Slök peningamálastefna og stórt bankakerfi orsök hrunsins 9. október 2008 09:44 Dr. Jón Daníelsson. MYND/Stöð 2 Tveir þættir ráða því hvernig fór fyrir íslensku bönkunum þremur að mati Jóns Daníelssonar, dósents við London School og Economics. Það var slök peningamálastefna og of stórt bankakerfi. Jón fer yfir málin á vef Breska ríkisútvarpsins í grein undir yfirskriftinni Hvað kom fyrir Ísland? Þar segir Jón að Ísland sé fyrsta fórnarlamb lausafjárkrísunnar í heiminum. Tveir þættir ráði því, annar nokkuð fyrirsjáanlegur sem sé getuleysi Seðlabankans. Jón bendir að á síðustu árum hafi peningamálastefnan byggst á verðbólgumarkmiðum eins og í Bretlandi. Þetta þýði að Seðlabankinn hækki stýrivexti í takt við hækkandi verðbólgu. „Slík stefna gengur vel upp samkvæmt hagfræðinni og á vel við í stærri ríkjum. Í tilfelli Íslands beið hún hins vegar afhroð," segir Jón. Seðlabankinn sóaði tækifærum til að auka gjaldeyrisvaraforða Jón bendir á að stýrivextir hafi verið yfir 15 prósentum og í litlum hagkerfum eins og Íslandi hvetji slíkt fyrirtæki og heimili til að taka lán í erlendri mynt. Þetta laði einnig að spámenn í gjaldeyrismálum en hvorir tveggja telji sig hagnast á vaxtamun milli Íslands og útlanda. Þetta hafi aftur leitt til uppgangs í efnahagsmálum og verðbólgu sem aftur hafi kallað á stýrivaxtahækkun hjá Seðlabankanum. Jón segir að stýrivextirnir hafi að undanförnu verið úr öllum takti við stöðu mála í efnahagslífinu og að virði gjaldmiðilsins hafi óhjákvæmilega farið að rýrna. Þetta hefði Seðlabankanum átt að vera ljóst enn hann hefði sóað nokkrum góðum tækifærum á að koma í veg fyrir þetta og byggja upp gjaldeyrisvaraforða. Þá segir Jón að þessu til viðbótar sé stjórnun Seðlabankans sérstök. Þrír bankastjórar séu í bankanum, þar af einn fyrrverandi stjórnmálamaður. Formaður bankastjórnar sé fyrrverandi forsætisráðherra til margra ára. Þarna er átt við Davíð Oddsson. Jón segir að vegna þessa hafi komið fram efasemdir um það hversu óháð stjórn Seðlabankans sé. Slíkt stjórnun hafi ákveðnar afleiðingar sem hafi orðið sérlega áberandi í fjármálakreppunni. „Með því að velja stjórnendur út frá pólitískum bakgrunni fremur en sérfræðiþekkingu á hagfræði og fjármálum geta menn litið svo á að bankinn sé ekki í stakk búinn til takast á við efnahagslíf í kreppu," segir Jón. Bankarnir betur staddir en margir í Evrópu Jón ræðir svo um hinn þáttinn, stærð bankakerfisins. Fyrir kreppuna hafi eignir bankanna í útlöndum verið tíu sinnum meiri en verg landsframleiðsla og skuldirnar hafi verið jafnmiklar. Við venjulegar kringumstæður hefði þetta ekki valdið áhyggjum svo framarlega sem bankarnir væru vel reknir. Jón segir íslensku bankana hafa verið betur fjármagnaða og með minni áhættu en margir bankar í Evrópu. Það skipti hins vegar ekki máli við núverandi aðstæður heldur stuðningur stjórnvalda við banka. Stærð íslensku bankanna hafi þýtt að ríkisstjórnin hafi ekki getað staðið á bak við þá ólíkt öðrum löndum. „Þessi þáttur varð veigameiri og hrun bankanna er meðal annars tilkomin vegna þess að Seðlabankanum tókst ekki að auka gjaldeyrisvaraforðann sinn þrátt fyrir að mjög hafi verið þrýst á hann að gera það," segir Jón. Horfur til framtíðar góðar Jón bendir á að gengi krónunnar hafi verið að veikjast allt árið og því hafi vaknað efasemdir um bankakerfið hér á landi. Það sem raskað hafi jafnvæginu á endanum hafi verið hin ótrúlega bankakreppa. „Hið sorglega eru áhrif kreppunnar á íslensk heimili. Þau horfa fram á að afborganir af lánum munu hækka um allt að 50 prósent og verðbólga mun hugsanlega fara í 30 prósent í ár en laun ekki hækka og fjölda verður sagt upp. Sem betur fer eru horfurnar til langs tíma góðar. Ísland á nóg af auðlindum og vel menntað vinnuafl og því eru horfurnar í efnahagsmálum til langs tíma góðar," segir Jón. Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Rauf sátt vegna Max-málsins og gæti átt yfir höfði sér refsimál Viðskipti erlent Krefjast gjaldþrots umdeildrar bílastæðaþjónustu Viðskipti innlent Samkaup, Heimkaup og Orkan hefja samrunaviðræður Viðskipti innlent Þjónusturof hjá alþjóðlegum birgja Viðskipti innlent Sparisjóður hagnaðist um 205 milljónir króna Viðskipti innlent Bein útsending frá Nýsköpunarviku Viðskipti innlent Starfsfólk fær 150 milljónir í hlutabréfum Viðskipti innlent Stefna á opnun fyrsta skammtíma raforkumarkaðarins á næsta ári Viðskipti innlent VÍS gefið yfir 1.100 fjölskyldum barnabílspegla í sængurgjöf Samstarf Snillingur í útlöndum: „Þegar vinirnir keyptu sér nammi keypti ég mér diskókúlur“ Atvinnulíf Fleiri fréttir Krefjast gjaldþrots umdeildrar bílastæðaþjónustu Endurkjörinn formaður og fimm koma ný inn í stjórn Þjónusturof hjá alþjóðlegum birgja Samkaup, Heimkaup og Orkan hefja samrunaviðræður Stefna á opnun fyrsta skammtíma raforkumarkaðarins á næsta ári Bein útsending frá Nýsköpunarviku Sparisjóður hagnaðist um 205 milljónir króna Starfsfólk fær 150 milljónir í hlutabréfum Magnús eignast Latabæ á nýjan leik Ráðin framkvæmdastjóri Rue de Net Almennt útboð Íslandshótela hefst á morgun Ætlar að gera Grillhúsið að heitasta staðnum í Borgarnesi Landsvirkjun selur í fyrsta skipti í raforkukauphöll Ráðin forstöðukona Nýrra orkukosta Eigendur TGI Fridays kaupa Grillhúsið Freyr ráðinn til Eflingar Tilnefndur sem besti leikur fyrir snjalltæki á Norðurlöndum MAST olli Brúneggjum tjóni en RÚV sýknað Tilboðið afturkallað og Eik öðlast frelsi til athafna á ný Brottfarirnar í apríl nokkuð færri en á síðasta ári Engin hópuppsögn í apríl Fer frá Deloitte til Góðra samskipta Mun stýra tæknisviði Carbfix Íslendingar þurfi að gæta hófs í vexti efnahagslífsins Hagnaðist um tæpa ellefu milljarða þrátt slæman búskap Miklar verðbólguvæntingar halda vöxtunum uppi Gera þrjátíu til fjörutíu kaupsamninga á hverjum degi Áhorf á Eurovision hríðfellur Aukið atvinnuleysi Kynning á yfirlýsingu peningastefnunefndar Sjá meira
Tveir þættir ráða því hvernig fór fyrir íslensku bönkunum þremur að mati Jóns Daníelssonar, dósents við London School og Economics. Það var slök peningamálastefna og of stórt bankakerfi. Jón fer yfir málin á vef Breska ríkisútvarpsins í grein undir yfirskriftinni Hvað kom fyrir Ísland? Þar segir Jón að Ísland sé fyrsta fórnarlamb lausafjárkrísunnar í heiminum. Tveir þættir ráði því, annar nokkuð fyrirsjáanlegur sem sé getuleysi Seðlabankans. Jón bendir að á síðustu árum hafi peningamálastefnan byggst á verðbólgumarkmiðum eins og í Bretlandi. Þetta þýði að Seðlabankinn hækki stýrivexti í takt við hækkandi verðbólgu. „Slík stefna gengur vel upp samkvæmt hagfræðinni og á vel við í stærri ríkjum. Í tilfelli Íslands beið hún hins vegar afhroð," segir Jón. Seðlabankinn sóaði tækifærum til að auka gjaldeyrisvaraforða Jón bendir á að stýrivextir hafi verið yfir 15 prósentum og í litlum hagkerfum eins og Íslandi hvetji slíkt fyrirtæki og heimili til að taka lán í erlendri mynt. Þetta laði einnig að spámenn í gjaldeyrismálum en hvorir tveggja telji sig hagnast á vaxtamun milli Íslands og útlanda. Þetta hafi aftur leitt til uppgangs í efnahagsmálum og verðbólgu sem aftur hafi kallað á stýrivaxtahækkun hjá Seðlabankanum. Jón segir að stýrivextirnir hafi að undanförnu verið úr öllum takti við stöðu mála í efnahagslífinu og að virði gjaldmiðilsins hafi óhjákvæmilega farið að rýrna. Þetta hefði Seðlabankanum átt að vera ljóst enn hann hefði sóað nokkrum góðum tækifærum á að koma í veg fyrir þetta og byggja upp gjaldeyrisvaraforða. Þá segir Jón að þessu til viðbótar sé stjórnun Seðlabankans sérstök. Þrír bankastjórar séu í bankanum, þar af einn fyrrverandi stjórnmálamaður. Formaður bankastjórnar sé fyrrverandi forsætisráðherra til margra ára. Þarna er átt við Davíð Oddsson. Jón segir að vegna þessa hafi komið fram efasemdir um það hversu óháð stjórn Seðlabankans sé. Slíkt stjórnun hafi ákveðnar afleiðingar sem hafi orðið sérlega áberandi í fjármálakreppunni. „Með því að velja stjórnendur út frá pólitískum bakgrunni fremur en sérfræðiþekkingu á hagfræði og fjármálum geta menn litið svo á að bankinn sé ekki í stakk búinn til takast á við efnahagslíf í kreppu," segir Jón. Bankarnir betur staddir en margir í Evrópu Jón ræðir svo um hinn þáttinn, stærð bankakerfisins. Fyrir kreppuna hafi eignir bankanna í útlöndum verið tíu sinnum meiri en verg landsframleiðsla og skuldirnar hafi verið jafnmiklar. Við venjulegar kringumstæður hefði þetta ekki valdið áhyggjum svo framarlega sem bankarnir væru vel reknir. Jón segir íslensku bankana hafa verið betur fjármagnaða og með minni áhættu en margir bankar í Evrópu. Það skipti hins vegar ekki máli við núverandi aðstæður heldur stuðningur stjórnvalda við banka. Stærð íslensku bankanna hafi þýtt að ríkisstjórnin hafi ekki getað staðið á bak við þá ólíkt öðrum löndum. „Þessi þáttur varð veigameiri og hrun bankanna er meðal annars tilkomin vegna þess að Seðlabankanum tókst ekki að auka gjaldeyrisvaraforðann sinn þrátt fyrir að mjög hafi verið þrýst á hann að gera það," segir Jón. Horfur til framtíðar góðar Jón bendir á að gengi krónunnar hafi verið að veikjast allt árið og því hafi vaknað efasemdir um bankakerfið hér á landi. Það sem raskað hafi jafnvæginu á endanum hafi verið hin ótrúlega bankakreppa. „Hið sorglega eru áhrif kreppunnar á íslensk heimili. Þau horfa fram á að afborganir af lánum munu hækka um allt að 50 prósent og verðbólga mun hugsanlega fara í 30 prósent í ár en laun ekki hækka og fjölda verður sagt upp. Sem betur fer eru horfurnar til langs tíma góðar. Ísland á nóg af auðlindum og vel menntað vinnuafl og því eru horfurnar í efnahagsmálum til langs tíma góðar," segir Jón.
Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Rauf sátt vegna Max-málsins og gæti átt yfir höfði sér refsimál Viðskipti erlent Krefjast gjaldþrots umdeildrar bílastæðaþjónustu Viðskipti innlent Samkaup, Heimkaup og Orkan hefja samrunaviðræður Viðskipti innlent Þjónusturof hjá alþjóðlegum birgja Viðskipti innlent Sparisjóður hagnaðist um 205 milljónir króna Viðskipti innlent Bein útsending frá Nýsköpunarviku Viðskipti innlent Starfsfólk fær 150 milljónir í hlutabréfum Viðskipti innlent Stefna á opnun fyrsta skammtíma raforkumarkaðarins á næsta ári Viðskipti innlent VÍS gefið yfir 1.100 fjölskyldum barnabílspegla í sængurgjöf Samstarf Snillingur í útlöndum: „Þegar vinirnir keyptu sér nammi keypti ég mér diskókúlur“ Atvinnulíf Fleiri fréttir Krefjast gjaldþrots umdeildrar bílastæðaþjónustu Endurkjörinn formaður og fimm koma ný inn í stjórn Þjónusturof hjá alþjóðlegum birgja Samkaup, Heimkaup og Orkan hefja samrunaviðræður Stefna á opnun fyrsta skammtíma raforkumarkaðarins á næsta ári Bein útsending frá Nýsköpunarviku Sparisjóður hagnaðist um 205 milljónir króna Starfsfólk fær 150 milljónir í hlutabréfum Magnús eignast Latabæ á nýjan leik Ráðin framkvæmdastjóri Rue de Net Almennt útboð Íslandshótela hefst á morgun Ætlar að gera Grillhúsið að heitasta staðnum í Borgarnesi Landsvirkjun selur í fyrsta skipti í raforkukauphöll Ráðin forstöðukona Nýrra orkukosta Eigendur TGI Fridays kaupa Grillhúsið Freyr ráðinn til Eflingar Tilnefndur sem besti leikur fyrir snjalltæki á Norðurlöndum MAST olli Brúneggjum tjóni en RÚV sýknað Tilboðið afturkallað og Eik öðlast frelsi til athafna á ný Brottfarirnar í apríl nokkuð færri en á síðasta ári Engin hópuppsögn í apríl Fer frá Deloitte til Góðra samskipta Mun stýra tæknisviði Carbfix Íslendingar þurfi að gæta hófs í vexti efnahagslífsins Hagnaðist um tæpa ellefu milljarða þrátt slæman búskap Miklar verðbólguvæntingar halda vöxtunum uppi Gera þrjátíu til fjörutíu kaupsamninga á hverjum degi Áhorf á Eurovision hríðfellur Aukið atvinnuleysi Kynning á yfirlýsingu peningastefnunefndar Sjá meira