hafa jafn sterkt tangarhald á þinginu. Þó er aldrei að vita á meðan hér ríkir flokksræði. Í gömlu stjórnarskránni fær forsetaembættið allt of mikið púður. Vald forseta er skilgreint strax í 3. gr. og alveg til 30. gr. Þá fyrst er fjallað um Alþingi og störf þess. Eðlilega vildi konungur hafa sig fyrstan í röðinni, þar sem stjórnarskráin var samin af ráðgjöfum hans. Þegar konungi var breytt í forseta var ekki hróflað við uppbyggingu stjórnarskrárinnar, þótt forseti hefði miklu minni völd en konungur. Í nýju stjórnarskránni er kaflinn um forseta fyrir aftan mannréttindi og Alþingi sem sýnir hvar vald hans liggur. Áður en Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna kom fram var ekkert fjallað um mannréttindi í stjórnarskrá. Nú gætum við ekki hugsað okkur stjórnarskrá án mannréttinda. Eftir því sem mannréttindi þróuðust var þeim bætt inn, en eins og að reyna að stagbæta flík, varð útkoman aldrei nógu góð. Til dæmis var 2. kynslóðar mannréttindum, þ.e. félagslegum, menningarlegum og efnahagslegum réttindum, aldrei gerð nógu góð skil í hinni stagbættu stjórnarskrá. Þriðju kynslóðar réttindi, svokölluð hóparéttindi, komust ekki einu sinni á blað. Í nýju stjórnarskránni er líka kveðið á um meira vald til fólksins. Að lýðræði verði loksins virkt. Hvort sem það þarf 10% eða 15% kosningabærra manna til að knýja fram þjóðaratkvæðagreiðslur skiptir ekki höfuðmáli. Aðalatriðið er þetta tækifæri sem fólk hefur til að mótmæla gerræðislegum vinnubrögðum Alþingis þegar ákvarðanir þings ganga bersýnilega á skjön við vilja þjóðarinnar. Menn eru hræddir við að þá verði ekki starfhæft á þinginu fyrir endalausum undirskriftum. En þetta eru kannski 1-2 mál á hverju kjörtímabili, eftir því hversu gerræðisleg stjórnin er. Fólk er ekki að skrifa undir nema það sem því liggur hvað brýnast á hjarta. Íslenskir stjórnmálamenn hafa vitað í áratugi að þeir væru ófærir um að semja nýja stjórnarskrá og þess vegna kom reglulega fram krafa um stjórnlagaþing. Loksins þegar það gekk eftir, kusum við hæft fólk til að inna verkið af hendi. Það hefði verið farsælla að gefa þeim meiri tíma til að skila fullmótuðu verki sem þjóðin hefði síðan kosið um. Eins og staðan er í dag eru alþingismenn að tefja gildistöku nýju stjórnarskrárinnar. Þeir leitast við að breyta þeim leikreglum sem þjóðin vill setja þeim og gefa sér góðan tíma til þess. Stjórnarskrá er ekki greypt í stein og það er hverju samfélagi hollt að endurskoða hana oft og reglulega. Hún á að endurspegla gildi samfélagsins, vera nokkurs konar siðferðislegur sáttmáli samfélags og fylgja þróun samfélagsins eftir því sem það þroskast og vitkast. Stjórnarskráin á ekki síst að vera tæki þjóðar til að takmarka frítt spil ríkisstjórnar og Alþingis, þannig að þau geti ekki sett lög sem stangast á við stjórnarskrá. Þess vegna þurfum við að koma nýju stjórnarskránni í gegn núna. Það er allt í lagi að hún sé ekki fullkomin. Eftir nokkra áratugi munum við aftur endurskoða stjórnarskrána og jafnvel endurskrifa hana. Þá verður komin reynsla á hana og þá getum við bætt inn því sem okkur finnst vanta.
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Yfirborðskenndur stríðsáróður og McCarthýismi hjá háskólaprófessor Tjörvi Schiöth skrifar
Skoðun Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Því miður ekkert annað í stöðunni en að fresta atkvæðagreiðslu um verkefni Heidelberg Gestur Þór Kristjánsson,Erla Sif Markúsdóttir,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson skrifar
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Ef þú kýst Höllu Tómasdóttur eða Jón Gnarr gætirðu verið að kjósa Katrínu! Ole Anton Bieltvedt Skoðun