Sorg­lega lítið að frétta af árangri kynja­kvóta í jafnréttisparadís

Lögin voru samþykkt 2010 og komu til framkvæmda 2013. Þau leiddu strax til aukinnar þátttöku kvenna í stjórnum. Engu að síður segir Dr. Gunnar Gunnarsson, yfirmaður greiningar og ráðgjafar hjá Creditinfo að af árangri laganna sé „sorglega lítið að frétta.“

Konur 14% framkvæmdastjóra í stærstu fyrirtækjum landsins

„Hugmyndin með lögum um jafnari kynjahlutföll var að fjölbreyttar stjórnir myndu leiða til fjölbreyttari framkvæmdastjórna og breiðari breytinga í atvinnulífinu. Sú þróun hefur ekki orðið. Aðeins eru um 14% stjórnenda í stærstu fyrirtækjum landsins konur, á meðan hlutfallið er nær 19% í litlum fyrirtækjum. Þetta er sláandi þegar við horfum í tölurnar, að hlutfall kvenna í framkvæmdastjórnum hafi hækkað um innan við prósentustig á ári síðustu 15 ár. Það er algjör stöðnun,“ segir Gunnar.

Þann 30. október næstkomandi verður tilkynnt um hvaða fyrirtæki eru á meðal Framúrskarandi fyrirtækja árið 2025. Creditinfo og Sýn hafa tekið höndum saman um kynningu á verkefninu til þriggja ára en listinn verður gerður opinber á sérstökum vef á Vísi í október. Þegar litið er til kynjahlutfalla stjórnenda Framúrskarandi fyrirtækja sérstaklega þá sést að hlutfall kvenna þeirra á meðal er enn lægra eða 12.9%.

 „Því miður höfum við ekki séð miklar breytingar á hlutfalli kvenna á meðal stjórnenda Framúrskarandi fyrirtækja síðastliðin ár en það er í takt við þróunina hjá flestum fyrirtækjum.“ 

Konur í öllum æðstu embættum þjóðarinnar: „Er þetta ekki bara komið?“

Fyrrnefndur listi Alþjóðaefnahagsráðsins yfir jafnrétti kynjanna tekur fyrir stöðu og þróun jafnréttis kynja í 148 löndum þegar kemur að atvinnutækifærum, menntunartækifærum, heilbrigðismálum og stjórnmálaþátttöku. Heildarskor Íslands er 92,6%, eina landið í heiminum sem nær yfir 90 prósentustigum.

Konur gegna í dag mörgum af æðstu embættum þjóðarinnar; þær eru forseti, forsætisráðherra, biskup, ríkislögreglustjóri og leiðtogar allra þriggja stjórnarflokkanna. Er þetta ekki bara komið eða skapar þessi sýnileiki bara þá tilfinningu að jafnrétti sé náð?

„Það verður óneitanlega erfiðara að tala um að kynjahalli sé vandamál í atvinnulífinu þegar margar konur eru svo sýnilegar á opinberum vettvangi, en við vísum í gögnin og bendum á stöðuna í tölum og þær eru sláandi.

 Þegar talað er um hvort þetta sé ekki bara komið höfum við rýnt í nýráðningar og þar hreyfist nálin ekki heldur. Þegar nýr framkvæmdastjóri er ráðinn eru yfirgnæfandi líkur á að það sé karl,“ segir Gunnar.

Fjölbreytileiki skilar sér í árangri

Þessa ríku tilhneigingu til að skipa karla í stjórnir fyrirtækja segir Gunnar erfitt að útskýra. Gögn Creditinfo sýna t.a.m að vanskil eru minni hjá fyrirtækjum með blandaðar stjórnir. Sama gildi þegar framkvæmdastjórinn er kona.

„Almennt fara konur sjaldnar í vanskil en karlar. Munurinn er ekki stór í prósentum en tölfræðilega afgerandi. Þetta ætti að vera rannsóknarefni fyrir háskóla. Ef þetta tengist minni áhættusækni, þá væri gagnlegt að skilja það betur.“ 

Að sama skapi segir Gunnar fjölbreytileika í stjórnum og meiri breidd að vera hagkvæm: „Helmingur viðskiptavina eru konur. Það er eðlilegt að hafa fulltrúa þessa hóps í stjórn fyrirtækis. Þetta ætti að vera sjálfgefið. En það er erfitt að setja fingur á hvar vandinn liggur. Liggur hann í viðhorfum stjórnenda, í orðalagi atvinnuauglýsinga eða hjá umsækjendum sjálfum?

Rannsóknir hafa sýnt að kynin lesa atvinnuauglýsingar á ólíkan hátt. Konur líta oft á skilyrðin sem sett eru fram sem ófrávíkjanleg, á meðan karlar sækja um þó þeir uppfylli aðeins hluta þeirra,“ segir Gunnar

Arftakaáætlun gæti skilað meðvitaðri niðurstöðum

Gunnar segir frekari löggjöf ekki endilega svarið. Mögulega megi fara aðrar leiðir til að jafna kynjahlutfall. Tillögur hafa meðal annars komið fram um svokallaðar arftakaáætlanir.

„Mér finnst það áhugaverð nálgun, að fyrirtækin þjálfi markvisst upp arftaka innan sinna raða sem taki við þegar forstjóri eða framkvæmdastjóri hættir, í stað þess að fara í ráðningaferli þar sem það virðist leiða okkur alltaf aftur að karlkyns forstjórum. Með arftakaáætlun mætti gera þetta meira meðvitað. En ég er alls ekki með lausnina á þessum málum,“ segir Gunnar.

Gögnin gætu gert Ísland leiðarljós annarra landa

Gögn Creditinfo ná til allra fyrirtækja, stórra sem smárra, ólíkt erlendum rannsóknum sem byggja yfirleitt aðeins á skráðum félögum í kauphöll. Þetta segir Gunnar ákveðna sérstöðu sem aðrar þjóðir gætu haft gagn af.

„Erlendar rannsóknir á stöðu kynjanna í stjórnum fyrirtækja ná eingöngu til stórra skipulagheilda sem haga sér ekki eins og hið almenna fyrirtæki og forstjórinn hefur minni áhrif. Það er því ekki endilega hægt að sjá í fljótu bragði hvar við stöndum í samanburði við önnur lönd því flest íslensk fyrirtæki eru pínulítil. 

Gögnin okkar ná aftur á móti yfir öll fyrirtækin í landinu. Við eigum öll fjárhagsgögn og vanskilaupplýsingar og getum gert ýtarlegar greiningar á ólíkum þáttum allra fyrirtækja. Ísland gæti þess vegna orðið leiðarljós fyrir aðrar þjóðir í þessum rannsóknum.“

Enginn að tala um að reka karla

En af hverju hafa lögin ekki haft meiri áhrif en raun ber vitni? Af hverju er nýliðun kvenna í æðstu stjórnendastöður svo hæg? Gunnar ítrekar að enn vanti svör. 

„Búið er að stofna rannsóknasetur um jafnrétti í efnahags- og atvinnulífi við Háskóla Íslands svo það er ljóst að verið er að rannsaka þetta og við hjá Creditinfo erum virkir þátttakendur í því starfi," segir hann og ítrekar að með rannsóknum sé ekki vegið að rétti karla.

„Umræða um lagasetningar og kynjakvóta geta verið viðkvæmar en það er enginn að tala um að reka karla og ráða konur í staðinn. En það er heldur ekki raunhæft í nýráðningum að hæfasta fólkið sé alltaf karlkyns. Við eigum nóg af menntuðum konum. Spurningin er af hverju þær ná ekki inn í þessar stöður. Þetta er verðugt rannsóknarefni og háskólar ættu skoða hvaða hindranir liggja raunverulega fyrir. Það er ekki hægt að segja að þetta sé allt að koma. Gögnin sýna annað,“ segir Gunnar.

Þessi grein er hluti af samstarfi Sýnar og Creditinfo um Framúrskarandi fyrirtæki