Hófsemd í gegnum skattkerfið 27. júlí 2004 00:01 Mín skoðun - Gunnar Smári Egilsson Tillögur forsvarsmanna Lýðheilsustofnunar um sérstakan skatt á sykur og sykurbættar matvörur gefur tilefni til að velta fyrir sér hlutverki ríkisvaldsins, skattkerfisins og hvaða væntingar við gerum til þessara fyrirbrigða. Sykur er eins og flest annað í lífinu; gott í hófi. Sykurinn gælir við bragðlaukana og eykur þannig lífsgæði okkar. Hann getur gert súrasta mat ætan -- og jafnvel sætan -- og einnig mat sem er svo beiskur að við gætum ekki borðað hann án smá sykurs. En eins og flest það sem er ágætt í hófi hefur sykurinn vond áhrif á okkur ef við neytum hans ekki af hófsemd. Sem kunnugt er á þetta við allt og alla. Flest eitur eru góð lyf í smærri skömmtum. Sólin heldur í okkur lífinu en er samt æði varasöm. Engin tónlist er svo ljúf að við getum hlustað á hana endalaust. Við þurfum að borða til að lifa en við getum drepið okkur á ofáti. Og svo framvegis. Sykurinn er því ekki vondur í sjálfu sér -- fremur en nokkuð annað -- heldur getum við gert hann illan með því að valda okkur skaða með honum. Þetta eru rök byssuframleiðenda og annarra sem verjast öllum takmörkunum á byssueign í Bandaríkjunum. Byssur drepa ekki fólk -- fólk notar byssur til að drepa fólk. Munurinn á byssum og sykri er hins vegar sá að sykur getur aukið lífsgæði en byssur tæplega. Og það er auðvelt að drepa annan mann með byssu en nánast ómögulegt með sykri. En það deyja líklega fleiri af völdum misnotkunar á sykri en byssum. Sérstökum sykurskatti er ætlað að halda fólki frá ofneyslu sykurs með peningalegum hindrunum. Þú mátt borða sykur en það mun kosta þig nokkuð. Ef þetta gengi eftir myndum við snúa aftur til þess tíma að aðeins auðugt fólk hafði efni á að vera feitt. Hinir fátæku fitnuðu ekki fyrr en kaupmáttur fór að aukast og þeir gátu leyft sér óhóf yfirstéttanna. En þá voru þeir ríku komnir með einkaþjálfara og lækna til að soga úr sér fituna, sem þeir blönku höfðu ekki efni á. Þess vegna eru þeir fátækustu orðnir feitastir en þeir ríkustu grennstir. Ef við hækkum verðið á sykri nóg þá gætum við ef til vill snúið þessu við. Ef hinir fátæku verða grannir munu hinir ríku eflaust aftur vilja skreyta sig með fitu. En gerist þetta svona. Eiturlyf eru dýr. Samt neita fátækir sér ekki um þau. Og þeir sem eru ekki fátækir þegar þeir byrja að nota eiturlyf verða það vanalega á endanum. Þeir spara hins vegar flest við sig -- annað en eiturlyfin. Og þannig er um margt annað. Ef heimilisbókhald okkar er skoðað er ekki erfitt að halda því fram að allar ákvarðanir okkar séu skynsamar út frá peningalegu sjónarmiði. Pétur Blöndal alþingismaður hefur verið talsmaður skynsemi í peningamálum og hefur með því orðið einskonar skemmikraftur. Okkur finnst bráðskemmtilegt að heyra sjónarmið hans -- en ég held að flestum hrylli við að fara eftir þeim. Við skulum horfast í augu við það: Helmingurinn af því sem við kaupum er annað hvort drasl eða óþarfi -- eða bæði. Það er því hæpið að hægt sé að kenna öllum almenningi hófsemd með verðstýringu. Ef við vildum gera það ættum við að kippa kaupmættinum aftur um hálfa öld eða svo. Ef við viljum forða fólki frá því að skaða sig með taumleysi og græðgi þurfum við að höfða til betri hluta þess en buddunnar. Og það eru mörg fyrirbrigði í samfélagi betur til þess fallin en skattkerfið. Marga undanfarna áratugi höfum við viljað breyta skattkerfinu -- sem er í eðli sínu rukkun félagsgjalda -- þannig að það nái að endurspegla mannúðarsjónarmið okkar; manngæsku, jöfnuð og sanngirni. Það má vera að þetta sé framkvæmanlegt en hættan er sú að við hættum að iðka gæsku okkar á öðrum sviðum þar sem hún á betur heima. Og það er nokkuð ljóst að skattkerfið á enn langt í land með þessi háleitu markmið þótt við förum ekki að bæta á það kröfum um boðun hófsemdar í samfélaginu. Við hljótum enn að kunna betri aðferðir til þess. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gunnar Smári Egilsson Mest lesið Vegið að æru embættismanna Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir Skoðun Til óákveðinna kjósenda Eygló Halldórsdóttir Skoðun Opið bréf til forsetaframbjóðenda Elín Erna Steinarsdóttir Skoðun Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega Skoðun Sameiningaraflið Katrín Jakobsdóttir Kári Bjarnason Skoðun Snúningshurðin í ráðuneytinu Jón Kaldal Skoðun Ómetanleg leiðsögn Magnús Ingi Óskarsson Skoðun A Letter of Encouragement for Voters of Foreign Origin. Nichole Leigh Mosty Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Það þarf þyrlupall við þjóðarsjúkrahúsið Hópur lækna á þyrlum Landhelgisgæslunnar Skoðun Skoðun Skoðun A Letter of Encouragement for Voters of Foreign Origin. Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Sameiningaraflið Katrín Jakobsdóttir Kári Bjarnason skrifar Skoðun Snúningshurðin í ráðuneytinu Jón Kaldal skrifar Skoðun Til óákveðinna kjósenda Eygló Halldórsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til forsetaframbjóðenda Elín Erna Steinarsdóttir skrifar Skoðun Ómetanleg leiðsögn Magnús Ingi Óskarsson skrifar Skoðun Vegið að æru embættismanna Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hverjum treystum við fyrir fjöreggjunum okkar? skrifar Skoðun Stöndum í lappirnar! Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Gjöf sem gefur Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Vegna hvers kýs ég Katrínu Jón Kristjánsson skrifar Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Alþingi slátrar jafnræðisreglunni Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Málfarslöggan verk sín vann Ari Páll Kristinsson skrifar Skoðun Verðmæti Döff kjósenda Mordekaí Elí Esrason skrifar Skoðun Nýja hægrið Davíð Bergmann skrifar Skoðun Afhverju viltu fá trúð á Bessastaði? Diljá Ámundadóttir Zoega skrifar Skoðun Heldur þann besta en þann næstbesta! Vilhjálmur B. Bragason skrifar Skoðun Vel gert! Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund; vörður auðlinda og nýsköpunar Valdimar Össurarson skrifar Skoðun Forsetabaráttan: Hin fimm fræknu og leiðtogafræðin Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Sýnileiki og styrkur þjóðar Ásdís Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Velferð fólks framar markaðsvæddri netsölu áfengis Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Halla Hrund, Halla Tómasdóttir eða Katrín Jakobsdóttir? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Það þarf þyrlupall við þjóðarsjúkrahúsið Hópur lækna á þyrlum Landhelgisgæslunnar skrifar Skoðun Vonandi endurtekur sagan sig! Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - Þarf fólk eins og þig, fyrir fólk eins og mig? Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Kjósum sterkan leiðtoga Guðlaug Hrönn Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Munu kosningar bjarga Bretlandi? Guðmundur Einarsson skrifar Skoðun Hvers konar bull er þetta ! Fjölnir Sæmundsson skrifar Sjá meira
Mín skoðun - Gunnar Smári Egilsson Tillögur forsvarsmanna Lýðheilsustofnunar um sérstakan skatt á sykur og sykurbættar matvörur gefur tilefni til að velta fyrir sér hlutverki ríkisvaldsins, skattkerfisins og hvaða væntingar við gerum til þessara fyrirbrigða. Sykur er eins og flest annað í lífinu; gott í hófi. Sykurinn gælir við bragðlaukana og eykur þannig lífsgæði okkar. Hann getur gert súrasta mat ætan -- og jafnvel sætan -- og einnig mat sem er svo beiskur að við gætum ekki borðað hann án smá sykurs. En eins og flest það sem er ágætt í hófi hefur sykurinn vond áhrif á okkur ef við neytum hans ekki af hófsemd. Sem kunnugt er á þetta við allt og alla. Flest eitur eru góð lyf í smærri skömmtum. Sólin heldur í okkur lífinu en er samt æði varasöm. Engin tónlist er svo ljúf að við getum hlustað á hana endalaust. Við þurfum að borða til að lifa en við getum drepið okkur á ofáti. Og svo framvegis. Sykurinn er því ekki vondur í sjálfu sér -- fremur en nokkuð annað -- heldur getum við gert hann illan með því að valda okkur skaða með honum. Þetta eru rök byssuframleiðenda og annarra sem verjast öllum takmörkunum á byssueign í Bandaríkjunum. Byssur drepa ekki fólk -- fólk notar byssur til að drepa fólk. Munurinn á byssum og sykri er hins vegar sá að sykur getur aukið lífsgæði en byssur tæplega. Og það er auðvelt að drepa annan mann með byssu en nánast ómögulegt með sykri. En það deyja líklega fleiri af völdum misnotkunar á sykri en byssum. Sérstökum sykurskatti er ætlað að halda fólki frá ofneyslu sykurs með peningalegum hindrunum. Þú mátt borða sykur en það mun kosta þig nokkuð. Ef þetta gengi eftir myndum við snúa aftur til þess tíma að aðeins auðugt fólk hafði efni á að vera feitt. Hinir fátæku fitnuðu ekki fyrr en kaupmáttur fór að aukast og þeir gátu leyft sér óhóf yfirstéttanna. En þá voru þeir ríku komnir með einkaþjálfara og lækna til að soga úr sér fituna, sem þeir blönku höfðu ekki efni á. Þess vegna eru þeir fátækustu orðnir feitastir en þeir ríkustu grennstir. Ef við hækkum verðið á sykri nóg þá gætum við ef til vill snúið þessu við. Ef hinir fátæku verða grannir munu hinir ríku eflaust aftur vilja skreyta sig með fitu. En gerist þetta svona. Eiturlyf eru dýr. Samt neita fátækir sér ekki um þau. Og þeir sem eru ekki fátækir þegar þeir byrja að nota eiturlyf verða það vanalega á endanum. Þeir spara hins vegar flest við sig -- annað en eiturlyfin. Og þannig er um margt annað. Ef heimilisbókhald okkar er skoðað er ekki erfitt að halda því fram að allar ákvarðanir okkar séu skynsamar út frá peningalegu sjónarmiði. Pétur Blöndal alþingismaður hefur verið talsmaður skynsemi í peningamálum og hefur með því orðið einskonar skemmikraftur. Okkur finnst bráðskemmtilegt að heyra sjónarmið hans -- en ég held að flestum hrylli við að fara eftir þeim. Við skulum horfast í augu við það: Helmingurinn af því sem við kaupum er annað hvort drasl eða óþarfi -- eða bæði. Það er því hæpið að hægt sé að kenna öllum almenningi hófsemd með verðstýringu. Ef við vildum gera það ættum við að kippa kaupmættinum aftur um hálfa öld eða svo. Ef við viljum forða fólki frá því að skaða sig með taumleysi og græðgi þurfum við að höfða til betri hluta þess en buddunnar. Og það eru mörg fyrirbrigði í samfélagi betur til þess fallin en skattkerfið. Marga undanfarna áratugi höfum við viljað breyta skattkerfinu -- sem er í eðli sínu rukkun félagsgjalda -- þannig að það nái að endurspegla mannúðarsjónarmið okkar; manngæsku, jöfnuð og sanngirni. Það má vera að þetta sé framkvæmanlegt en hættan er sú að við hættum að iðka gæsku okkar á öðrum sviðum þar sem hún á betur heima. Og það er nokkuð ljóst að skattkerfið á enn langt í land með þessi háleitu markmið þótt við förum ekki að bæta á það kröfum um boðun hófsemdar í samfélaginu. Við hljótum enn að kunna betri aðferðir til þess.
Skoðun Hvar er sómakenndin? Blakleikur Ísraels og Íslands Hrönn Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar