Sýndargjaldeyrir veldur áhyggjum

Skuggabankastjórn Markaðarins er á einu máli um að stýrivextir hér séu allt of háir, en þeir standa nú í 18 prósentum.

Vextir verði hins vegar ekki lækkaðir nema í samhengi við efnahagsáætlun ríkisstjórnarinnar sem lögð var fram í tengslum við lán og fyrirgreiðslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins.

Í skuggabankastjórn Markaðarins eiga sæti Ásgeir Jónsson, forstöðumaður greiningardeildar Nýja Kaupþings, Edda Rós Karlsdóttir, hagfræðingur hjá Landsbankanum (NBI), Ingólfur Bender, forstöðumaður Greiningar Glitnis, Ólafur Ísleifsson, lektor við viðskiptadeild Háskólans í Reykjavík og Þórður Friðjónsson, forstjóri Nasdaq OMX Iceland kauphallarinnar. Fjórir sitja fund bankastjórnarinnar hverju sinni.

Endurskoðun og stöðumat á áætluninni fer fram með fulltrúum AGS í næsta mánuði og gæti því vaxtalækkun orðið á allra næstu vikum, að mati skuggabankastjórnarinnar.

Ákvörðunin verði þá tekin að fenginni heildarsýn á stöðu hagkerfisins þar sem fyrir liggi trúverðugur vaxtaferill. Ljóst sé hins vegar að ákvörðunarvald um stýrivexti hvíli ekki einvörðungu hjá Seðlabanka Íslands, en samkvæmt áætlun kynnir hann ákvörðun sína um stýrivexti á morgun.

Skuggabankastjórnin lýsir hins vegar djúpum áhyggjum af stöðu efnahagsmála, sem og af stöðu Seðlabankans, en gjaldeyrisforði sá sem bankinn þykist hafa til að grípa kunni, að einhverju marki, að vera sýndarforði.

„Rangar upplýsingar um gjaldeyrisforðann eru þáttur í því að menn telja að hér séu fleiri valmöguleikar í stöðunni en þeir eru í raun," segir Edda Rós Karlsdóttir, en í nóvember gerði Landsbankinn athugasemdir við Seðlabankann vegna framsetningar upplýsinga um stöðu gjaldeyrisforðans.

Betri upplýsingar þurfa, að mati skuggabankastjórnarinnar, að liggja fyrir um skuldbindingar þjóðarinnar, kostnað og skuldastöðu svo hægt sé að grípa til markvissari ráða í efnahagsmálum. 

Þá sé raunveruleg hætta á að landið einangrist í viðvarandi gjaldeyrishöftum. Landið standi frammi fyrir þeirri ákvörðun hvort hér eigi að vera með markaðsbúskap eður ei. Landið sé á ákveðnum krossgötum og næstu skref kunni að ráða því hvort landið fetar svipaða slóð og Svíar gerðu í kjölfar bankakreppu þar og standa í raun sterkari eftir, eða hvort landið lendir í svipuðum efnahagsgildrum og sum ríki Suður-Ameríku hafa lent í. 

Hér verði að leysa gjaldeyriskreppuna og auka trúverðugleika með mannabreytingum innan stofnana og ráðuneyta til þess að hafin verði fyrir alvöru vinna samkvæmt efnahagsáætlun þeirri sem lögð var fyrir AGS.

Skuggabankastjórnin segir alvarlegt að hér liggi ekki fyrir nauðsynlegar upplýsingar til að meta hvaða leið skuli farin í efnahagsmálum. Þar spili fleira inn í en lántaka ríkisins og á hvaða kjörum þau lán bjóðist, svo sem að hér kunni þjóðin að búa við minni gjaldeyrisforða en talið hafi verið. 

Þá sé ábyrgð á skuldbindingum gömlu bankanna ekki síður efnahagslegt spursmál en pólitískt, því úrlausn þeirra mála komi til með að ráða aðgengi þjóðarinnar að mörkuðum, hvort heldur það sé með vöru, fjármagn eða þjónustu og þar með hafi það áhrif á möguleika þjóðarinnar til að afla tekna í framtíðinni.

Edda Rós Karlsdóttir kveðst líta svo á að það sé ekki bara miðlunarferli peningastefnunnar sem hér hafi verið stíflað, heldur miðlunarferli efnahagsstefnunnar. Hún segir viljayfirlýsinguna sem send var AGS vera þá umgjörð og stefnu sem marki farsælustu leiðina út úr þeim þrengingum sem landið hafi lent í.

„Við höfum tekið ákvarðanir í gjaldeyrismálum sem eru ekki í takt við upphaflega planið og ofan af þeim þarf að vinda," segir hún og vísar bæði til stýrivaxta og gjaldeyrishafta.

Ólafur Ísleifsson segir að liggja þurfi fyrir að verði ekki tekin skref í átt til Evrópusambandsaðildar þurfi þjóðin að horfast í augu við þann möguleika að hér verði engin frjáls gjaldeyrisviðskipti til margra ára. 

„Ef menn ætla að hlaupa frá þeim eina möguleika sem fyrir hendi er á að taka upp erlendan gjaldeyri á einhverjum vitrænum formerkjum þá sitja menn uppi með krónuna og hugsanlega efnahagslega vansæld sem afleiðingu af því," segir Ólafur.

Ólafur Ísleifsson:

Eldiviður verðbólgu er á þrotum

„Stýrivextir eru 18 prósent og krónan í hafti. Þetta tvennt stangast á; annað hvort verður undan að láta.

Óljós stefnumörkun í gjaldeyris- og peningamálum, upplausn á stjórnmálavettvangi og algjört vantraust innanlands og utan á mikilvægum stofnunum spilla möguleikum á að létta af höftunum meðan þetta ástand varir. Furðu gegnir að stjórnvöld hafi ekki eytt snjóhengju krónubréfa sem skapar hættu á frekara falli krónu verði viðskipti með gjaldeyri gefin frjáls. Samt væru viðsemjendur í þessu efni ekki nema örfáir erlendir aðilar, innan við tíu talsins.

Eldiviður verðbólgunnar er þrotinn í ljósi samdráttar á öllum sviðum. Því dugir ekki að tefla henni fram sem rökum fyrir hávöxtum. Þetta þýðir að 18 prósenta stýrivextir (og 25 prósenta dráttarvextir!) hljóta að verða undan að láta. Meðan krónan er hneppt í fjötra er erfitt að sjá ástæður fyrir því að vextir séu hærri en til dæmis 5 til 6 prósent.

Stjórnvöld verða í þessu ljósi í samvinnu við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn (já, hann hefir síðasta orðið) að ákveða skjótan og öruggan feril vaxtalækkana niður að þessum mörkum.

Horfast þarf í augu við að ekki er víst að nokkru sinni skapist skilyrði til að taka að nýju upp eðlileg gjaldeyrisviðskipti með krónuna. En í ljósi þess að frjáls gjaldeyris- og fjármálaviðskipti eru forsenda hagvaxtar og velmegunar er þeim mun brýnna að undirbúa að Íslendingar geti tekið upp evru sem fullgildir aðilar að evrópska myntbandalaginu.“

Niðurstaða: Óbreyttir stýrivextir

Þórður Friðjónsson:

Hættuástand í efnahagsmálum

„Vextir eru auðvitað alltof háir um þessar mundir. Það eru gjaldeyrishöft, heimili og fyrirtæki eru afar aðþrengd og horfurnar í efnahagslífinu eru dökkar. Verðbólgan er því nær eingöngu gengisdrifin. Engu að síður tel ég ekki hægt að lækka vextina að svo stöddu. Lækkun vaxta verður að mínu viti að byggja á samræmdri áætlun og einhverri sýn til næstu mánaða og missera. Rétti tíminn til að huga að lækkun er í kjölfar endurskoðunar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins á stöðu og horfum í efnahagsmálum nú í febrúar. Í tengslum við þessa endurskoðun tel ég að við eigum að hefja vaxtalækkunarferlið á grunni skýrrar framtíðarsýnar og vel varðaðrar leiðar út úr þeim ógöngum sem við erum komin í. 

Ég tel að ástandið í efnahagsmálum nú sé hættulegra en nokkru sinni áður á lýðveldistímanum. Ákvarðanir á næstu dögum og vikum geta ráðið því hvort við verðum áfram meðal þeirra þjóða í heiminum sem njóta bestra lífskjara. Það er því mikið í húfi – og niðurstaðan er að miklu leyti á okkar valdi.“

Niðurstaða: Óbreyttir stýrivextir

Edda Rós Karlsdóttir:

Raunsæi, verkvit og kjark

„Setja þarf fram skýra og tímasetta áætlun um afnám gjaldeyrishafta og verulega lækkun stýrivaxta. Lykillinn að slíkri áætlun er að draga úr skammtímakröfum erlendra aðila í krónum, í samráði við AGS. Það eru veruleg vonbrigði að undanfarnar vikur og mánuðir skuli ekki hafa nýst stjórnvöldum til að draga úr líkum á fjármagnsflótta úr landi. Aðgerða- og úrræðaleysi í þessum efnum tefur fyrir lausn gjaldeyriskreppunnar og hraðri lækkun stýrivaxta. Á meðan blæðir atvinnulífinu og störf glatast. Áframhaldandi gjaldeyrishöft og einangrun frá alþjóðasamfélaginu er vægast sagt slæmur kostur og ávísun á lakari lífskjör til framtíðar.

Stjórnvöldum hefur ekki tekist nægjanlega vel að fylgja eftir eigin efnahagsstefnu, en hún var sett fram í viljayfirlýsingunni sem fjármálaráðherra og seðlabankastjóri sendu AGS í nóvember. Það er því ekki lengur bara miðlunarferli peningastefnunnar sem er stíflað, heldur miðlunarferli efnahagsstefnunnar í heild. Stífluna verður að losa tafarlaust með því að skipta um yfirstjórn í Seðlabanka og ráðuneytum. Það er ekki hvorki tími né ástæða til að bíða eftir nefndaráliti um slíkar mannabreytingar, enda eru þær jafnframt forsenda þess að endurvinna traust á Íslandi bæði innanlands og utan.

Staða efnahagsmála er grafalvarleg. Efnahagsstefnan sem lögð var fram í AGS-planinu er eina raunhæfa leiðin sem kynnt hefur verið út úr kreppunni. Stefnan er ekki gallalaus og krefst endurskoðunar og aðlögunar að breyttum aðstæðum hverju sinni. Íslendingar eiga sjálfir að hafa frumkvæði að þeirri vinnu, en hún þarf að fara fram í samvinnu við vinaþjóðir okkar og AGS. Næstu ár verða þjóðinni erfið. Ríkissjóður stendur veikt og engar töfralausnir eru fyrirliggjandi. Nú þarf raunsæi, verkvit og kjark.“

Niðurstaða: Óbreyttir stýrivextir