Eru borgir barnvænar? Þétting byggðar og staða barna í skipulagi Lára Ingimundardóttir skrifar 6. júní 2025 11:00 Á síðustu árum hefur áhersla á þéttingu byggðar orðið sífellt meira áberandi í íslensku skipulagi. Þétting er oft talin leið til að stuðla að sjálfbærari þróun, draga úr útþenslu og nýta betur þá innviði sem fyrir eru. En þrátt fyrir góð markmið um sjálfbærni og betri nýtingu lands, þá gleymist stundum hverjir það eru sem búa í borgum og hvaða þarfir þeir hafa. Í þessarigrein er sjónum beint að einum af viðkvæmustu hópum samfélagsins, börnum. Börn eru sérstaklega háð nánasta umhverfi sínu. Þau þurfa öruggar leiðir að leikskóla, skóla, leiksvæðum, tómstundum og afþreyingu. Þau þurfa rými til hreyfingar, leikja, sköpunar og hvíldar. Þarfir barna eru oft látnar víkja fyrir þörfum fullorðinna og skapast því óhentugt umhverfi fyrir þarfir þeirra. Ef borgarumhverfið hentar ekki börnum getur það haft áhrif á heilsu þeirra,félagsþroska og almennavellíðan. Það sem meira er að ef borgir eru barnvænar ættu þær einnig að vera ákjósanlegur kostur og góðar fyrir aðra íbúa. Barnvænt umhverfi í borgum. King’s Crescent, London (Lewis Ronald). Í meistararitgerð minni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands lagði ég upp með að skoða hvernig tekið er tillit til þarfa barna í skipulagi nýrra þéttingarreita í Reykjavík. Ég hef unnið með með börnum í mörg ár og skiptir það mig miklu máli hvernig búið er að þeim og tel þetta mikilvægt viðfangsefni. Ég þróaði því matsramma sem hægt er að beita til að meta hversu barnvæn hverfi eru. Markmið rammans var að útbúa einfalten gagnlegt verkfærisem getur nýst fagfólki og sveitarfélögum til að tryggja gæði borgarumhverfis út frá sjónarhorni barna. Verkefnið er liður í aukinni umræðu um barnvæna borgarhönnun og hvernig tryggja megi að borgarumhverfi styðji við þroska, öryggi og vellíðan barna. Rannsóknin var eigindleg tilviksrannsókn þar sem bæði fyrirliggjandi gögn og vettvangsathuganir voru nýttar. Greind voru opinber skipulagsgögn, svo sem Aðalskipulag Reykjavíkur og deiliskipulag. Á vettvangi skoðaði ég með matsrammanum að hvaða marki borgarumhverfið tekur tillit til þarfa barna. Hver þáttur rammans var metinnmeð tilliti til gilda og fýsileika. Þettaveitti dýpri innsýní hvernig hverfiðstyður eða hindrar daglegt líf barna. Matsramminn byggir á fjórum áþreifanlegum grunnþáttum sem rannsóknir sýna að þurfa að vera til staðar svo umhverfið teljist barnvænt: 1) umferð og öryggi, 2) græn svæði, 3) leiksvæði og 4) möguleikar til athafna, hvatar og vegalengdir. Þessir grunnþættir urðu fyrir valinuvegna þess að þeir eru skipulagsþættir sem hægt er að meta á vettvangi eða með rýni á skipulagsgögnum. Hver þáttur var greindur með tilliti til þess hvernig hann birtist í raun í skipulaginu og hvernig hann þjónar börnum í daglegu lífi. Til að prófa matsrammann var honum beitt á tvö dæmi um nýlega þéttingarreiti í Reykjavík: Hlíðarenda og Vogabyggð. Þessihverfi voru valinþar sem þau endurspegla vel þá stefnu sem Reykjavíkurborg hefur tekið í skipulagsmálum undanfarin ár, að þétta byggð innan núverandi byggðra hverfa. Heildarniðurstöður verkefnisins benda til þess að Reykjavíkurborg hafi í einhverjum mæli tekið tillit til þarfa barna í þéttingarreitaskipulagi. Að vissu leyti hefur verið tekið tillit til þarfa þeirra en þau ekki verið höfð í forgrunni við skipulagsgerð reitanna. Til að mynda hefur nær alveg farist fyrir að taka tillit til unglinga og þeirra þarfa og það mætti bæta. Þrátt fyrirað bæði Hlíðarendi og Vogabyggð hafi að geymasterka þætti þegarkemur að skipulagi og hönnun, vantar oft heildstæða nálgun sem samþættir öll þau einkenni sem barnvænt umhverfi krefst. Þetta sýnir að barnvænt skipulag í þéttu borgarumhverfi er flókið og krefst markvissrar vinnu og skýrrar stefnumótunar. Það skiptir verulegu máli hvar og hvernig skipulag er nýtt þar sem verið er að þétta byggð og hvernig það umhverfi er sem reitirnir eru staðsettir í. Það getur haft mikil áhrif á heildarniðurstöðu skipulagsins og hvernig það kemur til móts við íbúana og þarfir þeirra,þar á meðal börn. Þétt byggðgetur vel verið barnvæn, engu síður en dreifð byggð, svo lengi sem grunnþættir barnvæns umhverfis eru uppfylltir. Matsramminn er framlag höfundar og innlegg á þessu fræðasviði. Hann má auðvitað þróa og bæta og að mati höfundar væri nauðsynlegt að börn tækju þátt í matinu. Börn ættu að vera í forgrunni frá upphafi við skipulagsgerð og fá tækifæritil að koma meira að skipulagi umhverfis síns. Leitaðværi til þeirraog sjónarmið þeirraværu tekin með líkt og gert er ráð fyrir í Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Það ætti að vera einn af lykilþáttum þegar umhverfi tengt börnum er skipulagt. Slík nálgun er nauðsynleg til að stuðla að aukinni samfélagslegri ábyrgð í borgarskipulagi sem miðar að því að tryggja jöfnuð, aðgengi og velferð barna til framtíðar. Greinin byggir á meistaraverkefni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands: „Gæði barnvæns umhverfis á þéttingarreitum í Reykjavík - þróun matsramma fyrir barnvænt borgarumhverfi-“. Höfundur er skipulagsfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skipulag Mest lesið Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga Skoðun Skoðun Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og grátur í draumum Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar Skoðun Segðu skilið við sektarkenndina Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar Skoðun Lög um vinnu og virknimiðstöðvar Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Áfram Breiðholt og Kjalarnes! Skúli Helgason skrifar Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Vesturlönd mega ekki leyfa Pútín að skrifa leikreglurnar Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Umfjöllun Kastljóss Þorgrímur Sigmundsson skrifar Skoðun Gulur september María Heimisdóttir skrifar Skoðun Kyn og vægi líkamans Gunnar Snorri Árnason skrifar Skoðun Sakborningur hjá saksóknara Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Reiði á tímum allsnægta Jökull Gíslason skrifar Skoðun 60.000 auðir fermetrar Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Kristinn átrúnaður á tímum þjóðarmorðs Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Tölur segja ekki alla söguna Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Skólinn er ekki verksmiðja Kristinn Jón Ólafsson,Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Enn úr sömu sveitinni Trausti Hjálmarsson skrifar Skoðun Palestínsk börn eiga betra skilið Anna Lúðvíksdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Hvar er pabbi? Og aðrir stríðsglæpir Ísraels Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Meira að segja Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 76 dagar sem koma aldrei aftur Einar Guðnason skrifar Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Sjá meira
Á síðustu árum hefur áhersla á þéttingu byggðar orðið sífellt meira áberandi í íslensku skipulagi. Þétting er oft talin leið til að stuðla að sjálfbærari þróun, draga úr útþenslu og nýta betur þá innviði sem fyrir eru. En þrátt fyrir góð markmið um sjálfbærni og betri nýtingu lands, þá gleymist stundum hverjir það eru sem búa í borgum og hvaða þarfir þeir hafa. Í þessarigrein er sjónum beint að einum af viðkvæmustu hópum samfélagsins, börnum. Börn eru sérstaklega háð nánasta umhverfi sínu. Þau þurfa öruggar leiðir að leikskóla, skóla, leiksvæðum, tómstundum og afþreyingu. Þau þurfa rými til hreyfingar, leikja, sköpunar og hvíldar. Þarfir barna eru oft látnar víkja fyrir þörfum fullorðinna og skapast því óhentugt umhverfi fyrir þarfir þeirra. Ef borgarumhverfið hentar ekki börnum getur það haft áhrif á heilsu þeirra,félagsþroska og almennavellíðan. Það sem meira er að ef borgir eru barnvænar ættu þær einnig að vera ákjósanlegur kostur og góðar fyrir aðra íbúa. Barnvænt umhverfi í borgum. King’s Crescent, London (Lewis Ronald). Í meistararitgerð minni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands lagði ég upp með að skoða hvernig tekið er tillit til þarfa barna í skipulagi nýrra þéttingarreita í Reykjavík. Ég hef unnið með með börnum í mörg ár og skiptir það mig miklu máli hvernig búið er að þeim og tel þetta mikilvægt viðfangsefni. Ég þróaði því matsramma sem hægt er að beita til að meta hversu barnvæn hverfi eru. Markmið rammans var að útbúa einfalten gagnlegt verkfærisem getur nýst fagfólki og sveitarfélögum til að tryggja gæði borgarumhverfis út frá sjónarhorni barna. Verkefnið er liður í aukinni umræðu um barnvæna borgarhönnun og hvernig tryggja megi að borgarumhverfi styðji við þroska, öryggi og vellíðan barna. Rannsóknin var eigindleg tilviksrannsókn þar sem bæði fyrirliggjandi gögn og vettvangsathuganir voru nýttar. Greind voru opinber skipulagsgögn, svo sem Aðalskipulag Reykjavíkur og deiliskipulag. Á vettvangi skoðaði ég með matsrammanum að hvaða marki borgarumhverfið tekur tillit til þarfa barna. Hver þáttur rammans var metinnmeð tilliti til gilda og fýsileika. Þettaveitti dýpri innsýní hvernig hverfiðstyður eða hindrar daglegt líf barna. Matsramminn byggir á fjórum áþreifanlegum grunnþáttum sem rannsóknir sýna að þurfa að vera til staðar svo umhverfið teljist barnvænt: 1) umferð og öryggi, 2) græn svæði, 3) leiksvæði og 4) möguleikar til athafna, hvatar og vegalengdir. Þessir grunnþættir urðu fyrir valinuvegna þess að þeir eru skipulagsþættir sem hægt er að meta á vettvangi eða með rýni á skipulagsgögnum. Hver þáttur var greindur með tilliti til þess hvernig hann birtist í raun í skipulaginu og hvernig hann þjónar börnum í daglegu lífi. Til að prófa matsrammann var honum beitt á tvö dæmi um nýlega þéttingarreiti í Reykjavík: Hlíðarenda og Vogabyggð. Þessihverfi voru valinþar sem þau endurspegla vel þá stefnu sem Reykjavíkurborg hefur tekið í skipulagsmálum undanfarin ár, að þétta byggð innan núverandi byggðra hverfa. Heildarniðurstöður verkefnisins benda til þess að Reykjavíkurborg hafi í einhverjum mæli tekið tillit til þarfa barna í þéttingarreitaskipulagi. Að vissu leyti hefur verið tekið tillit til þarfa þeirra en þau ekki verið höfð í forgrunni við skipulagsgerð reitanna. Til að mynda hefur nær alveg farist fyrir að taka tillit til unglinga og þeirra þarfa og það mætti bæta. Þrátt fyrirað bæði Hlíðarendi og Vogabyggð hafi að geymasterka þætti þegarkemur að skipulagi og hönnun, vantar oft heildstæða nálgun sem samþættir öll þau einkenni sem barnvænt umhverfi krefst. Þetta sýnir að barnvænt skipulag í þéttu borgarumhverfi er flókið og krefst markvissrar vinnu og skýrrar stefnumótunar. Það skiptir verulegu máli hvar og hvernig skipulag er nýtt þar sem verið er að þétta byggð og hvernig það umhverfi er sem reitirnir eru staðsettir í. Það getur haft mikil áhrif á heildarniðurstöðu skipulagsins og hvernig það kemur til móts við íbúana og þarfir þeirra,þar á meðal börn. Þétt byggðgetur vel verið barnvæn, engu síður en dreifð byggð, svo lengi sem grunnþættir barnvæns umhverfis eru uppfylltir. Matsramminn er framlag höfundar og innlegg á þessu fræðasviði. Hann má auðvitað þróa og bæta og að mati höfundar væri nauðsynlegt að börn tækju þátt í matinu. Börn ættu að vera í forgrunni frá upphafi við skipulagsgerð og fá tækifæritil að koma meira að skipulagi umhverfis síns. Leitaðværi til þeirraog sjónarmið þeirraværu tekin með líkt og gert er ráð fyrir í Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Það ætti að vera einn af lykilþáttum þegar umhverfi tengt börnum er skipulagt. Slík nálgun er nauðsynleg til að stuðla að aukinni samfélagslegri ábyrgð í borgarskipulagi sem miðar að því að tryggja jöfnuð, aðgengi og velferð barna til framtíðar. Greinin byggir á meistaraverkefni í skipulagsfræði við Landbúnaðarháskóla Íslands: „Gæði barnvæns umhverfis á þéttingarreitum í Reykjavík - þróun matsramma fyrir barnvænt borgarumhverfi-“. Höfundur er skipulagsfræðingur.
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun
Skoðun Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar - tékklisti fyrir stjórnvöld til að gera betur Unnur Helga Óttarsdóttir,Anna Lára Steindal skrifar
Skoðun Fjöldi kynja – treystir þú þér í samtalið með velferð barna að leiðarljósi? Böðvar Ingi Guðbjartsson skrifar
Skoðun Ókeypis minnisblað fyrir Alþingi: Jafnrétti er ekki skoðun- en umræðan er það Sigríður Ásta Hauksdóttir skrifar
Skoðun Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius skrifar
Skoðun Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar
Skoðun Stjórn Eflingar lýsir yfir samstöðu með palestínsku þjóðinni og fordæmir þjóðarmorð á Gaza Hópur stjórnarmanna í Eflingu skrifar
Skoðun Þjóð gegn þjóðarmorði – stéttarfélög hvetja til þátttöku Hópur formanna stéttarfélaga skrifar
Sveitarstjórn Grímsnes- og Grafningshrepps reynir að skrá fólk út úr samfélaginu Guðrún M. Njálsdóttir,Ragna Ívarsdóttir,Þröstur Sverrisson Skoðun
Austurland situr eftir þrátt fyrir fjórðung vöruútflutningstekna Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun
Að útrýma menningu og þjóð Dagrún Ósk Jónsdóttir,Esther Ösp Valdimarsdóttir,Snædís Sunna Thorlacius Skoðun