Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar 24. júní 2025 08:31 Í hjarta hvers skólasamfélags standa þeir sem sinna börnunum: kennarar, stuðningsfulltrúar, leikskólakennarar, þroskaþjálfar og aðrir starfsmenn. Þetta fólk vinnur daglega að því að skapa umhyggjusamt og öruggt umhverfi fyrir börn að þroskast í – bæði til náms og til lífs. En það gleymist oft að þeir sem annast aðra þurfa sjálfir umönnun. Það er ekki nóg að leggja sig fram fyrir börnin ef eigið innra líf er litað af sjálfsgagnrýni og óöryggi. Til þess að geta skapað öruggt og uppbyggilegt rými fyrir börn, þarf starfsfólk sjálft að hafa fundið öruggt rými innan sjálfs síns. „Andstæðan við ást er ekki hatur, heldur höfnun.“– Herdís Pálsdóttir Þegar starfsfólk finnur fyrir innri höfnun – með stöðugri sjálfsgagnrýni, kröfu um að vera betri, hraðari, rólegri, þolinmóðari – þá verður erfitt að mæta börnum af dýpri umhyggju. En þegar starfsmaður getur mætt sjálfum sér með virðingu og mildi, myndast tenging við eigin mannleika – og þar með dýpri tenging við barnið. Sjálfstraust sem innri ró, ekki fullkomnun Að hafa trú á sjálfum sér þýðir ekki að vera með öll svörin, eða gera aldrei mistök. Það þýðir að geta staðið með sjálfum sér í mannlegri ófullkomnun – að vita að maður er nóg eins og maður er, og að mistök séu hluti af vexti, ekki sönnun á vanhæfni. „Það sem barnið upplifir og lærir í gegnum tilfinningalega tengingu, skapar grunntóninn í sjálfsmynd þess. Sama gildir um fullorðna – við verðum að finna tengingu við okkur sjálf áður en við getum verið heil fyrir aðra.“– Hanna Hjertaas Sjálfskærleikur er ekki sjálfsdýrkun Sjálfskærleikur er ekki að hampa sjálfum sér, heldur að mæta sjálfum sér með hlýju, sérstaklega þegar við eigum um sárt að binda. Hann birtist í hvernig við tölum við okkur sjálf innra með okkur. Segjum við: „Þú ert að reyna – það er nóg“? Eða „Þetta var ekki nóg, þú verður að gera betur“? „Það sem við höfum ekki fengið sem börn – skilning, umhyggju, hlustun – það getum við lært að gefa sjálfum okkur. Það er fyrsta skrefið í átt að heilun.“– Dr. Alice Miller Innri gagnrýni og sjálfsniðurrif Í mínu námi í EQ Institute fann ég gagnrýnisraddirnar mínar og hvaðan þær komu. Þetta gat verið allt frá foreldrum mínum og öðrum ættingjum og frá þeim sem áttu að gæta mín í skólakerfinu. Þessar raddir urðu að sjálfsgagnrýni minni langt inn á fullorðinsaldur og hamlaði mér að vera besta útgáfan af sjálfri mér. Enda þekkti ég hana ekki. Ég er alveg viss um að þetta var ekki það sem fullorðna fólkið í kringum mig vildi mér – þau vissu ekki betur og kunnu ekki annað. En við þurfum líka að taka inn í myndina þögnina: orðin sem aldrei voru sögð. Þau urðu að jafn mikilli sjálfsgagnrýni og þau sem voru sögð. Barnið sem efast um sjálft sig og fær engan til að standa með sér þegar á reynir – og fær jafnvel svarið „þetta er bara gott hjá þér“, eða er ekki mætt þegar það er dapurt eða reitt – upplifir höfnun. Barnið sem gleymdist, því það átti svo mörg önnur systkini sem tóku meira pláss. Í reynslu minni við að hlusta á og fylgjast með þerapíu – jafn mikið og að veita þerapíu í skólanum mínum – sá ég litlu börnin sem ekki var mætt eða bjargað af fullorðnu fólki. Fullorðna fólkið var bara sjálf særð börn. Þegar starfsfólk í leik- eða grunnskóla ber með sér særða barnið sem það er enn þann daginn í dag, er það oft ómeðvitað um hvaða áhrif orð þeirra og hegðun hefur á barn/börn. Þess vegna skiptir máli að vinna með eigið innra barn – til að verða mýkri, meðvitaðari og tengdari. Hættan við sífellda sjálfsgagnrýni Við lifum í samfélagi þar sem starfsfólk í skólum er undir stöðugri pressu. Þar getur skapast innri rödd sem segir: „Ég næ ekki að gera nóg. Ég er að bregðast börnunum.“ Þessi rödd getur hljómað eins og metnaður – en er í raun afleiðing vanrækslu á eigin tilfinningalegu þörfum. „Við getum ekki gefið öðrum það sem við höfum ekki fengið sjálf. Ef við höfum ekki lært að mæta eigin tilfinningum með umhyggju, þá verðum við annað hvort ónæm fyrir tilfinningum annarra – eða ofboðið þeim.“– Dr. Gabor Maté Börnin finna hvernig okkur líður Börn skynja nærveru okkar. Þau finna hvort við séum til staðar – eða fast í eigin kvíða, sjálfsgagnrýni og þreytu. Við getum ekki falið það. En ef við lærum að elska okkur sjálf, og byggja upp öryggi innan okkar, þá verða viðbrögðin okkar öðruvísi – mýkri, öruggari og tengdari. Við getum ekki kennt öðrum að elska sjálfa sig, nema við séum á þeirri vegferð sjálf. Sérfræðihugsun sem styrkir þessa sýn Dr. Peter Levine: Líkaminn geymir áfallið – öryggi þarf að vera líkamlegt, ekki aðeins huglægt. Dr. Bruce Lipton: Hugsanir, tilfinningar og trú hafa áhrif á frumustarfsemi og þroska heilans – sérstaklega hjá börnum. Herdís Pálsdóttir: Höfnun – ekki hatur – er andstæðan við ást. Þegar við mætum sjálfum okkur með nærveru, opnast nýir möguleikar. Hanna Hjertaas: Tilfinningaleg tenging við okkur sjálf er forsenda tengingar við aðra. Dr. Alice Miller: Við þurfum vitni að sársaukanum – einhver sem viðurkennir það sem gerðist. Dóra Þórhallsdóttir: Við þurfum ekki að vera fullkomin – við þurfum að vera tengd. Höfundur er menntaður leik- og grunnskólasérkennari og með diplómu í tilfinningagreindar þerapíu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Mest lesið Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason Skoðun Skoðun Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Flugnám - Annar hluti: Afskiptaleysi stjórnvalda Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um nægjusemi í heimi neyslubrjálæðis Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Dæmt um form, ekki efni Hörður Arnarson skrifar Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Sjá meira
Í hjarta hvers skólasamfélags standa þeir sem sinna börnunum: kennarar, stuðningsfulltrúar, leikskólakennarar, þroskaþjálfar og aðrir starfsmenn. Þetta fólk vinnur daglega að því að skapa umhyggjusamt og öruggt umhverfi fyrir börn að þroskast í – bæði til náms og til lífs. En það gleymist oft að þeir sem annast aðra þurfa sjálfir umönnun. Það er ekki nóg að leggja sig fram fyrir börnin ef eigið innra líf er litað af sjálfsgagnrýni og óöryggi. Til þess að geta skapað öruggt og uppbyggilegt rými fyrir börn, þarf starfsfólk sjálft að hafa fundið öruggt rými innan sjálfs síns. „Andstæðan við ást er ekki hatur, heldur höfnun.“– Herdís Pálsdóttir Þegar starfsfólk finnur fyrir innri höfnun – með stöðugri sjálfsgagnrýni, kröfu um að vera betri, hraðari, rólegri, þolinmóðari – þá verður erfitt að mæta börnum af dýpri umhyggju. En þegar starfsmaður getur mætt sjálfum sér með virðingu og mildi, myndast tenging við eigin mannleika – og þar með dýpri tenging við barnið. Sjálfstraust sem innri ró, ekki fullkomnun Að hafa trú á sjálfum sér þýðir ekki að vera með öll svörin, eða gera aldrei mistök. Það þýðir að geta staðið með sjálfum sér í mannlegri ófullkomnun – að vita að maður er nóg eins og maður er, og að mistök séu hluti af vexti, ekki sönnun á vanhæfni. „Það sem barnið upplifir og lærir í gegnum tilfinningalega tengingu, skapar grunntóninn í sjálfsmynd þess. Sama gildir um fullorðna – við verðum að finna tengingu við okkur sjálf áður en við getum verið heil fyrir aðra.“– Hanna Hjertaas Sjálfskærleikur er ekki sjálfsdýrkun Sjálfskærleikur er ekki að hampa sjálfum sér, heldur að mæta sjálfum sér með hlýju, sérstaklega þegar við eigum um sárt að binda. Hann birtist í hvernig við tölum við okkur sjálf innra með okkur. Segjum við: „Þú ert að reyna – það er nóg“? Eða „Þetta var ekki nóg, þú verður að gera betur“? „Það sem við höfum ekki fengið sem börn – skilning, umhyggju, hlustun – það getum við lært að gefa sjálfum okkur. Það er fyrsta skrefið í átt að heilun.“– Dr. Alice Miller Innri gagnrýni og sjálfsniðurrif Í mínu námi í EQ Institute fann ég gagnrýnisraddirnar mínar og hvaðan þær komu. Þetta gat verið allt frá foreldrum mínum og öðrum ættingjum og frá þeim sem áttu að gæta mín í skólakerfinu. Þessar raddir urðu að sjálfsgagnrýni minni langt inn á fullorðinsaldur og hamlaði mér að vera besta útgáfan af sjálfri mér. Enda þekkti ég hana ekki. Ég er alveg viss um að þetta var ekki það sem fullorðna fólkið í kringum mig vildi mér – þau vissu ekki betur og kunnu ekki annað. En við þurfum líka að taka inn í myndina þögnina: orðin sem aldrei voru sögð. Þau urðu að jafn mikilli sjálfsgagnrýni og þau sem voru sögð. Barnið sem efast um sjálft sig og fær engan til að standa með sér þegar á reynir – og fær jafnvel svarið „þetta er bara gott hjá þér“, eða er ekki mætt þegar það er dapurt eða reitt – upplifir höfnun. Barnið sem gleymdist, því það átti svo mörg önnur systkini sem tóku meira pláss. Í reynslu minni við að hlusta á og fylgjast með þerapíu – jafn mikið og að veita þerapíu í skólanum mínum – sá ég litlu börnin sem ekki var mætt eða bjargað af fullorðnu fólki. Fullorðna fólkið var bara sjálf særð börn. Þegar starfsfólk í leik- eða grunnskóla ber með sér særða barnið sem það er enn þann daginn í dag, er það oft ómeðvitað um hvaða áhrif orð þeirra og hegðun hefur á barn/börn. Þess vegna skiptir máli að vinna með eigið innra barn – til að verða mýkri, meðvitaðari og tengdari. Hættan við sífellda sjálfsgagnrýni Við lifum í samfélagi þar sem starfsfólk í skólum er undir stöðugri pressu. Þar getur skapast innri rödd sem segir: „Ég næ ekki að gera nóg. Ég er að bregðast börnunum.“ Þessi rödd getur hljómað eins og metnaður – en er í raun afleiðing vanrækslu á eigin tilfinningalegu þörfum. „Við getum ekki gefið öðrum það sem við höfum ekki fengið sjálf. Ef við höfum ekki lært að mæta eigin tilfinningum með umhyggju, þá verðum við annað hvort ónæm fyrir tilfinningum annarra – eða ofboðið þeim.“– Dr. Gabor Maté Börnin finna hvernig okkur líður Börn skynja nærveru okkar. Þau finna hvort við séum til staðar – eða fast í eigin kvíða, sjálfsgagnrýni og þreytu. Við getum ekki falið það. En ef við lærum að elska okkur sjálf, og byggja upp öryggi innan okkar, þá verða viðbrögðin okkar öðruvísi – mýkri, öruggari og tengdari. Við getum ekki kennt öðrum að elska sjálfa sig, nema við séum á þeirri vegferð sjálf. Sérfræðihugsun sem styrkir þessa sýn Dr. Peter Levine: Líkaminn geymir áfallið – öryggi þarf að vera líkamlegt, ekki aðeins huglægt. Dr. Bruce Lipton: Hugsanir, tilfinningar og trú hafa áhrif á frumustarfsemi og þroska heilans – sérstaklega hjá börnum. Herdís Pálsdóttir: Höfnun – ekki hatur – er andstæðan við ást. Þegar við mætum sjálfum okkur með nærveru, opnast nýir möguleikar. Hanna Hjertaas: Tilfinningaleg tenging við okkur sjálf er forsenda tengingar við aðra. Dr. Alice Miller: Við þurfum vitni að sársaukanum – einhver sem viðurkennir það sem gerðist. Dóra Þórhallsdóttir: Við þurfum ekki að vera fullkomin – við þurfum að vera tengd. Höfundur er menntaður leik- og grunnskólasérkennari og með diplómu í tilfinningagreindar þerapíu.
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar
Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar
Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar
Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar